Historia myśli socjologicznej

1. Myśl polityczna starożytnej Grecji okresu klasycznego – Sofiści, Herodot, Sokrates, Tukitydes
Grecka myśl społeczna
Grecka myśl społeczna charakteryzowała się systematycznością. Jest to pierwsza myśl, która zadawała sobie pytania o organizacji świata. Odchodziła od bezkrytycznego monizmu do dualizmu bezkrytycznego.
Uważano, że jedno prawo obowiązuje w naturze (prawidłowości przyrody) oraz człowieka. Grecy pierwsi zauważyli, że istnieją dwa porządki. Odkryli autonomię jednostki (indywidualizm), którą jest w środowisku społecznym. Pierwsi stworzyli typ cywilizacji, który pozwalał na refleksję- człowiek świadomy własnych potrzeb, zastanawiał się, kim jest, czym jest, jaki ma status społeczny itd. Najważniejsza była społeczność  Grecy odeszli od tego pojęcia. Społeczeństwo Hellady było społeczeństwem niewolniczym. Składało się z niewolników i wolnych. Niewolnicy wytwarzali dobra powszechne. Istniał elityzm. Elita tworzyła pojęcia i wartości. Cała kultura grecka była tworzona przez elity społeczne. Był bardzo ożywiony kontakt ze wschodem. Gros umiejętności przejęli właśnie ze wschodu. To za sprawą głównie kontaktów również z dalekim wschodem. Czerpali z ich dorobku wiedzę przyrodniczą , filozoficzną, polityczną (głównie z Egiptu i Babilonii). Jednakże wykorzystywali dorobek wschodu, aby wejść dalej. Wykorzystywano morze do rozszerzenia horyzontów myślowych głównie przez przecieranie nowych szlaków handlowych. Następowała kumulacja doświadczenia z obserwacji innych kultur. Kumulacja doświadczenia społeczno-politycznego. W okresie wczesnohelleńskim – 12 i 10 wieku p.n.e. dominuje poczucie jedności świata greckiego. Grecy uważali iż ludźmi są tylko Helleni, a reszta to barbarzyńcy. Jest to podział etnocentryczny. Zaistniał fenomen polis- miasto obwarowane murami (etymologiczny sens) + tereny rolnicze przylegające do miasta. Polis mogło obejmować nawet całą wyspę (z greki – poli - liczyć).
Była to organizacja polityczna, militarna, społeczna i gospodarcza. Rozwój kulturowy zmieniał do zaniku poczucia jedności Hellenów i do powiązania człowieka z pewnymi polis. Tylko w Grecji wystąpiło tzw. idea obywatelska (polite – obywatel). Wejście przynależności człowieka. Obywatel należał do polis (nie był niewolnikiem). Wystąpiła świadomość określająca rolę ludu (demos – lud). Zauważyli, że ta rola jest niezwykle ważna dla całokształtu państwa. Grecy byli pierwszą cywilizacją, która odwoływała się do woli powszechnej (opinii wszystkich obywateli). Było to naturalne – normalna procedura poprzedzająca działania. Obywatelami mogli być tylko wolni mężczyźni. We wczesnej literaturze greckiej pojawia się idea dobrego ustroju – eunomia (dobry ustrój). Oparty na ładzie, pokoju i sprawiedliwości. Grecy zauważyli, że są ustroje dobre i złe. Nie ma kwestii jaki przyjmiemy ustrój, tylko czy dobre będą jego rządy.
Podstawowe formy ustroju:
- Monarchia – dobry ustrój jeśli monarcha troszczy się o dobro państwa eunomia. Trzyma ład, pokój i rządzi sprawiedliwie. Dochodziło do buntów wtedy kiedy król przestrzegał prawa. Degeneracja monarchii – Monarchia przechodzi w tyranie (gdy władca troszczy się o siebie, a nie o państwo). Tyran jest podejrzliwy (z greki tyranos – tyran).
- Arystokracja – [aristos – wybrani]. Władze sprawują wybrańcy – może być jeden lub wielu. Ogólnie arystokracja mogła zapewnić pokój. Za cel miała dobro państwa. Degeneracja arystokracji – Arystokracja przechodzi w oligarchie (oligos – mały). Mała grupa ludzi zainteresowana zachowaniem władzy w tej grupce ludzi. Arystokracja przechodzi w plutokracje (plutos – bogactwo). Grupa ludzi utrzymuje władze tylko w jednym celu, bogaceniu się.
- Demokracja – (demos – lud, kratos – władza). Jest to władza większości. Lud musi być zdyscyplinowany i akceptować wybór ogółu. Degeneracja demokracji – Demokracja przechodzi w ochlokracje (ochlos – tłum). Rządy tłumu, motłochu. Jest to zdezorganizowana demokracja, nie mająca dyscypliny. Demokracja przechodzi w anarchie (bez rząd). Brak struktur państwa. Grecy bali się go najbardziej. Anarchia prędzej czy później zawsze prowadzi do tyranii. Demokracja przechodzi w timokracje (timos – zaszczyt). Rządzących interesują coraz to nowsze zaszczyty. Jest to forma ustroju gdzie środek zaczyna być celem. Uhonorowanie rządzącego. Forma demokratyczna i arystokratyczna mogą przejść w Timokracje. Szczególnie u wojskowych. System Sparty. Teokracja: władza pochodzi od boga. Sam władca jest bogiem (theos – Bóg). Grecy przeciwstawiali eunomi tzw. anornie, czyli zły ustrój. W skład anornii wchodzą ustroje zdegenerowane.
Pierwsi sofiści odróżniali dwa czynniki w ludzkim otoczeniu:
- naturalny
- społeczny.
Sofiści (sofis – nauczyciel mędrzec) od 5 i 4 w. pne.
Poprzedzeni myślą filozoficzną filozofów jońskich, pitagorejczyków, Heraklita z Efezu, Anaksymandera, Anaksynesa itd.
Szkoła eleatów – Portemites, Zenon z Elei, Ksenofon.
Szkoła naturalizmu – Empedokles z Agrygentu, Anaksacjoras, Demokryt.
Tales z Miletu – 6 i 7 w. Pne. polityk, mędrzec, technik inżynier, uczony geometrii. Oddzielił naukę od umiejętności. Umiejętność – pojedyncze twierdzenie. Nauka – twierdzenia powiązane między sobą, są uporządkowane. Wiedza  Umiejętności (oddzielona od wiedzy).
