Zanieczyszczenia wód

Zanieczyszczenia wód w Polsce są duże. Zanieczyszczenia te pochodzą z różnych źródeł, są nimi: ścieki komunalne z miast i osiedli, różnorodne ścieki przemysłowe spływające do rzek z zakładów produkcyjnych, ścieki pochodzące z rolnictwa. Jeśli chodzi o przemysł, to do jego gałęzi najbardziej zanieczyszczających środowisko należą: górnictwo, energetyka, przemysł chemiczny i lekki, hutnictwo, przemysł maszynowy oraz drzewny. Pewna ilość zanieczyszczeń przedostaje się do wód także z zanieczyszczonego powietrza atmosferycznego. W wyniku zanieczyszczeń rzek przez wszystkie wyżej wymienione źródła, stan czystości wód w rzekach, jak wykazują regularnie przeprowadzane, przez odpowiednie służby ochrony wód, badania, ulega stale poważnemu pogorszeniu.

Podział rzek ze względu na czystość płynącej z nich wody obejmuje trzy klasy:
- Wody pierwszej klasy czystości, a więc takie, które mogą być używane przez ludność bez specjalnego uzdatniania, występują zaledwie na około 10% długości naszych rzek.
- Wody drugiej klasy, w których możliwe jest życie większości gatunków ryb i dopuszczalna jest kąpiel, płyną w 31% długości polskich rzek.
- Wody trzeciej klasy czystości (około 26% długości rzek) nadają się po ich uzdatnieniu do celów przemysłowych oraz do nawodnień rolniczych.
- Pozostałe 33% stanowią wody nie odpowiadającej żadnym normom. Ich ewentualne użytkowanie wymaga bardzo kosztownego uzdatniania.

Duże rzeki w Polsce są już bardzo zanieczyszczone. Niektóre jeziora, do których wodę wprowadzają rzeki zanieczyszczone, bądź też do których bezpośrednio płyną ścieki komunalne lub przemysłowe, są coraz bardziej zanieczyszczone. Jakość wód podziemnych jest znacznie lepsza niż wód powierzchniowych. Jednak w kilku przypadkach ich wskaźniki nie odpowiadają obowiązującym czystości o wody te wymagają uzdatniania (np.: eliminowanie żelaza, manganu). Istnieje kilka sposobów zapobiegania zanieczyszczeniom wód śródlądowych. Jednym z nich jest stosowanie w procesach przemysłowych tzw. technologii czystych, bezopadowych. Dla niektórych rodzajów produkcji przemysłowej technologie takie są już opracowane, ich wdrożenie i zastosowanie w praktyce jest jednak kosztowne i wymaga dłuższego czasu realizacji. Innym sposobem jest stosowanie obiegów zamkniętych, czyli zatrzymanie wody zanieczyszczonej w zakładzie przemysłowym, jej oczyszczanie i ponowne wykorzystanie w produkcji. Najbardziej rozpowszechniony sposób zapobieganiem wód powierzchniowych polega na budowaniu oczyszczalni ścieków spływających z fabryk lub kanalizacji miejskiej, umiejscowionych przed ujściem ścieków do rzek lub jezior.

Źródła zanieczyszczeń wód morskich i oceanicznych są bardzo różnorodne. Poważnym źródłem zanieczyszczeń są różne odpady i ścieki komunalne i przemysłowe spływające z lądów rzekami. Szczególnie szkodliwe dla organizmów morskich są ścieki komunalne spływające rzekami z tych miast i osiedli, które nie mają sprawnych oczyszczalni ścieków. Zawierają one między innymi duży procent detergentów. Natomiast ścieki przemysłowe przynoszą między innymi metale takie, jak rtęć, ołów i kadm – wysoce szkodliwe dla organizmów morskich. Nadmierne lub niewłaściwie stosowane w rolnictwie nawozy mineralne i pestycydy spływające rzekami do mórz również szkodzą organizmom morskim. Niektóre składniki chemiczne naniesione z lądów zbytnio użyźniają wody i powodują wzrost produkcji roślinnej i zwierzęcej przekraczający możliwości środowiska. Powoduje to nadmierne zużycie tlenu i obumieranie wielu organizmów wodnych. Tak więc zwalczanie zanieczyszczeń mórz i oceanów powinno być przede wszystkich związane z oczyszczaniem spływających do basenów morskich wód śródlądowych. Źródłem zanieczyszczeń są także setki tysięcy statków pływających po morzach i oceanach, które odprowadzają wprost do wody wszelkie odpady i ropę naftową. W ostatnich latach zdarzyło się także kilka katastrof wielkich tankowców, a rozlana przy tym ropa naftowa zatruła znacznie obszary mórz, zalała plaże i spowodowała wielkie zniszczenia w świecie organicznym. Obliczono, że katastrofa jednego wielkiego tankowca mogłaby całkowicie zlikwidować życie na Morzu Bałtyckim. Związki trujące występujące w morzach i oceanach, rozwożone przez prądy morskie i fale, ogarniają szybko także obszary daleko położone od ich bezpośredniego źródła. Szczególnie niebezpieczna sytuacja powstaje w niewielkich morzach zamkniętych. Bałtyk jest stosunkowo płytkim i zamkniętym morze śródlądowym. Jego wody są zanieczyszczone przez rzeki spływające z Europy Środkowej i Skandynawii, zlokalizowane na pobrzeżu porty, miasta, ośrodki rekreacyjne oraz żeglugę. Coraz bardziej wzrasta zanieczyszczenie wód Bałtyku przez statki handlowe smarami, ropą naftową i innymi szkodliwymi substancjami. W naszych granicach państwowych główną maskę zanieczyszczeń tworzą do Bałtyku wody Wisły i Odry. Najbardziej przy tym zagrożona jest Zatoka Gdańska, w której gromadzą się zanieczyszczenia, jakie wnosi Wisła oraz ścieki z aglomeracji gdańskiej i miast przybrzeżnych. Zanieczyszczenia wnoszone prze Odrę, najpierw są oczyszczane w Zalewie Szczecińskim, a potem w Zatoce Pomorskiej. Akweny te chronią otwarte wody Bałtyku przed bezpośrednim zanieczyszczeniem. Do zanieczyszczenia strefy przybrzeżnej przyczyniają się związki trujące przynoszone przez rzeki przymorza oraz związki trujące wydostające się ze statków transportowych, rybackich i pomocniczych w toku ich normalnej eksploatacji czy ewentualnych awarii.

