Walka o zachowanie polskości w zaborze rosyjskim i pruskim w 2. połowie XIX w.

Naród polski znalazł się w bardzo trudnej sytuacji w wyniku klęski powstania styczniowego. Natychmiast po jego stłumieniu zarządzono represje wobec polskiej ludności znajdującej się na ziemiach rosyjskich. Nastroje Polaków były bardzo przygnębiające. Jednocześnie ich postawa w walce o polskość w zaborach pruskim i rosyjskim zasługiwały na pochwałę.

Polacy bronili się bardzo mądrze i uparcie. Najczęszym przejawem zachowywania polskości były organizowane przez Polaków tajne spotkania na które uczęszczała głównie młodzież. Organizowała ona tzw. kółka samokształceniowe. Było to spowodowane usunięciem języka polskiego ze szkół. To musiało uderzyć w dumę narodową Polaków, którzy się nie poddawali i robili wszystko by zachować w sobie polskie cechy. Tajne spotkania, nauka o historii Polski, czytanie książek polskich twórców oraz wymienianie się nimi były najbardziej aktywnymi przejawami zachowania świadomości narodowej. Organizowane przez Polaków spotkania były bardzo surowo karane, ale mimo to nikt nie bał się stanąć w obronie kraju i ojczystego języka. Przykładem oporu wobec działań zaborcy najlepiej obrazuje strajk dzieci polskich we Wrześni w roku 1901. Był on spowodowany reakcją dzieci i ich rodziców na usunięcie języka polskiego z lekcji religii i tym samym nakaz odmawiania pacieża w języku niemieckim. Mimo reakcji rodziców zarządzono nieletnim zbiorową chłostę, która miała miejsce 20. maja 1901 roku.

Kolejnym przykładem może być tzw. wóz Drzymały. Michał Drzymała - polski chłop z Wielkopolski, był symbolem walki o polskość z pruskimi władzami. Jego problemy zaczęły się gdy postanowił on wybudowac dom na wykupionej od niemieckiego kupca działce. Nie dostał on pozwolenia na budowę, wobec czego zdecydował się zamieszkać w zakupionym za datki społeczne wagonie cyrkowym. Nękany przez władze pruskie zmuszony został do wyprowadzenia się. Potem jeszcze zamieszkał w lepiance, w której także długo nie zamieszkał, ponieważ mu ją zburzono.

Mimo tak silnych represji wobec Polaków nie mieli oni zamiaru się poddawać. W Piasecznie powołane do życia zostało Towarzystwo Rolnicze, którego istnienie umożliwiało pruskie ustawodastwo. Zostało ono założone przez chłopów, którzy założyli także szkółkę rolniczą oraz spółkę pożyczkową. Również aktywna była inteligencja, której działalnośc udokumentowała 10-letnia działalność Towarzystwa Czytelni Ludowych. Dzięki niej powstało ponad tysiące bibliotek co było ogromnym z sukcesem z uwagi na represje zaborcy. Przejawem owych represji była sytuacja, do której doszło w bibliotece w Opolu. Została ona zniszczona poprzez wrzucenie wszystkich książek do Odry. Mimo to, w najlepszym okresie instnienia TCL na górnym śląsku istniało około 250 bibliotek.

Również w zaborze pruskim inteligencja nie próżnowała. W tajnych nauczaniach brali udział nie tylko nauczyciele, ale również lekarze i adwokaci. Poezja naszych narodowych wieszczów pomagała w poznawaniu literatury i jej piękna. Szczególnie cenni byli tacy twórcy jak: Adam Mickiewicz, Julisz Słowacki czy Zygmunt Krasiński.

Walka Polaków o zachowanie polskości była bardzo owocna. Powstało wiele instytucji, dzięki którym wynarodowienie naszych rodaków nie miało miejsca w historii. Nie było ono bowiem możliwe z uwagi na zaciętość i waleczność jaką odznaczali się Polacy w tak trudnej sytuacji jaką niewątpliwie była utrata niepodległości.