Heraklit z Efezu – 3 traktaty: - kosmologiczny, - polityczny, - teologiczny. Uważał że światem człowieka rządzi rozum (lagos – rozum). Pierwszy który stworzył refleksję nad samym sobą. Wyznawał kult prawa i kult jednostki wyższej (niezwykła oryginalność). Według niego istnieje podwójna moralność: - tłumu (ogólne prawa), - mędrca (sam sobie określa moralność).
Demokryt (460 – 360 pne.) w Abdenie
Uczeń Leucypa (połowa 5 wieku pne.). Filozofia przyrody – atomizm. Autor 60 dzieł, reszta zaginęła między innymi pisma etyczne, techniczne, strategiczne i ekonomiczne. Materia cała z atomów. W sprawach etycznych oddzielił czyny moralne od czynów składanych pod przymusem. Moralność z samej woli. Nie z bojaźni, lecz z obowiązków należy wystrzegać się błędów.” Najwyższym dobrem dla niego było zadowolenie. Środkiem pozyskania zadowolenia jest rozum. Samo zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju ducha. Osiąga się go przez umiar – cnotę rozumu. Etyka Demokryta była eudemonistyczna (głównym narzędziem oceny co jest umiarem jest rozum).
Pitagoras (570 – 497 pne.)
Założyciel związku pitagorejskiego w Krotonie. Związek religijno – etyczny. Czynny udział w życiu, miał władzę nad Polis. W roku 440 pne. został rozbity – uczniowie Pitagorasa rozpierzchli się po Helladzie.
Traktowali naukę jako środek pielęgnacji duszy. Stworzyli system pitagorejski – ziemia krąży wokół środka systemu planetarnego.
Sofiści (sophistikos – mędrzec, sophia – wiedza) 5 i 4 wiek pne.
Nawiązali do problemów politycznych i prawnych (dzisiejsze nauki prawne). Była to poważana warstwa – nauczyciele. Głosili wszechstronność wiedzy. W sposób praktyczny wykorzystywanie jej. Nauka – jedność przestrzeni i umiejętności praktycznych. Byli to wędrujący nauczyciele, pobierali wynagrodzenie, przez co tylko synowie elit mogli pobierać naukę.
Głównie rozwijanie umiejętności retorycznych (rethor – mówca). Właściwy dobór argumentów, aby przekonywać słuchaczy do swych racji. Retoryka była tak popularna, ponieważ istniała Rada Zgromadzenia Polis – rozstrzygająca sprawy, instytucja władzy sadowniczej. Głównie do uzasadniania swoich tez. Dociekali prawdy przez dyskusję. Obalali dotychczasowe autorytety, bądź je bronili. Wiedza dotychczasowa była punktem wyjścia w dyskusji i dochodzenia. Natomiast często dochodzenie do relatywizmu. Odrzucali mitologię. Nie ma praw wiecznych i podważalnych. Wiedza jest względna i zależna od okoliczności zgromadzenia. Typowi racjonaliści, ostatecznym gwarantem był rozum.
Najwybitniejsi sofiści:
Pitagoras z Abdemy (480 – 410) pne.
Jego hasło: „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących że istnieją i nieistniejących, że nie istnieją.”
- Polis zorganizowana stosownie do potrzeb jednostki.
- Sensowność praw oceniać należy, jako przydatność dla jednostki.
- Prawa obowiązują za zgodą obywateli.
Pierwsza koncepcja umowy społecznej. Natura ludzka jest z gruntu zła – rządzi się egoizmem, nie jest idylliczna. Etap zdobycia zdolności politycznych – jednoczenie się w społeczności (zbiorowości) i kształtują tożsamość wspólną. Prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką i względną, tak samo jak kryteria dobra i zła. Prawo samo w sobie należy modyfikować i przez dyskusję ulepszać jego formę. Prawa nie są jednoznaczne, są względne.
Gorgiasz z Laotinoi (483 – 385 pne.)
Był sycylijczykiem. Reprezentuje kierunek zwany okazjonalizmem. To od środowiska będzie zależało zdobywanie prawdy. Nie ma zasad wspólnie obowiązujących całe społeczeństwo (nawet prawo). Wszystko zależy od zachowania jednostki. Mówił o pluralizmie moralnym – w danym społeczeństwie istnieje kilka systemów moralnych (u kobiety, mężczyzny, wojownika, rzemieślnika, jest on inny).
Istnieją również różne dzielności, jest inna dla każdego. Podejmował problematykę prawa natury. Dostrzegał różnice pomiędzy prawem pisanym (nie zawsze jest sprawiedliwe i rozsądne), a prawem mówionym. Nie zawsze prawo pisane odpowiada wymogą ładu i poczucia sprawiedliwości. Prawo natury odwołuje się do rozumu, racjonalnego poznania człowieka i jego potrzeb.
Hippiasz z Elidy (około 5 wieku pne.)
Przedstawił wizję wielkiej wspólnoty ludzkości. Wszystkich uważał jako obywateli świata. Wszyscy podlegają prawą natury – odpowiada harmonii świata i tworzy więzi pomiędzy jednostkami.
Zakłada przewagę prawa natury nad prawem pozytywnym (pisanym). Przewaga prawa natury wynika z:
- desakralizacja prawa pozytywnego (pisanego)
- wprowadza teorie kosmopolityczną (obywatel świata)
- koncepcja egalitarystyczna (egalitaryzm – równość) – każdy obywatel jest równy
Przygotowali pole badawcze wymiaru społecznego i humanistycznego.
Herodot (484 – 425 pne.)
Grecki historyk podróżnik. Przebywał w Atenach. Nazwany został przez Cycerona ojcem historii. Jego dzieło pod tytułem „Dzieje” pisane prozą. Opisywał wrogie stosunki pomiędzy ludami Europy i Azji. Materiał posiadał z przebytych podróży. Zwolennik demokracji. Wysuną Wielką koncepcję historiozoficzną – przekonanie, że istnieje jeden ład moralny. Na szczycie znajduje się bóstwo, które każe za przewinienia. W „Dziejach” są pierwiastki mitologiczne i religijne. Było to głównym źródłem dziejów za czasów średniowiecza i renesansu, około 17 wieku we Włoszech. Irracjonalizm mieszał się z racjonalizmem.
Tukitydes (460 – 404 pne.)
Był naukowcem, greckim historykiem. Jego najwybitniejsze dzieło to „Wojna Peloponezka” również przedstawiał koncepcję historiozoficzną. Istnieją pewne prawa, które rządzą dziejami świata. Był uczniem sofistów – odrzucał irracjonalne czynniki. Uważał, że dzieje ludzkości są wynikiem działania ludzkiego. Ludzie zawsze działają według swoich potrzeb, zawsze w interesie własnym. Każde państwo dąży do uzyskania przewagi na zasadzie silniejszego. Przyjął zasadę niezmienności natury ludzkiej. Jednakowo działające skutki powodują jednakowo działające przyczyny. Historia jest głównym źródłem wiedzy polityków. „Historia vita magistra”.
