Porównaj motyw tułacza w sonecie Adama Mickiewicza "Pielgrzym" oraz wierszu Kazimierza Wierzyńskiego "Kufer"

Motyw tułacza pojawia się w wielu utworach literatury światowej. Tradycja wędrówki pielgrzyma sięga do mitologicznego toposu homo viator tzn. człowieka - wędrowca, tułacza. Pierwowzorem wędrowca jest Odyseusz z utworu Homera czy Mojżesz z "Biblii". Wygnaniec, to ktoś, kto opuszcza kraj ojczysty, wychodźca. Motyw pielgrzyma, emigranta po raz pierwszy w naszej literaturze pojawił się w okresie romantyzmu. Niekorzystne wydarzenia historyczne zmuszały tysiące Polaków do wyjazdów z kraju. Po upadku powstania listopadowego wielu twórców musiało udać się w obce strony i tam, poza granicami kraju, spędzali większą część swojego życia.


Adam Mickiewicz w czasie pobytu na zesłaniu w głąb Rosji odbywa podróż na Krym. Zafascynowany niezwykle piękną przyrodą a jednocześnie tęskniący za utraconą ojczyzną, pisze cykl sonetów zwanych "Sonetami krymskimi". Wszystkie te utwory łączy osoba samotnego podróżnika, zwiedzającego tamte okolice. Mamy o nim bardzo ograniczoną wiedzę, jest to typowy bohater romantyczny. Nie wiemy, jak się przybysz nazywa, nie znamy jego przeszłości. Jest to postać tajemnicza, samotna, głęboko nieszczęśliwa. Bohater liryczny - pielgrzym - jest chory na smutek, którego przyczyną jest pamięć przeszłości. Umie dostrzec piękno przyrody, jednak nie potrafi uwolnić się od wspomnień, tęskni za swoim ojczystym krajem.

Czytając sonet Adama Mickiewicza pt. „Pielgrzym” możemy zauważyć że język utworu jest bardzo podniosły, poetycki charakteryzujący poetów romantyków z przełomu XVIII i XIX wieku. Utwór ubarwiony jest licznymi środkami stylistycznymi takimi jak epitety np. „piękne lice”, „złote ananasy” czy metafory np. „ kraina dostatków i krasy”. Autor posługuje się również wykrzyknieniami ( „Tak daleki! Tak różna wabi mię ponęta!”) oraz pytaniami retorycznymi („dlaczegóż roztargniony wzdycham bez ustanku / do tej, którą kochałem w dni moich poranku”; „czyż o mnie pamięta?”), które podkreślają tęsknotę za ojczyzną, rozpacz, poczucie oddalenia, smutek i niepewność Pielgrzyma. Mickiewicz w sonecie ukazuje też swoje zafascynowanie kulturą Wschodu poprzez wprowadzenie do utworu orientalizmów np. „słowiki Bajdaru, Salhiry dziewice”. W pierwszych dwóch strofach Pielgrzym opisując piękną krainę oraz cudowna przyrodę, przeciwstawia obraz kraju bogatego ubogiemu wizerunkowi Litwy. („ nad głową niebo jasne, obok piękne lice, / dlaczegóż stąd ucieka serce w okolice / dalekie (...)? ) To połączenie służy ekspresji „związku” emocjonalnego człowieka z ojczyzną. Ów człowiek nie przywiązuje wagi do wartości materialnych, ale jak nakazuje ideologia epoki szanuje i kocha to, co mu najbliższe. Upodobanie w pięknie Orientu nie jest i nie będzie w stanie zastąpić Pielgrzymowi ojczyzny („I weselszy deptałem twoje trzęsawice / Niż rubinowe morwy, złote ananasy.”)

Jeden z najpiękniejszych we współczesnej literaturze zbiór liryki wygnania i tęsknoty za krajem ojczystym stworzył Kazimierz Wierzyński. 17 września 1939 roku autor przekroczył granicę rumuńską łudząc się, że wkrótce wróci. Pierwszy etap emigracyjnej wędrówki poety to Francja. Pisze wówczas wiersze o pielgrzymach i wygnańcach. Dalsze losy Wierzyńskiego okazały się typowe dla polskiego uchodźstwa: Portugalia, Brazylia, Stany Zjednoczone. Była to droga bez powrotu. K. Wierzyński stał się najbardziej znanym poetą wojennej i powojennej emigracji polskiej. Ukazał rozdarcie wewnętrzne kogoś, kto pamięta szczęśliwą przeszłość, a jednocześnie przeżywa smutek z powodu oddalenia od bliskich osób i stron.

