Linia brzegowa i rodzaje wybrzeży

Brzegi Bałtyku tworzą północną granicę Polski. Morze Bałtyckie ma urozmaiconą linię brzegową – dużo wysp (Bornholm – Dania; Gotlandia – Szwecja; Hiuma – Estonia; Rugia – Niemcy; Uznam – Polska, Niemcy; Wolin – Polska), półwyspów (Mierzeja Kurońska, Mierzeja Wiślana, Mierzeja Helska) i zatok (Zatoka Botnicka, Zatoka Fińska, Zatoka Gdańska, Zatoka Pomorska, Zalew Kuroński).

Rzeki i potoki, spływające z głębi lądu ku morzu, niosą również duże ilości ziemi i bardzo skutecznie przyczyniają się do spłycenia i zamulania zatok i do zanikania jezior przybrzeżnych, a także do tworzenia delt i zbierania namułów przy ujściu rzek, jak chociażby na Żuławach Wiślanych.

Południowe wybrzeże Bałtyku jest w przeważającej części płaskie i piaszczyste. Piaszczyste wybrzeża ulegają ciągłym przekształceniom. Jeśli patrzymy codziennie na plażę, wtedy możemy nie dostrzegać ciągłych zmian, jakimi ona ulega, ale po pewnym czasie stają się one bardzo widoczne. Uderzenia fal o brzeg, przybrzeżne prądy i wiejące od morza bryzy sprawiają, że piasek znajduje się w ciągłym ruchu. Woda obciążona jest piaskiem, porwanym z dna przez zawirowania. Załamujące się fale wylewają się na plażę, gdzie zostawiają część naniesionego przez siebie piasku. Pojedyncze jego ziarna poruszają się w bok, równolegle do plaży. Dzieje się tak z dwóch powodów. Po pierwsze, część znajdującego się w wodzie piasku jest unoszona przez płynące wzdłuż wybrzeża prądy, a po drugie, fale zazwyczaj dochodzą do brzegu skośnie. Wylewająca się na plażę i cofająca woda oraz niesione przez nią ziarna piasku poruszają się po linii krzywej. Odkładany na plaży piasek jest następnie wydmuchiwany przez wiatr. Suche ziarna mogą być unoszone nawet przez łagodną bryzę. Posuwają się wówczas po powierzchni plaży. Piasek nawiewany w głąb lądu gromadzi się wokół nierówności terenu, tworząc wydmy, które pod wpływem wiatru także się przemieszczają. Ale choć ziarenka piasku mogły już wywędrować daleko od swojego wczorajszego położenia, plaża wciąż wygląda tak samo. Najwięcej wydm występuje koło jeziora Łebsko.

W miejscach, gdzie przeważają wybrzeża płaskie i piaszczyste tworzą się mierzeje. Ziarna piasku poruszają się stale wzdłuż plaży. Fale uderzające skośnie o brzeg sprawiają, że ruch ten odbywa się po zygzakowatej linii. Piasek unoszony jest również przez, płynący zwykle wzdłuż wybrzeża, prąd. Mierzeja tworzy się wtedy, gdy na końcu plaży linia brzegowa gwałtownie skręca. Piasek nie jest wówczas niesiony wzdłuż zakrzywionego brzegu, lecz porusza się dalej po linii prostej, w głąb morza. Przykładami mierzei są: Mierzeja Helska, tworząca Zatokę Pucką oraz Mierzeja Wiślana, tworząca Zalew Wiślany, jak również Mierzeja Kurońska, tworząca Zalew Kuroński.

W części północnej wybrzeża Bałtyku występują płaskie wybrzeża skaliste. Pod względem urody niewiele miejsc może się równać ze skalistymi wybrzeżami. W dodatku wygląd tych wybrzeży nieustannie się zmienia, kiedy morze atakuje twardy na pozór ląd. Wybrzeża mogą być zbudowane z różnych skał. Wygląd linii brzegowej jest równie zróżnicowany, jak rodzaj tworzącej ją skały. Jednak wszystkie tego typu wybrzeża mają jedną cechę wspólną: powstały dzięki sile fal, które z hukiem uderzają o brzeg.

Charakterystyczne dla Szwecji i Finlandii są wybrzeża szerowe. Powstały one w wyniku zatopienia przez morze obszaru polodowcowego z licznymi wzniesieniami wygładzonymi przez lądolód.

Zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie na naszego wybrzeża wykształcone są urwiska klifowe. Nadmorskie klify powstają zazwyczaj z opadających stromo do wody stoków. Fale uderzające o brzeg żłobią najpierw płytką wnękę u podstawy zbocza. Gdy wnęka ta ulegnie pogłębieniu, znajdująca się powyżej skała obrywa się i daje początek klifowi. Uderzające bez przerwy fale powodują później przesuwanie się ściany klifu w głąb stoku, co prowadzi do zwiększania wysokości urwiska. Gdy skład skał jest jednorodny, tworzy się długa, prosta linia klifów. Skały mają jednak często złożoną budowę, a poszczególne minerały mają zróżnicowaną odporność na erozję. Słabsze partie skał są szybko niszczone, zaś twardsze fragmenty pozostają. W Międzyzdrojach potężnym urwiskiem 95 m wysokim podcięta jest góra Gosań z najczęściej odwiedzanym przez turystów punktem widokowym, Kawczą Górą. Klifowe są brzegi morskie Wolina.