Był pierwszym, który otrzymał miano krytyka historycznego. W sposób racjonalny i pragmatyczny dobierał materiał historyczny. Był niezwykle obiektywny. Historię opierał na podstawie reliktu. Większość uważa go za ojca krytyki historycznej.
Sokrates ( 469 – 399 pne.)
Uczeń sofistów. Później stał się pogromcą myśli sofistycznej. Syn rzeźbiarza i położnej. Nie zostawił żadnych prac pisanych, nauczał ustnie. Zajmował się uczeniem młodzieży i przechodnich ludzi. Zrobił sobie wrogów. Krytykował sofistów za pobieranie opłat za naukę. Żył w nędzy, był wzorem cnót obywatelskich, miał problemy z żoną – Ksantypą. Oskarżony o deprawację młodzieży i skazany przez Radę na śmierć. Wypija cykutę i dokonuje przemowy. Umiejętnie zadawał pytania. Humanizm opierał się na zasadzie poznania samego siebie. Postępowanie Ateńczyków poprzez umiarkowanie, pracę i sprawiedliwość. Praca to przejaw normalnego życia (nie przymus). Istnieje prawda obiektywna. Sprawiedliwość to umiarkowanie, poszanowanie swojej i cudzej godności, praworządności. Demokracja – równość i wolność słowa. To co mówił stosował w życiu, tzw. Intelektualizm etyczny.
Cnota = Wiedza = Sprawiedliwość.
Każdy ma prawo do wiedzy i sprawiedliwości. Przebywanie w państwie – zgoda jednostki na poszanowanie praw tego państwa. Teza, że każda jednostka powinna wykonywać pracę dla polis.
Wyróżniał ustroje:
1. Monarchia – ustrój z królem panującym. Chroni obywateli w sposób legitymizowania swej władzy. Sam musi przestrzegać ustanowionych praw. Musi szanować godności innych obywateli.
2. Tyrania – wtedy gdy monarcha przestaje szanować godności innych obywateli.
3. Arystokracja – rząd elity, wąskiej grupy społecznej. Zmierza zawsze ku zabezpieczeniu interesów wąskiej grupy, a nie polis.
4. Demokracja – jako najwspanialszy ustrój. Rzecznik demokracji. Każdy obywatel ma wpływ na władzę, a wręcz powinien walczyć o nią. Sokrates uważał, że demokracja ma jeden moment szkodliwy – gdy ludzie podejmują decyzję wraz z emocjami. Musi być według niego racjonalna dyskusja.
Przyśnił mu się łabędź na jego kolanach, tego dnia przyłączył się do niego Platon.


















2. Myśl społeczna Platona – koncepcja państwa, definicja sprawiedliwości, degeneracja ustroju, podział w państwie na warstwy.
Platon (427 – 347 pne.)
Właściwe imię to Arystokles. Urodził się w Atenach, w jednym z najznakomitszych rodów ateńskich. Spokrewniony z Krytiaszem i Harmenidesem (najbardziej aktywni tyrani). Największy uczeń Sokratesa. Strasznie nieufny do demokracji. Założył Akademię Platońską – przetrwała do 529r ne. – zamknięta przez Justyniana. Autor 36 dialogów między innymi „Państwo” – 10 dialogów – idealne państwo, „Prawa” – modyfikacja „Państwa”. Prawdziwy byt to idee (rzeczywisty świat i świat idei). Idea piękna i dobra jest najdoskonalsza. Dualizm ciała i duszy. Idee Platona można poznać przez rozum – tylko. Poznanie empiryczne jest niepewne. Metoda nauki – dialektyka tj. zestawienie twierdzeń i pojęć , dokonana analiza oraz ich synteza.
Podzielił koncepcje państwa na:
- Idealną polis (idealne państwo, gdzie uwypukla się wizje absolutne, skrajnie racjonalnych rządów)
- Ustroje świata (degeneracja tych ustrojów np. timokracja, oligarchia demokracja, tyrania)
Charakterystyka ustrojów politycznych według Platona:
- Timokracja – najmniej skażona forma rządów (wzorem Sparta). Cechowała się rządami wojskowymi (rygor, życie wojska). Typowe wartości to: skromność, powściągliwość, dążenie do osiągnięcia zaszczytów (szczególnie na polu walki). Wadą tego ustroju jest to że może dokonać się przewartościowanie systemu etycznego. Pożądanie zaszczytów może przezwyciężyć zdrowy rozsądek. Władzę pełnią żołnierze, zamiast filozofów i mędrców. Degeneruje się i zmienia w Oligarchie.
- Oligarchia – zwycięża żądza bogacenia się. Dochodzi do podziału ekonomiczno – społecznego na ludzi zamożnych i biedotę. To prowadzi do buntu mas, gdzie obywatele walczą o równość i władzę. To prowadzi do degeneracji i zmiany na Demokracje.
- Demokracja – rządzą wszyscy i nikt. Wcześniej czy później musi to prowadzić do zanarchizowania państwa. Rządzą ludzie niekompetentni i przypadkowi. Wynikiem jest zapaść tradycji i cnót obywatelskich. Sytuacja prowadzi do patologii społecznej. Arystokracja prowadzi do spisków, a lud nie ufa elitą. Powstaje Anarchia.
- Anarchia – jest to żyzna gleba dla demagogów. Będą wmawiali ludowi, że walczą przeciwko elitą. Przejmują władzę po zdobyciu zaufania przez ludzi. Ostatnim stadium degradacji jest Tyrania.
- Tyrania – obywatel boi się zabierać głos, zanik cnót obywatelskich. Przecięcie więzów pomiędzy ludem a władzą. Strach przed przymusem.
Platon dokonał analizy historio filozoficznej. Chciał dostrzec źródło, genezę tego destrukcyjnego procesu. Najważniejszym źródłem degeneracji ustroju, sprawiedliwości społecznej jest nadmierne zróżnicowanie majątkowe. Największy wpływ na potomnych. Miał kilka poglądów na stworzenie państwa. Demokracja zawsze powstaje w wyniku przewrotu (biedni jednych mordują, drugich wyganiają, a trzecich dopuszczają do zaszczytów). Lud popada w szał wolności (brak odpowiedzialności i demoralizacja oraz destabilizacja). Platon był największym przeciwnikiem demokracji. Degeneracja osobowości jednostki. Przewartościowanie wartości negatywnych na pozytywne. Nierząd jest niezależnością, niepohamowaną rozpustą nazywany pańskim gestem. Bezczelność jest uznawana za męstwo. Odrzucenie starych wartości dla nihilizmu. Demokracja zawsze wyzwala skrajność w korzystaniu z wolności. Liberalizm (libertynizm – wolność jednej jednostki).
