Morze Bałtyckie

Bałtyk jest wewnątrzkontynentalnym szelfowym morzem w pn. Europie, jest odnogą oceanu Atlantyckiego. Cieśniny Duńskie (Kattegat, Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund) łączą Morze Bałtyckie ze Skagerrakiem i Morzem Północnym. Za granicę Morza Bałtyckiego na zach. przyjmuje się cieśn. Sund i próg podwodny ciągnący się na głęb. 18–20 m od przyl. Gedser (wyspa duń. Falster) do przyl. Darsser Ort u wybrzeży Niemiec. Morze bałtyckie ma powierzchnię 385 tys. km2. Niekiedy do Morza Bałtyckiego zalicza się akweny Cieśnin Duńskich i granicę umowną prowadzi się między Skagerrakiem a Kattegatem, tzn. wzdłuż linii łączącej pn. kraniec Płw. Jutlandzkiego ze szwedz. wyspą Tjrn (latarnia mor. Pater Noster) na pn. od Gteborga. Do tej granicy powierzchnia Morza Bałtyckiego wynosi 415,3 tys. km2. Średnia głębokość to 56 m, maksymalna — 459 m (głębia Landsort na pn.-zach. od Gotlandii). Największymi zatokami Bałtyku są: zatoka Botnicka, Fińska i Ryska (na pn. i wsch.); mniejsze: Gdańska, Pomorska (na pd.), a główne wyspy to Gotlandia, Sarema, Olandia, Hiuma, W. Alandzkie, Rugia, Bornholm. Pod względem hydrologicznym w Morze Bałtyckie rozróżnia się 3 baseny: pd. — Bornholmski, środk. — Gotlandzki, pn. — Botnicki.

Morze Bałtyckie powstało w epoce lodowcowej. Jego zasięg i charakter w postglacjale ulegały zmianom w zależności od zmian klimatycznych oraz ruchów izostatycznych. Termika wód powierzchniowych odznacza się dużymi wahaniami w ciągu roku; w sierpniu temperatura wód powierzchniowych wynosi 18–20C na pd.-wsch. i 12–14C na pn., w lutym spada do 2,5C w nie zamarzniętej części środkowej i 1C na pd.-wschodzie. Zasolenie Morza Bałtyckiego jest uzależnione od wlewów słonych wód Morza Północnego i średnio wynosi w warstwach powierzchniowych od 10‰ na pd.-zach. do 2,5‰ na pn., głębinowych od 16‰ na pd.-zach. do ok. 12‰ w części środkowej. Średnie zasolenie wynosi 7,8‰.

Lód pokrywa całkowicie od listopada do maja pn. część Zat. Botnickiej i wsch. część Zat. Fińskiej. Na pozostałym obszarze zamarza tylko pas przybrzeżny na ok. 1–2 mies. w części pd.-zach. i 2–4 mies. w środkowej. Ekologicznie Morze Bałtyckie jest przejściowym i ubogim środowiskiem życia. Reprezentują je rośliny i zwierzęta mor. słonowodne i słodkowodne.

Świat roślinny Morza Bałtyckiego jest ubogi jakościowo i ilościowo, wykazuje wyraźne zróżnicowanie geograficzne. Tworzą go głównie glony — zielenice, brunatnice, krasnorosty, rzadziej rośliny kwiatowe; najliczniejsze są okazałe zielenice (np. taśma, gałęzatka, ramienice), rzadsze — brunatnice (występuje gł. morszczyn pęcherzykowaty); krasnorosty natomiast, zwł. we florze pol. wód przybrzeżnych, odgrywają rolę bardzo skromną; z roślin kwiatowych występuje w pobliżu ujść rzecznych kilka rodzajów tzw. traw morskich (m.in. tasiemnica, jedyny rodzaj typowo mor.); tasiemnica tworzy tzw. łąki podwodne, schronienie dla wielu zwierząt, miejsce tarliskowe dla ryb; fitobentos sięga do głęb. 20 m, a w Zat. Gdańskiej jedynie do 8 m ze względu na małą przezroczystość wody. Fitoplankton jest ubogi gatunkowo, sięga do 40 m głęb.; tworzą go gł. gat. mor. słonowodne i słodkowodne; gat. mor. (okrzemki — 40%, bruzdnice) dominują w wodach Cieśn. Duńskich i zach. części Morza Bałtyckiego; ku wsch. i pn. ustępują miejsca gat. słonawowodnym i słodkowodnym, wśród których najliczniejsze są zielenice (25%) i sinice (20%).

Świat zwierzęcy. Fauna Morza Bałtyckiego jest stosunkowo uboga, a jej charakter determinuje niski i różny stopień zasolenia wód. Występują tu gat. typowo mor., jak również gat. słodkowodne; zasolenie zmniejszające się w kierunku pn. i wsch. powoduje zmniejszanie się liczby gatunków mor. (oraz ich skarlenie) i jednocześnie zwiększanie się liczby gat. słodkowodnych. Ssaki reprezentują: foka szara i obrączkowana, morświn; ryby — gł. dorsz, śledź, płastugi (stornia, gładzica, zimnica), szprot, makrela, łosoś, belona, głowacze (kur rogacz jest reliktem ark.), węgorz; bezkręgowce są reprezentowane nieco liczniej przez małże (np. rogowiec, omułek, sercówka, piaskołaz), skorupiaki (np. krewetki, podwój, lasonóg wielki, a kiełż Pantoporeia femorata jest reliktem ark.), ponadto kilka gat. wieloszczetów oraz jamochłonów (np. chełbia modra).

Do Morza Bałtyckiego uchodzą liczne rzeki, największe (wg odpływu) to Newa, Wisła, Kemi, Gta, Niemen, Odra, Lule, Ångerman, Dźwina. Morze Bałtyckie jest ważną drogą mor. dla państw nadbałtyckich, które dysponują ok. 10% tonażu światowej floty handlowej (1989); przez Kanał Kiloński i Cieśn. Duńskie przepływa rocznie ok. 75 tys. statków; gł. porty nad Morzem Bałtyckim: Szczecin, Gdańsk, Gdynia, Sztokholm, Helsinki, Petersburg, Tallin, Ryga, Kłajpeda, Rostock; rozwinięta żegluga promowa; połączenie z M. Białym przez Kanał Białomorsko-Bałtycki ma niewielkie znaczenie. Pod dnem pd. części Morza Bałtyckiego występują złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, a pod dnem Zatoki Puckiej — złoża soli potasowych. Wody Morza Bałtyckiego są silnie zanieczyszczone, strefy występowania siarkowodoru i martwych osadów dennych zwiększają swój zasięg, lecz mimo wszystko dalej jest to obszar turystyczny, cieszący się sporą popularnością.