Bunt jako aktywna postawa wobec życia. Rozważ na przykładzie utworów literackich

Bunt jest sprzeciwem, protestem jednostki, wobec społeczeństwa. Ludzie sprzeciwiają się Bogu, rodzinie, ideałom, ojczyźnie, miłości. W literaturze mamy do czynienia z protestem przeciw Stwórcy, ograniczeniom ludzkiej natury, krzywdzie społecznej, przeciw konwenansom, niesprawiedliwości oraz przeciwko zniewoleniu człowieka.
Bunt towarzyszy człowiekowi od początku jego istnienia, jest wpisany w naturę każdego z nas, stanowi nieodłączny element ludzkiej egzystencji. Źródłem buntu jest potrzeba ulepszenia siebie i świata. To moment, w którym w człowieku zwycięża jego idea, co pozawala mu na sprzeciw.
Bohaterowie literaccy bardzo często się buntują, czego dowodem są powstałe wielkie dzieła literackie. Oto kilka przykładów potwierdzających tą tezę:
Pierwszym literackim przykładem jest bunt przeciwko bogom, mitologicznego bohatera Prometeusza. Wykradł on ogień z Olimpu, podarował go ludziom, gdyż jako stwórca człowieka chciał dla niego tego, co najlepsze. Jego humanitarna postawa pełna miłości do człowieka, bezinteresowności oraz gotowości poświecenia się dla niego została surowo ukarana przez Zeusa. Prometeusz został przykuty do skał Kaukazu, każdego dnia drapieżny ptak wyjadał mu odrastającą wątrobę.
Kolejnym utworem, w którym dostrzegamy motyw buntu jest „Antygona” Sofoklesa. Jest ona jedną z nielicznych kobiet – buntowniczek występujących w literaturze, przeciwstawia się ona królowi Kreonowi. Bohaterka zignorowała prawo ustanowione przez władcę Teb, który nakazał jej tragicznie zmarłego brata rzucić sępom na pożarcie. Polinejkesa uznano za zdrajcę, a brak pochówku miał być kara dla jego duszy. Antygona wbrew woli władcy postanowiła pochować brata uznając prawo boskie zdecydowanie ważniejsze niż prawa królewskie. Bunt Antygony w imię honoru najbliższych oraz własnego systemu wartości został ukarany, bohaterka ponosi śmierć.
Innym przykładem buntownika w literaturze jest bohater „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego, doktor Tomasz Judym. Występuje on przeciwko niesprawiedliwości społecznej. Jest on idealistą, młodym lekarzem, próbującym zmienić otaczającą go rzeczywistość. Pragnie naprawić świat, polepszyć warunki życia najuboższych, walczy o lepsze warunki pracy robotników. Buntuje się przeciwko metodom środowiska lekarskiego, które zamiast zwalczać przyczyny, leczy skutki. Judym zmuszony jest dokonać wyboru miedzy szczęściem osobistym, a dobrem społecznym, sytuację tą ilustruje motyw rozdartej sosny. Rezygnuje z miłości do Joasi na rzecz wcześniejszych planów.
„Ferdydurke” Witolda Gombrowicza jest kolejnym utworem, w którym dostrzegamy motyw buntu. Autor sprzeciwia się FORMIE, mianem tym określa wszelkie formy narzucane jednostce, gdzie indywidualizm zostaje zamknięty w ciasnym gorsecie ustalonych gestów, nie zezwalając na żaden spontaniczny odruch. Józio główny bohater kolejno zostaje wtłoczony w trzy różne środowiska, tym samym pokazując, że każde z nich jest swego rodzaju zniewoleniem. Pierwszą formą, w którą popada jest szkoła. Tłamsi ona uczniów, narzuca pewnego rodzaju zachowania, uczy powielania schematów, stereotypowego myślenia, zmusza młodzież do powtarzania utartych poglądów. Szkoła jest pierwszym etapem zniewolenia, to teoria ograniczenia jednostki przez formę życia społecznego. Środowisko mieszczańskie, stancja u Młodziaków to druga forma, w którą został wtłoczony Józio. Podczas obiadu, bawiąc się jedzeniem demaskuje on rodzinę Młodziaków, udowadniając im, że nie są tacy nowocześni, za jakich się uważają. Sytuacja w pokoju Zuty, kiedy to nocą przychodzą do niej profesor Pimko