Lud sam sobie nakłada okowy. Pancerzem jest idealne państwo Platona (skrajnie racjonalistyczne). Doskonałość ustroju mierzy się za pomocą sprawiedliwości, stosunków społeczno – politycznych. Sprawiedliwość opiera się na „cnotach kardynalnych” (wartości): mądrość (sophia), męstwo, umiarkowanie, poczucie sprawiedliwości. Gdy zachowuje się te cechy, to człowiek rozwija się harmonijnie. Degeneracja sprawiedliwości powoduje degeneracje ustroju. Tylko w idealnym polis możliwe jest osiągnięcie stworzenia zrębów sprawiedliwości. To gwarantuje harmonijność rozwoju państwa. Próbuje odwzorować absolut funkcjonujący w świecie. Naczelnymi zasadami polis są: dobro i rozum. Państwo Platońskie oparte jest na wiedzy, wprowadza zasady równouprawnienia płci.
Dokonuje podziału społeczeństwa:
1. filozofowie i mędrcy,
2. żołnierze i strażnicy,
3. wytwórcy i rzemieślnicy.
Najważniejsze władze spełniają filozofowie i mędrcy – kultura ducha. Nacisk na sport, w wieku 20 lat przerodził się w selekcję na: zdolnych (dalsza nauka), i nie zdolnych. Najzdolniejsi będą sprawowali funkcję publiczne (35 – 50 rok życia), po 50 przechodzą do elity (są w stanie połączyć wiedzę pragmatyczną i rozum).
Strażnicy i wojownicy którzy nie przeszli selekcji w wieku 20 lat pełnią rolę obrońców polis (zarówno mężczyźni jak i kobiety). Strażnicy żyją w totalnym oddaniu państwu (są szkoleni), odrzucają rodziny by być strażnikami. Żyją tworząc komunę (dokładnie określony okres reprodukcji), wszyscy są wychowywani przez wszystkich.
Rzemieślnicy (wszyscy , którzy wypracowali dobra materialne), mieli dostarczać państwu potrzebnych produktów do życia.
Strażnicy i mędrcy nie mogli posiadać majątku, są samowystarczalni. Panuje absolutna kontrola życia publicznego jak i prywatnego, mała rodzina poświęcona w imię wspólnoty.
Dwie cechy państwa idealnego:
- rozkład współczesnej organizacji polis,
- grecka polis upadnie.
3. Arystoteles – myśl społeczno-polityczna (nie filozofia).
Arystoteles (384 – 322 pne.)
Urodzony w Staginie – Jońska kolonia. W rodzinie lekarzy, gdzie zawód przekazywano z pokolenia na pokolenie. Przywiązany z tego powodu do badań empirycznych. Podstawą dla całego systemu to biologia i przyrodoznawstwo. Lata 360 –348 pne. spędził w Akademii Platońskiej. Od 342 – 335 na dworze Filipa Macedońskiego (ojca Aleksandra). Wrócił do Aten i w latach 335 –322 założył Likejon (swoją szkołę). Odrzucał Platońską koncepcje, uważał że idea to fikcja, mnożenie bytów. Prawdziwym bytem jest substancja, którą tworzy materia (ożywiona i bierna) oraz forma (ilościowa i jakościowa). Poznanie oparte na empirii, dokonywanie obróbki rozumowej.
W etyce uważał, że celem dla człowieka jest eudajmonia (szczęście). Nie jest idealnie, ale jest realnie. Zebrał ogromny materiał badawczy, materiał z 158 polis greckich. Opierał się na faktach. Zbiór był obiektywny, bardzo dokładny i wnikliwy. Odrzucał utopijne wizje, idee jako byt. Widział i obserwował skrajne różnice pomiędzy warstwami społecznymi. Nie odrzucał niewolnictwa – to podstawa ekonomiczna społeczeństwa, uważał niewolnika za najdoskonalsze narzędzie. Jedni rządzą, a inni muszą na nich pracować. Naturalne jest że tak jak głupi musi słuchać mądrego, słaby silnego to niewolnik musi słuchać pana. Prawo powinno to sankcjonować.
Podział ludzi wolnych:
- znakomici (bogaci, oligarchowie),
- stan średni
- lud prosty (bez majątku).
Klasa pośrednia tzw. stan średni, i właśnie z tej warstwy Arystoteles tworzy klasę najważniejszą, na tej klasie oparte jest państwo (greckie polis). Posiada najwięcej cech pozytywnych. Jest złotym środkiem, gwarantuje zachowanie cnót obywatelskich, poczucia obowiązku, zdrowie moralne, obrońcy wolności, rzecznik postępu społecznego i obywatelskiego.
Człowiek to istota polityczna (polityczny, państwowy, społeczny) [tzw. Zzon politikon].
Naturalne jest tworzenie małych grup, najmniejszą organizacją społeczną jest rodzina. Niewolników zalicza się do rodziny. Rodzina to ludzie wolni i niewolnicy.
Rodzaje więzi:
- pan – niewolnik,
- mąż – żona,
- ojciec – dzieci,
- gospodarstwo rodzinne (stąd słowo ekonomia – zarządzanie w rodzinie).
Mąż i ojciec jest głową rodziny, ale zobowiązany jest troszczyć się o dobro gospodarstwa – namiastka władzy państwowej. Ojciec postępuje zgodnie z prawem, poczuciem słuszności i powinien kierować się sprawiedliwością.
Państwo powstało w sposób naturalny – ludzie sami do tego dążyli, odpowiadało ono potrzebą osobowości ludzkiej. Dążenie do życia w grupie (indywidualny rozwój jak i rozwój zbiorowy). Odrzucał zupełnie koncepcje umowy społecznej. Państwo to rezultat cech natury człowieka.
Cel państwa:
– zorganizowanie dobrego życia obywatelom,
– gwarancja bezpieczeństwa,
– dostatku materialnego,
– warunki rozwoju duchowego.
Dobrze zorganizowane państwo sprzyja pogłębieniu dostatku materialnego jak i gwarantuje rozwój kulturowy i moralny. Państwo to organizacja, która scala jednostki, rodziny, grupy społeczne. Powinno osiągnąć samowystarczalność ekonomiczną, militarną i duchową. Państwo jest instytucją wspólnotową. Warunkiem sprawnego funkcjonowania jest zachowanie sprawiedliwości.