W jednym z jego utworów - „Kufer” opartym na motywie wygnańca i tułacza, przychodzi straszna refleksja nad ludzką egzystencją.„Kufer blachą okuty (...) /cała moja ojczyzna“ – te słowa pojawiają się na początku utworu i zapowiadają obraz goryczy, bólu i cierpienia. Czym innym może być życie człowieka, którego kufer wypełniają „ paszporty, obywatelstwa / emigracyjne wizy”. Pasmo cierpień, dramat, wyobcowanie – to towarzyszy treści wiersza Wierzyńskiego.

Nastrój utworu jest podobny do mickiewiczowskiego sonetu, ponieważ nasycony jest bólem człowieka, którego przepełnia poczucie oddalenia od tego, co tak kocha, czuje się wyobcowany. Choć o swoim cierpieniu mówi z goryczą, wspomina o" samotności dzikiej", niejednokrotnie towarzyszy mu uderzający dystans wobec własnej tragedii, którą zamyka w kategoriach "psiego wycia", "spazmu", do których, "wstyd (...) się przyznać". Podmiot liryczny, w odróżnieniu od bohatera sonetu krymskiego, zdaje się wyrzucać sobie własną słabość, podatność na silne emocje wobec dramatu jakiego doświadcza. "Gorycz nostalgii", jaką odczuwa, jest dla niego "najrozpaczliwszym rupieciem", które to wyznanie szczególnie podkreśla wewnętrzne rozbicie człowieka w obliczu konieczności pozostania na emigracji. Nie sposób dostrzec tu, tak przecież wyraźnego w „Pielgrzymie”, jakiegokolwiek wrażenia, zachwytu wędrówką, obcym krajem czy odmienną kulturą, u emigranta wypowiadającego się w wierszu. Przeciwnie, bohater omawianego utworu traktuje podróż jako konieczność, drogę bez wyjścia, "potrzask". Bezbarwnie i beznamiętnie wyraża się on o podróżach: "i przeprowadzka za przeprowadzką. / z Ameryki do Europy / z Europy do Ameryki (...)". Towarzyszą mu zatem emocje zupełnie różne od ekstatycznego podziwu Pielgrzyma dla egzotyki i piękna Orientu. Bo, choć wspomina o tym nieśmiało, w głębi jego serca tkwi silnie zakorzeniona miłość, której nie potrafi pokonać, a która, nie pozwalając zapomnieć o tragedii utraty ojczystego kraju , przesyca pesymizmem.

Tytułowy kufer jest „całą ojczyzną” Wierzyńskiego. Opis jego zawartości jest symbolem pielgrzymki przez różne światy człowieka, który stracił wszystko w swoim życiu. „Normalny nieszczęścia początek / i obłąkany koniec” obrazuje tragedię bohatera, który zmuszony był całe swe życie zamknąć w kufrze. Jest on jednak pozbawiony podniosłości, która jest charakterystyczna dla poezji romantyzmu. Wierzyński zatem jest wierny swojej epoce dwudziestolecia międzywojennego. Kreacja „ja” lirycznego nie ma zatem niczego wspólnego z ideałami romantycznego poety.
Utwór ten wizualnie jest podobny do „Pielgrzyma”, ponieważ jest podzielony na strofy. Jednak treść, choć opowiada o podobnych doświadczeniach wyraża odmienne poglądy i uczucia obydwu poetów. Wersyfikacja wiersza Wierzyńskiego i nieregularnie ułożone rymy upodabniają go do wiersza wolnego.


Po przeanalizowaniu obydwu wierszy dostrzegamy wszystkie podobieństwa i różnice pomiędzy nimi. Zarówno „Pielgrzym” Mickiewicza, jak i „Kufer” Wierzyńskiego są utworami napisanymi pod wpływem doświadczeń życiowych. Obaj poeci skazani byli na przymusowe przebywanie poza ojczystym krajem co bardzo głęboko przeżywali. Czytając oba utwory możemy dostrzec tragizm losów bohaterów lirycznych. Zarówno tytułowy pielgrzym jak i emigrant przeżywają ciężkie chwile. Obaj chcą wrócić do swojej ojczyzny ale różne przeciwności losu nie pozwalają im na to. Różnica pokoleniowa ma jednak duży wpływ na dzieła. Epoka romantyzmu, w której żył Mickiewicz cechowała się bardzo charakterystycznymi elementami, które zawarte są w utworach poety. Dlatego język, styl czy kompozycja „Pielgrzyma” są całkowicie odmienne od wiersza poety międzywojennego jakim był Wierzyński.