i Kopyrda, demaskuje pseudo moralność państwa Młodziaków, a także obłudę i zakłamanie sztucznego społeczeństwa mieszczańskiego. Trzecia forma, w którą popada Józio to środowisko ziemiańskie. Bohater znajduje się w domu wujostwa, gdzie od lat nic nie uległo zmianom. Ciotka wraz z wujem są tradycjonalistami, konserwatystami. Zachowują dawny model hierarchii społecznej, gdzie pan stoi na szczycie drabiny feudalnej, a służba jest poniżana i usługuje. Józio demaskuje społeczeństwo ziemiańskie, sztucznie podtrzymujące dawne obyczaje, dążące do stereotypów i obawiające się wszelkich zmian. Bohater uciekając porywa Zosię, tym samym popada w kolejną formę zniewolenia, gdyż miłość również zniewala. Swoisty triumf Gombrowicza polega na tym, że jego bohater, mimo, iż przegrywa z formą potrafi ją dostrzec. Józio ponosi klęskę w walce z tym, co człowiekowi narzucone, jednocześnie nie godząc się na to. Gombrowicz świadomy jest tego, że „przed gębą nie ma ucieczki”, jednak buntuje się przeciwko formie, gdyż wie, że to jedyne rozwiązanie by się przed nią uchronić. W „Dżumie” Alberta Camusa pojawia się także motyw buntu. Utwór ten wyrasta z nurtu egzystencjalizmu, który polega na zwątpieniu w Opatrzność oraz braku oparcia w życiu. Prąd ten zakłada, że człowiek jest tylko igraszką w rękach ślepego losu. Jedyna wartością jest praca nad samym sobą. Człowiek jest istotą wolną, kształtuje sam siebie, nieustannie dokonuje wyborów, jednocześnie ponosi za swoje czyny odpowiedzialność. Główny bohater utworu Bernard Rieux to typowy egzystencjalista, który buntuje się przeciwko przekonaniu, że Bóg ma wpływ na losy świata. Doktor Rieux ma świadomość, że musi liczyć sam na siebie w walce z epidemią dżumy. Zakłada on, że niebo jest puste, wie, że nie może liczyć na Stwórcę, gdyż zakłada, że On nie istnieje. Camus w swym utworze stawia pytanie, czy można być świętym bez Boga? Doktor Rieux jest dowodem, że taka postawa jest możliwa, ponieważ liczy się dobro i działanie w zgodzie z kodeksem moralnym. Bernard Rieux spełnia swoje obowiązki lekarza w walce z masową chorobą, która nawiedza miasto Oran. Czuje się odpowiedzialny za społeczeństwo w momencie wybuchu epidemii. Nie czuje się bohaterem, gdyż „obchodzi go tylko, żeby być człowiekiem’. Rieux w chwili katastrofy stara się nie myśleć tylko o sobie, lecz skoncentrować swoją uwagę na innych, a także żeby nie zatracić wartości moralnych. Mimo, iż czasami czuje się bezsilny, nie poddaje się. „Dżuma” Camusa jest buntem przeciwko bólowi i cierpieniu, które wpisane są w ludzkie życie, to sprzeciw wobec próby, której poddany został człowiek.
Dzięki artystycznym buntom zrodziło się i w dalszym ciągu rodzi się wiele arcydzieł. To spontaniczne wystąpienie przybiera rozmaite oblicza i wymiary. Jest niesamowitą siłą, za pomocą, której rodzą się wielkie dzieła i idee, z drugiej strony bunt też często kończy się klęską poszczególnych jednostek.
Bunt wpisany jest w ludzka naturę, wynika z chęci odrzucenia wielu zakazów, to wyraz marzeń o idealnym świecie. Stanowi drogę do ocalenia człowieczeństwa.
Buntowanie się, to zmaganie się z losem i jego przeciwnościami w imię słusznych idei.
Buntownicy to jednostki silne i indywidualne, które pragną walczyć, i być aktywne. Nie chcą przyglądać się z boku życiu i biernie brać tego, co przynosi im los. Starają się zmieniać otaczającą ich rzeczywistość pomimo tego, iż są samotni w swej walce. Mają odwagę wystąpić ze zbiorowości mimo wszelkich konsekwencji swego czynu.
Albert Camus stwierdził, że „aby istnieć, człowiek musi się buntować” i jest to jedna z największych prawd, kierująca człowiekiem bez względu na to, w jakich czasach przyszło mu żyć.