Arystoteles zarysował podział władzy, w każdym państwie istnieją czynniki podstawowe:
- Obradujący – (najważniejszy czynnik) dzisiejsza legislatywa (władza decyduje o pokoju lub wojnie, o każe śmierci, o sojusznikach, i na jakich warunkach i komu konfiskujemy majątek, o wyborze urzędników państwowych itp.
- Rządzący – dzisiejsza władza wykonawcza, podporządkowana czynnikowi obradującemu, wykonuje to co zadecydował, nie ma wpływu na decyzje.
- Sądzący – wybierani obywatele, którzy rozstrzygają zgodnie z prawem naturalnym i poczuciem sprawiedliwości, sądzą wszystkich.
Państwo tworzą obywatele – koncepcja obywateli. Żeby być obywatelem nie wystarczy zamieszkiwać danego terytorium, posiadać prawo do któregoś z czynników podstawowych, potomkiem obywateli. Żeby nim być, trzeba aktywnie brać udział w zgromadzeniach ludowych i sądach, bezpośredni udział w rządach. Obywatele to ci, którzy mają czas do sprawowania funkcji.

Arystoteles usystematyzował ustroje państwa (według dwóch kryteriów):
1. kto rządzi: jednostka, grupa elitarna czy ogół.
2. dobre lub złe.
Ustroje dobre mają za cel dobro ogółu, pomyślność powszechną. Złe natomiast korzyści rządzących.
Dobre – monarchia, arystokracja, politea.
Złe – tyrania, oligarchia, demokracja.
Odrzucił platońską zasadę degeneracji ustroju.
Charakterystyka ustrojów państwowych według Arystotelesa:
- Monarchia – Gwarancja prawa, godności, racjonalne kierowanie państwem. Może przerodzić się w Tyranie, kiedy władca nadużywa prawa, jest demagogiem. Najgorsza jest wtedy Tyrania.
- Arystokracja – Rządy sprawują wybitni obywatele tak zwana Arystokracja ducha. Przechodzi w Oligarchie, kiedy najbogatsi uzyskują największy wpływ na władzę. Najpopularniejszy system.
- Demokracja – „Władza ludu nie zawsze oznacza władzę na korzyść tego ludu”. Ogół ma problemy pełnienia perspektywicznego, raczej doraźnie. Dba o zagwarantowanie własnych interesów. Zmierza do Partykularyzmu. Problem braku długofalowej polityki. Lud kieruje się w stronę wolności, lecz jest to wbrew rządom naturalnym.
- Politea – Najdoskonalszy ustrój. Zachowana równowaga pomiędzy bogatymi a ludem. Dominuje klasa średnia – najważniejszy wpływ na rządy. Wybór większością głosów. Reprezentowana zasada umiarkowania, poszanowanie praw, gwarancja cnót obywatelskich, stabilizacja.
Poczucie sprawiedliwości według Arystotelesa powinno być zagwarantowane przez dobrą organizację ustroju.
Podział sprawiedliwości:
1. Ogólna (formalna) – zagwarantowana normami prawnymi.
2. szczegółowa (materialna) – wynik polityczna sprawiedliwość obywatela w zakresie słuszności i obowiązków obywateli.
Sprawiedliwość polityczna – (dziś rządy prawa) gwarancja równości wszystkich wobec prawa. Dzieli ją na:
- sprawiedliwość polityczną przyrodzoną (prawo naturalne),
- sprawiedliwość polityczną stanowioną (prawo ustawodawcy).
Prawo stanowione powinno wynikać z prawa naturalnego – ich współzależności. Inaczej prawo naturalne to zdroworozsądkowe – słuszność, prawość.
Teoria praw naturalnych – wywodzą się z natury człowieka i rozsądnego postępowania. Źródłami są osobowości człowieka. Prawo naturalne znajduje odbicie w grupach społecznych, które są zawiązywane przez ludzi.
Sprawiedliwość polityczna:
- przyrodzona (prawem naturalnym),
- stanowiona.
Zasada współzależności działania prawa przyrodzonego i stanowionego. Jeżeli stanowione przestaje spełniać funkcje to wtedy ludzie powinni zastanowić się co jest nie tak – poczucie słuszności i prawości. Prawo musi wywodzić się z człowieka. Prawo natury znajduje odbicie w grupach społecznych. Najpierw jest prawo naturalne, następnie kodyfikacja – prawo stanowione.




















4. Stoicyzm – podział, kto rozpoczął, Zenion z Kition, Polibiusz, Markus Tulius Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz.
Stoicyzm:
Spiha dwie epoki – upadek Grecji i początek Rzymu. Łączy kilka prądów myślowych. Ta fuzja filozofów wpłynęła na jej kreatywność, atrakcyjność przez pokolenia filozofów.
Trzy ery rozwoju:
- stary
- średni
- młody
Zenion z Kition [Cypr] (ok. 336 – 264 pne.)
Jego poglądy spopularyzował Hryzyp z Soloi (280 – 205 pne.). stoicy z okresu starego stworzyli jednorodny system filozoficzny oparty o uniwersalną zasadę, która manifestowała się w przemijających i odradzających cyklach kosmosu. Reprezentowali stanowisko deterministyczne, co za tym idzie bieg wypadków następuje z ustaloną kolejnością. Cnotą według stoików było doskonalenie rozwoju poprzez szukanie dobra i zła – pogłębienie kultury intelektualnej. Według stoików ludzie dzielili się na: mądrych i głupich. Również modelem, idealnym człowieka jest mędrzec – jego postawa sprowadza się do poddania się nakazą i normą które wynikają z prawa natury. Prawo natury jest wieczne. Drugim czynnikiem jest podporządkowanie się prawą wyższego porządkowi (boski porządek). Kosmopolityczny obywatel – koncepcja. Zrównanie ludzi, ustawodawstwo powinno odpowiadać postulatom naturalnym.
Stoicy wprowadzili kosmopolityczną teorię obywatelstwa światowego. Wszyscy ludzie powinni być wolni. Własną wolę w tworzeniu osobowości obywatela odgrywa postawa i tożsamość jednostki. Zasada ponadnarodowego państwa. Grecka polis jest przeżytkiem. Cechowali się głębokim (krytycyzmem?). każdy ustrój może być ustrojem dobrym. Skupiali się na cechach władzy. Stoja średnia przywiązywała wagę do strony materialnej. Lansowała stronę akceptacji rolnictwa.
Polibiusz (ok. 200 – 118 pne.)