Bezpośrednie przyczyny zanieczyszczenia wód to: doprowadzenie do nich (np.: wraz ze ściekami) substancji obcych środowisku naturalnemu. Przyczyny pośrednie to te, które powodując zakłócenia naturalnych czynników, decydują o obniżeniu ich jakości. Na przykład w wypadku wód podziemnych nadmierna eksploatacja może spowodować dopływ do studni wód sąsiedniej warstwy wodonośnej, wód gorszych jakościowo.

Przyczyną zanieczyszczenia wód są najczęściej odpady poprodukcyjne (ścieki i odpady stałe), oraz zanieczyszczenia lotne, które wraz z woda opadową dostają się do wód powierzchniowych i podziemnych. Wody są zanieczyszczane przez odpady przemysłowe, górnicze, rolnicze i hodowlane oraz komunalne. W Polsce ścieki przemysłowe, stanowiące ponad 80% wszystkich ścieków odprowadzane są najczęściej bezpośrednio do wód powierzchniowych. Stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych jest bardzo wysoki. Największy wpływ na zanieczyszczenie wód ma górnictwo i energetyka. Najwięcej substancji toksycznych dostarcza ze ściekami przemysł chemiczny. Znaczne ilości ścieków dostarcza gospodarka komunalna. Ścieki zagrażają nie tylko jakości wód powierzchniowych, ale i wodom podziemnym, do których przenikają głównie z nieszczelnych kolektorów sieci kanalizacyjnej. Efektem tego są powszechnie zanieczyszczone wody podziemne wokół zakładów przemysłowych i na terenie miast. Obok ścieków, jakości wód zagrażają też odpady stałe. Wody podziemne są często narażone na degradację poprzez infiltrację odcieków z różnego rodzaju wysypisk przemysłowych i komunalnych. Odpady stałe mogą oddziaływać na środowisko bardzo długo. Zarówno ścieki jak i odpady stałe w większym stopniu zagrażają wodom powierzchniowym niż podziemnym, które chronione są poprzez przykrywające je warstwy gleby i gruntów. Do wód gruntowych przenikają nie tylko ścieki przemysłowe i komunalne z nieszczelnych kolektorów lub zbiorników, ale bardzo często ścieki bytowe z nieszczelnych szamb i różnego rodzaju dołów chłonnych, odcieki z lokalnych wysypisk odpadów i śmieci. Odrębnym zagadnieniem są zagrożenia jakości wód powierzchniowych i podziemnych związane z działalnością rolniczą i budowlaną. Do wód powierzchniowych spływają bezpośrednio zarówno nawozy, jak i środki ochrony roślin, jeśli stosowane są w nadmiarze. Zanieczyszczenia rolnicze ze, względu na swój przestrzenny charakter są bardzo niebezpieczne i na ich wielu obszarach doprowadziły do degradacji wód gruntowych. W wodach powierzchniowych, gruntowych a nawet wgłębnych wykrywane są pestycydy, najczęściej w stężeniach nie przekraczających granicznych wartości przewidzianych na wód pitnych przez nasze przepisy. Na obszarach wiejskich oprócz zanieczyszczeń typowo rolniczych i hodowlanych, na terenie zabudowanym, występuje degradacja jakości wód gruntowych zanieczyszczeniami bytowi. Stosowany powszechnie tradycyjny system dołów ochronnych i nieszczelnych szamb, zwłaszcza przy zwiększeniu ilości ścieków przy korzystaniu z wodociągów oraz zmianie składu ścieków przez używanie w gospodarstwie domowym trudno rozkładających się środków chemicznych, sprzyja infiltracji zanieczyszczeń bezpośrednio do wód podziemnych. Szczególnie niekorzystne jest działanie rożnego typu środków chemicznych (np.: detergentów, pestycydów). Niszczą one bowiem florę bakteryjną, hamując rozkład substancji organicznej i ograniczając przebieg procesów samooczyszczania się wód podczas infiltracji.