Działalność rzek

EROZJA jest to proces mechanicznego żłobienia powierzchni ziemi i wynoszenia skał pod wpływem czynników zewnętrznych tj. płynącej wody, wiatru, wody morskiej, lodowców i lądolodów.

AKUMULACJA jest to gromadzenie osadów naniesionych przez wody płynące. Następuje w miejscu, w którym maleje prędkość wody i zmniejsza się jej siła transportowa..
Wody pochodzące bezpośrednio z opadów atmosferycznych, topniejących śniegów i lodowców oraz ze źródeł, pod wpływem grawitacji spływają w dół tworząc strumienie i rzeki uchodzące do zbiorników wodnych – mórz i jezior.
Wody spływając z powierzchni lądów wywierają duży wpływ na modelowanie powierzchni Ziemi. Modelowanie to odbywa się poprzez:
- żłobienie, czyli erodowanie podłoża;
- przenoszenie, czyli transport materiału;
- oraz przez osadzanie (akumulacja) naniesionego materiału.

Skutki modelowania zależą w głównej mierze od ilości spływającej wody i jej prędkości.

W biegu górnym, na terenie górskim, gdzie rzeka ma największy spadek i jej siła niszcząca jest największa, najwyraźniej widoczne jest wcinanie się rzeki w podłoże, czyli erozja wgłębna. Erozję powoduje bezpośrednie tarcie wody o powierzchnię skały, a szczególnie tarcie wleczonego po dnie rzeki grubego materiału skalnego (bloki skalne, otoczaki). Rzeka erodując pogłębia swoje koryto, a tym samym tworzy lub pogłębia dolinę mającą wyraźne zbocza. W przekroju poprzecznym dolina taka ma kształt litery V.

Proces erozji wgłębnej nie może się odbywać w nieskończoność, istnieje granica, poniżej której rzeka wciąć się już nie może., nazywana jest podstawą erozyjną.

W biegu środkowym maleje spadek rzeki, a wraz z nim siła erozji wgłębnej; wolniej płynąca rzeka nie ma już siły wlec grubego materiału skalnego po dnie koryta, więc przesuwa po nim drobniejszy żwir i piasek oraz unosi drobną zawieśnę.

Woda w rzece nie płynie na całej szerokości koryta z jednakową prędkością. Najszybciej płynie w nurcie, który występuje nad najgłębszym miejscem koryta. Nurt rzeczny przeważnie zbacza z prostej drogi. Woda wtedy wyrywa cząstki zwietrzeliny z brzegów koryta, podmywa je, a po przeciwnej stronie odkłada się transportowany materiał skalny. Koryto rzeki wygina się raz w jedną, raz w drugą stronę. Powstają w ten sposób zakola rzeczne, które maja tendencje do poszerzania się i do powolnego przesuwania się w dół rzeki. W rezultacie powstaje spłaszczenie dna doliny. Proces poszerzania dna doliny nazwa się erozją boczną.

W biegu dolnym rzeka niesie dużą ilość drobnego materiału, który osadza się u ujścia do morza lub jeziora z powodu zaniku siły transportowej. W ten sposób powstaje delta. Składany w delcie materiał zagradza ujście rzeki, wobec czego dzieli się ona na liczne ramiona. Jeżeli u ujścia rzeki morze jest głębokie, a jego wody są bardzo ruchliwe, na ogół nie tworzy się delta, tylko ujście lejkowate.

Zazwyczaj erozja rzeczna, transport i akumulacja niesionego materiału powodują urozmaicenie rzeźby terenu oraz obniżanie lądów.

Rzeki mają olbrzymie znaczenie dla człowieka, miały w przeszłości i mają w teraźniejszości. Współczesne rzeki stanowią ważne drogi transportowe, są źródłem zaopatrzenia w wodę komunalnych urządzeń wodociągowych, przemysłu i rolnictwa. Rzeki odgrywają też znaczną rolę w energetyce i rekreacji