Przybył z Macedonii, był historykiem – dzieło „Historia”. Zostawił również oceny różnych form ustrojów. Był eklektykiem, wpływ rosnącej potęgi Rzymu – zachwycał się tym. Uważał, że Rzym może być władcą całego świata.
Dwie najważniejsze cechy:
- dobra organizacja, świetnie wykształconej armii
- stałość rządów gwarantujących panowanie prawa, programowość i niezłomność zdobywania celu.
Polibiusz przyjął teorię politycznego rozwoju państwa. Monarchia – okres wzrostu, Tyrania – upadek itd. Ustrój mieszany – pierwotnie arystokracja, monarchie, udział ludu. Wzorem do tego ustrój rzymski. Konsulowie – to pierwsi monarchowie, senat – arystokracja, Zgromadzenie ludowe – władza ludu. Rzym dla Polibiusza był ideałem sprawiedliwości zorganizowanej przez państwo. Łączyło się to z ideałami stoickimi. Rzym – przewodnik cywilizacji światowej, poprzez prawa osiągnął uniwersalną sprawiedliwość.
Markus Tulius Cyceron (106 – 33 pne.)
Literatura polityczna, wykształcony – prawo, retoryka. Piastował najwyższe urzędy – konsul. Zwolennik republiki. Znakomity mówca, pisarz, filozof. Najwybitniejszy przedstawiciel rzymskiej doktryny polityczno – prawnej. Cechowała go eklektyka. Modyfikował myśli do wspólnot imperium.
Stoicyzm, Sceptycyzm, Platonizm. Najważniejsze dzieła „O Państwie”, „O Prawach”, „O Powinnościach”. Szukał recepty na odnowienie republiki. Odwoływał się do starych tradycji rzymskich, surowej moralności – wyprowadzał z porządku prawa naturalnego. Pojęcie fundamentalne dla niego to – prawo oparte na prawie natury. Nawiązywał do Arystotelesa. Państwo to solidarna działająca wspólnota. Zapewnia stabilizację i ochronę jednostki. Podstawowa idea to idea sprawiedliwości. Tu odrzuca egalitaryzm materialny. Państwo powinno obronić prawa własności. W duchu stoickim nakazał łagodne traktowanie niewolników.
Przedstawił społeczne łączenie się w grupy:
1. kobieta – mężczyzna,
2. kobieta – mężczyzna – dziecko,
3. państwa – miasta (związek prawny, moralny gospodarczy),
4. naród,
5. ludzkość,
6. społeczne ludzkie obywatelstwo światowe.
Związek ludzi to przejaw działania rozsądnego, czynnik integrujący prawo. Państwo to organizacja boska. Fascynowały go starorzymskie instytucje i zwyczaje. Czynnikiem immanentnym jest występowanie władzy – symbolizuje jedność i godność w społeczeństwie. Podstawowa rola to idea praworządności. Czynnik korygujący prawo państwowe to prawo natury. Nadrzędny cel to gwarancja obywatelom pięknego życia, gwarancja dobrego wychowania, szczęśliwości i stoickich ideałów.

Podzielił wojny na:
1. sprawiedliwe – w obronie własnej, odzyskanie dóbr wcześniej zagarniętych, ukaranie agresora.
2. niesprawiedliwe – cała reszta.
Klasyfikował ustroje na dobre i złe. Za Arystotelesa i Polibiusza opowiadał się za mieszanymi ustrojami, według Cycerona republika powinna być arystokracją. Lansował zgodę warstw i klas, najważniejsza idea sprawiedliwości. Uświadomienie sobie obywateli, że muszą zgodnie działać, musi być świadomy wybór władzy – najważniejsze cnoty – wiedza, autorytet, dobre pochodzenie, zamożność.
Wpływ na potomnych – szczególnie św. Augustyn.
Seneka (ok. 5 – 65 r ne.)
Syn Seneki Starszego. Urodzony w Kordobie w Rzymie, kilka lat spędził w Egipcie, naraził się Klaudiuszowi i uciekał z Rzymu. Stał się wychowawcą Nerona. W chwili porażki (Neron) odsuną się od życia dotychczasowego, został oskarżony o spisek przeciw Neronowi. Popełnił samobójstwo. Najważniejsze dzieło „Listy moralne do ...”. Świat jako dzieło boskie, a materia i złożoności świata opowiadało się za pochodzeniem. Posiada swą harmonię. Ne szukał, spekulował metafizyki. Spory praktyczne głównie sprawy moralności. Dobre życie to zgoda z prawem natury. Podłoże harmonijnego rozwoju osobowości. Wprowadził pojęcie doskonały (prawy) rozum – nakazuje jednostce postępowanie zgodnie z prawem natury. Według Seneki przyjemne życie jest kształtowane przez umiarkowanie i powściągliwość. Konieczność pogłębiania wiedzy, ideałem dla Seneki jest ideał mędrca – jego powołaniem jest poszukiwanie. Naksy etyczne to rękojmia rozwoju osobistego, osobowości jednostki. Zasada współ działania z innymi. Świadczenie dobra dla innych. Odwoływał się do prostoty i więzi obyczajów. Uważał, że powrót do prostych zwyczajów, jest czynnikiem zapobiegającym złemu. Przełamał zasadę niewolnictwa – odrzucił ten podział. Uważał że wszyscy są równi i wolni. Seneka zauważa konieczność zmiany w społeczeństwie rzymskim.
Prawo pisane według Seneki powinno nawiązywać do prawa natury – występuje w nim hierarchia. Z prawa natury wynika poczucie sprawiedliwości. Poszanowanie prawa gwarantuje bezpieczeństwo i sensowność. Jednostka przestrzegająca prawa przynosi korzyści całemu społeczeństwu, to rozsądne działanie i sprawiedliwe. Zasady poszanowania prawa powinno przyświecać sondą. Powinny wiedzieć jaki ta kara powinna przynieść cel. Powinny dążyć do prewencji.
Seneka mówi „sądzić innych to sądzić samego siebie”.
Idea państwa humanistyczna. Państwo ludzi wolnych i równych. Ludzie są wychowani w cnotach stoickich – znają satysfakcję z pogłębiania wiedzy i cnót obywatelskich. Powinni pracować na rzecz społeczeństwa zaleca zajmowanie się sprawami państwa. Odrzuca alienację jednostki.
Marek Aureliusz (121 – 180 r ne.)
Wychowany na dworze carskim. Studiował retorykę i filozofię. Miał poglądy stoickie i starał się je w praktyce stosować. Napisał pamiętnik „Do samego siebie”.
Uważał że człowiek jest tylko małym elementem – cząstką w świecie. Najważniejsze było zachowanie harmonii.
