Czy romantycy byli lepszymi patriotami niż pozytywiści?

Młode pokolenie - pozytywiści, którzy ujrzeli poraszkę powstania styczniowego, protestowało wobec ideologii romantycznej. Młodzi mieli dosyć walki, która nie przynosiła efektów, mieli dosyć zrywów, które kończyły się rozlewem krwi Polskiej mieli dosyć konfiskaty dóbr, na które ciężko pracowali, byli zmęczeni zsyłkami i koniecznością emigracji. Zachęceni racjonalną filozofią Zachodu, porażeni wizją ziemskiej nędzy i niesprawiedliwości społecznej zaczęli głosić przyziemne, lecz praktyczne ideały. Odbiegały one od romantycznych postaw, co więcej - były im kategorycznie przeciwne.

Ale czy to znaczy, że pozytywiści byli gorszymi patriotami niż romantycy?

Przykładowo w "Lalce" znajdujemy echa walk narodowowyzwoleńczych, sięgające początków XIX stulecia: Wokulski wiązał się z powstaniem styczniowym, ojciec Rzeckiego z wojnami napoleońskimi. Szczególnie ważne są, więc tutaj idee ojczyzny, echa walk, które już się odbyły, nadzieje na wolność i powrót do wielkości.

Tradycje romantyczne zawarte w epoce pozytywizmu znajdujemy także w "Nad Niemnem". Tak jak romantycy Orzeszkowa szukała prawdziwych wartości w prostych ludziach, opisywała wierzenia, obyczaje, tradycję patriotyczną, wyznawanych wartościach moralnych. Obok tych wartości umieszczony jest także wyraz hołdu w stosunku do powstańców 1863 roku - mogiła w lesie to miejsce święte, wspomnienie dawnych wydarzeń, to miejsce jedności wszystkich stanów.

Umiłowanie piękna przyrody i rodzimego krajobrazu utożsamione jest z miłością ojczyzny. Kultem otoczona jest pamięć walk narodowowyzwoleńczych.

Postacią obdarzoną wieloma romantycznymi cechami jest główny bohater "Potopu", Kmicic. Jego dzieje bardzo przypominają losy Jacka Soplicy, bohatera "Pana Tadeusza". W młodości Kmicic popełnił tragiczny błąd. Lecz później odkupił swoje winy – dokładnie jak Jacek Soplica. Różnili się jedynie tym, że Jacek Soplica nie dożył dnia swej rehabilitacji, a Andrzej Kmicic został przywrócony w poczet obywateli Rzeczpospolitej.

Jak widać w twórczości pozytywistów wciąż gdzieś hasła romantyków istniały, wciąż były ważne. Dla tego też nie uważam, że romantycy byli lepszymi patriotami niż pozytywiści. Bo nie liczy się to, co głosi się na dachach, lecz to co ma się w sercu. Pozytywiści w momentach zagrożenia Ojczyzny, tak jak ich poprzednicy oddali by życie w jej obronie.

Tekst:
Tomasz Subocz