Interpretacja porównawcza "Ekskuzy" A. Mickiewicza i "Ze szkodą" C. Miłosza

Adam Mickiewicz to czołowy przedstawiciel polskiego romantyzmu, żyjący w latach 1798 – 1855. „Ekskuza” to utwór kończący cykl dwudziestu dwóch sonetów odeskich zwanych inaczej miłosnymi. Po raz pierwszy opublikowane zostały z Sonetami Krymskimi w 1826 roku, podczas jego przymusowego pobytu w Rosji, po aresztowaniu i skazaniu 1824 za udział w tajnych organizacjach młodzieżowych. Po opuszczeniu Rosji w 1829 roku udał się do Niemiec, Włoch, Szwajcarii, a później do Francji, gdzie osiadł na dłużej. Przez całe życie angażował się w działalność niepodległościową. Podczas powstania listopadowego chciał przedostać się do Królestwa Polskiego, co nigdy mu się nie udało, później w czasie Wiosny Ludów utworzył legion polski we Włoszech, aż w końcu w czasie wojny krymskiej w Turcji stworzył oddziały polskie i żydowskie, gdzie zmarł na cholerę. Czesław Miłosz, żyjący w latach 1911 – 2004, nie angażował się w działalność niepodległościową. W czasie wojny wyjechał najpierw do Rumunii, później do Warszawy, aż wreszcie do Krakowa – przez cały czas publikując oraz studiując. W początkowych latach komunizmu żywo zainteresowany był budową nowego ładu i dyplomacją głównie w USA i we Francji. Już w 1951 roku, dostrzegając prawdziwe oblicze stalinizmu, poprosił o azyl polityczny we Francji. Później przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie wykładał literaturę słowiańską. Do Polski wrócił w 1993 roku, konkretnie do Krakowa, gdzie zmarł w 2004. W 1980 otrzymał literacką nagrodę Nobla za całokształt twórczości. „Ze szkodą” pochodzi z 2001 roku z tomiku wierszy „To”. Zarówno sonet Mickiewicza, jak i liryk Miłosza są przemyśleniami nad powołaniem poety oraz trudnościami z tym związanymi.
„Ekskuza” jest zamknięciem cyklu sonetów miłosnych. Liryk staje się symbolem dorastania Mickiewicza – od ufnego dziecka do rozgoryczonego mężczyzny. Utwór jest zarówno autotematyczny, jak i autobiograficzny. Przedstawia rozgoryczenie poety, który jest nie zrozumiany, a nawet nikt nie próbuje go zrozumieć. Autor czuje się rozżalony, iż żadna tematyka wiersza nie interesuje słuchaczy. Dodaje również, że niemożliwe jest dostosowanie się do gustów ogółu, czego nie rozumieją słuchacze. W sonecie wieszcz umieszcza niepochlebne opinie o sobie, zamykając tym samym usta – sam udziela sobie nagany – „ten wieszcz kocha się tylko, męczy i żali, nic innego nie czuje lub śpiewać nie umie”. Ostatecznie skrytykowana zostaje również publiczność, czytająca dzieła – „taki wieszcz jaki słuchacz”. Zamyka to problem krytyki jego dzieła. Według poety zwykły czytelnik nie może docenić jego dzieła, gdyż nie jest nim samym. Dzięki temu „Ekskuza” porusza ponadczasowy problem interpretacji tekstów, która nigdy nie będzie idealna, gdyż pomija wiele istotnych, czasem niewidocznych, kwestii. Mickiewicz daje również sobie radę chwilowego zamilknięcia „zrywam struny i w Letę ciskam bardon głuchy”.
Podobną tematyką zajmuje się wiersz „Ze szkodą” Czesława Miłosza. Również jest to utwór autotematyczny i autobiograficzny. Jest swoistym podsumowaniem całej kariery pisarskiej Miłosza. Autor umieszcza tutaj swoje credo „jak najmniej szkodzić” – ma świadomość, że przez język można krzywdzić ludzi; kontroluje swoją twórczość, a przez to ma dystans do tego co stworzył. Wyraźnie zaznacza, że poeta ma prawo pisać o swoich doświadczeniach i o sobie. Jest rozżalony, iż ludzie uważają, że on musi pisać – staje się niewolnikiem własnych słów („Czy my rodzimy się dla mitologii? I czy naprawdę bez własnego życia? Co za demonizm w naturze języka, że można zostać tylko jego sługą !”). Odnosi się również do mitu romantycznego poety, który ma pełnić funkcje przywódcy duchowego narodu („Mój wielki patron”). Miłosz chce zerwać z takim pojmowaniem roli autora w społeczeństwie. Uważa , że taką postawą można bardziej zaszkodzić, niż pomóc w problemach społeczeństw („…zrobił dużo złego”. „I ja szkodziłem…”). Zdaniem noblisty pisząc liryki „w przebraniach, maskach, nierozpoznawalny, niejednoznaczny. Już to jest ochroną przed recytacją na dorocznym święcie”
Chciałabym również zwrócić uwagę na specyficzną budowę obu utworów. „Ekskuza” nie jest typowym sonetem. Zakończenie utworu nie rymuje się z niczym. Rytm dwóch pierwszych strof cechuje się następującym układem : abba, abba. Natomiast dwie kolejne: abb, aac. Jest to rodzaj buntu i protestu artysty. „Ze szkodą” to wiersz stychiczny, nie zawierający rymów.
Zarówno Adam Mickiewicz, jak i Czesław Miłosz to poeci żyjący w zwrotnych momentach dla historii Polski. Wydarzenia, takie jak utracenie niepodległości i próby jej odzyskania pochłonęły działalność autora „Ekskuzy”. W młodości Miłosza Polska odzyskała niepodległość, by stać się później państwem komunistycznym. W kontekście tych zdarzeń stali się przywódcami duchowymi narodu. Przemiany te zmusił obu poetów do emigracji. Obu wieszczom nigdy nie udało wrócić się na Litwę, gdzie się urodzili. Obydwaj czuli się odpowiedzialni za słowa, które kierują do ludzi. Czują moralną odpowiedzialność za losy kraju.
Utwory „Ekskuza” i „Ze szkodą” poruszają problemy poetyki z jakim może spotkać się autor. Są refleksjami nad powołaniem poety. Pokazują wady jakie wiążą się z tym zawodem. Odnotowują jaka odpowiedzialność ciąży nad twórcami w związku z poglądami, jakimi wyrażają w swoich dziełach. Są obroną Mickiewicza i Miłosza przed krytyką z jaką musieli się stykać w swojej pracy.