Przedstawił koncepcję pogłębiania swojej wiedzy – wewnętrznego spokoju – swej wewnętrznej jaźni. Człowiek poszukuje cnoty poprzez kontemplację własnej jaźni. Nie ma takiego państwa, które mogło by objąć całą kulę ziemską – jest to wspólnota. Wysuną pojęcie wszechnatury rozumnej – jednoczy ona gatunek ludzki. Wszyscy powinni solidaryzować się w poczuciu spraw, miłości (opierać się na powściągliwym traktowaniu potrzeb i dążeń).
Rozwiną powszechność pracy. Praca jest gwarancją i instrumentem współdziałania jednostki ze społeczeństwem.
Był sympatykiem demokracji i monarchii.
- Demokracja – rządy na zasadzie równości – praworządności.
- Monarchia – godność poddanych – budowanie na umiarkowaniu i rozsądności.
- Idealny system to połączenie tych dwóch.
Określił że istnieje podwójny patriotyzm – każdy człowiek powinien mieć poczucie lojalności (do państwa) oraz poczucie że jest obywatelem świata. Pierwsze obywatelstwo oznacza się konkretnym istnieniem więzów prawnych, dążenie odnosi się do swery świadomości i kultury. Obywatelstwo światowe jest wyrazem istnienia opatrzności która nadaje celowość świata.








5. Święty Augustyn – Koncepcja dwóch państw.
Aureliusz Augustyn (354 – 430)
Urodzony w północnej Afryce. Był pod wpływem stoicyzmu i epikuryzmu w młodości. Zwany najmniej świętym, a najbardziej ludzkim. W wieku 30 lat nawrócił się i przyjął chrzest. Dążył do poznania prawdy, często zmieniał poglądy. Przez długi czas był pod wpływem sekty Manichejczyków. Uważał że świat jest rządzony przez Boga (demona) zła – świat materialny oraz boga dobra. Bardzo swobodny pogląd, prosty. Po kilku latach zauważył mierność tej sekty. Ochrzczony pod wpływem św. Ambrożego w Mediolanie. Naświetlił on Augustynowi naukę kościoła w sensie bardziej naukowym. W 391 r. otrzymał święcenia i powrócił do Hippony, gdzie został biskupem. Duży wpływ cesarstwa rzymskiego – przeżył szok 410 r. (zajęcie Rzymu przez Gotów). Przygotował traktat „O państwie Bożym” filozoficzno – teologiczny. Zawarł pogląd dialektyczny, teoretyczny o świecie. Kończy myśl starożytną, przyjmuje się, że rozpoczyna nowożytność. Św. Augustyn przyjmuje boga personalistycznie (jest osobą). Jest istotą która ma uczucia. Najwyższym przymiotem Boga jest nieskończona potęga. Człowiek ma w duszy zaszczepione pojęcie prawdy. Poznając dzieło boga, poznajemy Boga. Odrzucał determinizm, jakąkolwiek myśl, że człowiek nie kieruje się własną wolą. Podejmuje działania dobrowolnie i swobodnie (odrzucał np. astrologię, wróżbictwo itp.).
Dokonuje podziału wolności:
- formalna – to wybory pomiędzy dobrem a złem,
- moralna – wewnętrzna dysponująca do uniknięcia zła i czynienie dobra. (ta jest podstawowa)
Koncepcja dwóch państw:
- Państwo Ziemskie – siedlisko zła, nienawiści, destrukcji, powstawało z egoizmu władzy i narzucenia woli. Władcą jest szatan, nie ma modelu jakiegoś państwa istniejącego.
- Państwo Boże – to symbol dobroci, przebaczenia i miłości. Przywódcą jest Chrystus, to państwo jest stworzone przez miłość bożą. Państwo boże jest niewidzialną wspólnotą ludzi działających dobrze, kierujących chrześcijaństwo.
Św. Augustyn opowiada się za poniesieniem rangi pracy do cnoty.
Postawa:
- pasywna – lenistwo,
- aktywna – kontemplacja, fenomen pracy łączy człowieka z Bogiem, kontemplacja – w co poświęcają się Bogu.
Odrzucił pracę (podział) na wolnych i niewolników.
Wyróżnił 4 cnoty kardynalne:
- sprawiedliwość – miłość – służąca rozstrzyganiu konfliktów,
- roztropność – miłość – umiejętność rozwiązywania problemów,
- męstwo – miłość – przezwyciężanie problemu,
- umiarkowanie – oddawanie się miłości z pewnym poczuciem ponoszenia wyrzeczeń.
Cechy te są pochodnymi miłości bożej. Na czele wszystkich cnót znajduje się sprawiedliwość – oddanie każdemu co mu się należy, jeśli kochasz to cokolwiek byś robił nie jest złe.
Typy sprawiedliwości:
- Boża – wiedza najwyższego stopnia.
- Społeczna – konstruktywne korzystanie z wolności i pokoju, pracy (urzeczywistnianie wspólnych celów).
Przyjmował że można wyznawać ogólne cele dla zbiorowości. Ta zbiorowość składa się z jednostek, które wyznają przyjętą aksjologie.
Sprawiedliwość w sensie prawnym – jeśli jej nie ma to nie ma porządku w państwie. Państwo pojmował jako związek ludu, organizacji władzy. Lud jest zbiorowością zespoloną przez jedność w wyznaniu różnych wartości, którym hołdują.
Dostrzegał dużo dobrych cech państwa: gwarantuje porządek – jest pokojem (pokuj daje sprawiedliwość jednostek, państwa, społeczności międzynarodowej).
W tworzeniu teorii państwa wychodzi od założenia rozdziału funkcji cesarskich i kościelnych.
1. Kościół prowadzi do Boga (państwo boże jest pielgrzymującym).
2. Państwo zapewnia wewnętrzny porządek i poczucie bezpieczeństwa. Chrześcijanin szanuje nakazy państwa – wyjątek gdy nakazy te są sprzeczne z Bożymi.
Republika – to zespół obywateli stanowionych organizacje polityczną. Republika – to organizacja samej wspólnoty na podstawie samych jej zasad. Republika – partycypacje w życiu społeczno – politycznym, wymagane posiadanie obywatelstwa.
W starożytności państwo to zespół ludzi wyznających wspólne prawa i korzystających z dóbr bytowania. Mówił o poczuciu dobra wspólnego. To poczucie powinno być zasadą spajającą sens państwa. Gwarancją harmonii jest sprawiedliwość rządzących, ale również musi być pewne poczucie roztropności rządzących (muszą rozumieć prawa, muszą również rozważnie postępować kiedy przekraczają prawa boskie). Dla pielgrzymujących do boga chrześcijan jest obojętne gdzie żyją, w jakim ustroju. Powinien dostrzegać korzyści płynące z państwa. Nie nawoływał do buntu, raczej do biernego nieprzestrzegania praw niekompatybilnych z prawem Boskim.
