MUZYKA KLASYCYZMU
W historii muzyki okres obejmujący lata ok. 1760–1820; klasycyzm rozwinął się we Francji (reforma operowa Ch.W. Glucka, działalność kompozytorów fr. czasów rewolucji) i zwł. w Wiedniu — działalność tzw. klasyków wiedeńskich: J. Haydna, W.A. Mozarta, L. van Beethovena, przygotowana w muzyce instrumentalnej przez szkołę mannheimską; i starowiedeńską, w dziedzinie opery zaś (Mozart) przez ośrodki fr., wł. (późna szkoła neapolitańska) i niem. (singspiel). W klasycyzmie skrystalizował się ostatecznie funkcyjny system dur-moll, nastąpiło rozwinięcie faktury instrumentalnej, zwł. orkiestrowej (sprecyzowanie składu orkiestry symfonicznej), ściśle związanej z formą dzieła; nowe środki harmoniczne i fakturalne, a także zasada budowy okresowej i pracy tematycznej doprowadziły do wykształcenia gł. formy klasycyzmu — cyklu sonatowego, który był podstawą wszystkich zasadniczych gatunków klas. muzyki instrumentalnej (sonata, symfonia, koncert, kwartet smyczkowy); nastąpił także bujny rozwój formy wariacyjnej; w Polsce na okres klasycyzmu przypadają początki muzyki symfonicznej (A. Milwid, W. Dankowski), opery (M. Kamieński, J. Stefani) i muzyki fortepianowej (M.K. Ogiński, M. Szymanowska). Tendencje klasycyzujące były żywotne w XIX w. w szkołach nar. (np. w Rosji), odżyły w 2 poł. XIX w. w twórczości J. Brahmsa i M. Regera, w XX w. zaś stały się punktem wyjścia neoklasycyzmu. Niekiedy klasycyzm w muzyce rozumie się szerzej jako okres ok. 1720–1820 — obejmujący również szkoły przedklas. (berlińską, mannheimską, starowiedeńską, a także późnych klawesynistów fr. i D. Scarlattiego
MUZYKA NEOKLASYCYZMU
Kierunek w muzyce XIX i gł. XX w. nawiązujący do klasycyzmu i baroku, a także do okresów wcześniejszych w historii muzyki (renesans, średniowiecze) i późniejszych (XIX w.); był reprezentowany w XIX w. przez twórczość J. Brahmsa (nawiązanie do L. van Beethovena), C. Francka i M. Regera (nawiązanie do J.S. Bacha); rozwinął się po 1918 gł. we Francji; teoret. rzecznikiem neoklasycyzmu w muzyce był F. Busoni, a gł. przedstawicielami — S.S. Prokofjew (Symfonia klasyczna 1917), I.F. Strawinski (balet Pulcinella 1919), kompozytorzy fr. z Grupy Sześciu, A. Casella, P. Hindemith, A. Honegger, E. Kenek. Z kompozytorów pol. do neoklasycyzmu nawiązywali (niektórzy w pewnych okresach swej twórczości): G. Bacewicz, S. Kisielewski, A. Malawski, K. Sikorski, M. Spisak, B. Szabelski, A. Szałowski, B. Woytowicz i inni. Neoklasycyzm przeciwstawiał się neoromantyzmowi i ekspresjonizmowi, postulował obiektywizm wyrazu, kultywowanie form (sonata, symfonia, koncert, wariacje, fuga) i środków wczesnego klasycyzmu i baroku w połączeniu z nowocz. harmoniką i instrumentacją. Zbliżone tendencje reprezentował w Niemczech nurt tzw. Nowej Rzeczowości (Neue Sachlichkeit).
Z. HELMAN Neoklasycyzm w muzyce polskiej XX wieku, Kraków 1985.