Rządzić można w sposób:
- Opieka – otoczenie opieką, trzony prawa, kierują się roztropnością.
- Tyrania – kiedy normy prawne są sprzeczne z boskimi, dobra dla siebie.
Analogicznie do państwa i kościoła odnosi się dusza i ciało. Państwo jest przemijające, kościół interesuje się wartościami niematerialnymi, sumieniem, jest trwały, powszechny, dąży do objęcia całej ludzkości. Państwo Boże powinno dawać przykład poganom. Na starość zmiana poglądów – w ostateczności państwo musi zwalczać herezje.
Podział na wojny:
- sprawiedliwe – obrona,
- niesprawiedliwe – agresja.
Prawo pisane musi być wspierane przymusem, u źródeł musi być państwo boskie – z niego wywodzi się państwo naturalne.
Założenia: równość i godność. Ludzie powinni dzielić się dobrami, ale godzić się z własnością indywidualną. Opierał się na powszechności prawa, potępiał niewolnictwo – konsekwencja grzechu, ale akceptował je.










































6. Porównaj koncepcje Marsyliusza z Padwy i Wilhelma Odkhama
Marsyliusz z Padwy (1275 – 1343)
Wszelkie ruchy renesansowe zaczęły się we Włoszech. Był myślicielem i pisarzem. Podjął rewolucyjną teorię – suwerenności ludu – „Obrońca Ludu”. Został za to dzieło ekskomunikowany. Było to pojmowane burżuazyjnie. Obejmowało wszystkich ludzi, odrzucał różnice stanowione i przywileje rodowe.
Suwerenność ludu – podstawowa zasada organizacji nowoczesnego państwa. Według niego człowiek ma społeczną naturę – skłaniającą go do życia w zbiorowości. Niebezpieczny jest egoizm, który prowadzi do chaosu. Mówi o woli suwerennego rynku – wsparcie władzy przez niego. Gwarancja spokoju, poszanowanie praw. Suwerenność ludu oznacza udział obywateli w organach państwa.
Odrzucił platońsko – stoicki model mędrca - nie gwarantuje to przynależności ich do rządzenia i praw wszystkich – był egalitarystą. Duża ilość ludzi mniej wykształconych może zostać powiększona do tej grupy, aby mogli rozpatrywać sprawy na równi z bardziej uczonymi. Gwarantuje to, że jeżeli to będzie grupa reprezentatywna to prawo będzie zebrać wszystkich ludzi do rządzenia, niż osobno, lud powinien wybierać papieża. Organizacja państwa jest dziełem ludu. Państwo to gwarancja wpływu na suwerenny lud.
Dokonał podziału na sześć grup:
- sprawujących władze
- rolnicy
- rzemieślnicy
- finansiści
- wojskowi
- kapłani
Rząd wybiera lud, i on ma stałą kontrole nad rządami. Rząd powinien skupiać całą egzekutywę. Dopuszczał deklarowanie woli ludu na rzecz monarchy. Odrzucił strukturyzowanie i hierarchiz5acje źródła praw. Prawa boskie i prawo natury nie mają żadnej mocy wiążącej. Są to pewne ideały do wzoru.
Prawo musi mieć formę pisaną, musi być ustanowione:
1. w państwie jest jasno podkreślona rola ustawodawcy, która wyraża wole ludu,
2. przymus i sankcja.
Odrzucił dualizm prawa, kościół musi być podporządkowany państwu i ludowi.
Wilhelm Odkham (ok. 1295 – 1300/1350 – różne dane)
Uformował system myślenia uderzający w Kościół i jego organizacje. Urodził się pod Londynem, studiował w Oxfordzie. Został wezwany pod sąd do Awinionu (55 zarzutów). Konflikt pomiędzy papiestwem a cesarstwem rozbudził w nim myśl polityczno – społeczną. W 1328 opuścił Awion i uciekł na dwór Ludwika Bawarskiego, został ekskomunikowany. Zmarł w wyniku zarazy w Monachium. Oparł koncepcje na założeniu metodologicznie, że istnieją tylko byty indywidualne i są powszechnie doświadczane. Odrzucał byty idealne. W badaniach uważał że trzeba odrzucać wszystko co zmienia obraz poznania – mnożenie pojęć (bytów). Brzytwa Odchama – „nie mnóżmy bytów”. Odróżnił akt wiedzy od aktów wiary. Uważał, że te dwa porządki są oddzielne. Nie należy szukać aktów wiary, które miały by udowadniać aksjomaty, doktryny wiary. Wiedza pojęta racją jest dostępna dla każdego, jest konkretna. Był zwolennikiem indywidualizmu społecznego – państwo gwarantuje prawa jednostce ludzkiej, wolność, równość, jednostkowe poczucie własności i suwerenności. Zdecydowanie sprzeciwiał się teorią populistycznym. Jest to zaprzeczenie doktryny chrześcijańskiej i jest herezją. Papież nie może być monarchą organizacji publicznych. Władza nie pochodzi od boga. Od boga pochodzi prawo jego ustanowienia, powołania władców. Władca musi sprawować władze zgodnie z dobrem powszechnym.
Dobrze zorganizowane państwo: skutecznie zabezpieczony interes ogólny i jednostki. Wolność – filozoficzna i polityczny sens. Sens filozofii: miłość, możliwość czynienia wszystkiego, absolutna wolność ze świadomością odpowiedzialności. Sens polityczny: konieczność ustanowienia prawnie wachlarza praw obywatelskich, może zachowywać się swobodnie w społeczeństwie. Uważał, że najwłaściwszą formą państwa są te suwerenne.
Ostoją jest sprawowanie rozsądnego monarchy. Jego funkcje:
- karanie winnych
- ustanawianie praw
- gwarancja sprawiedliwości
Dopuszczał jego obalenie, jeżeli sprzeciwiał się tym zasadą. Wychodził z zasady wszechmocy i absolutu boga. Przyjął prawo boże, prawo naturalne – relacja z prawem ludzkim. Prawo boże to objawienie w piśmie świętym. Pojęcie kościoła boga (komuniofidelizmu) od kościoła rzymskiego (eklezjaromana). Kościół boga opiera się na prawach bożych, obejmuje całe chrześcijaństwo, jest wieczny i nieprzemijający. Kościół rzymski ustalony przez ludzi, bywa w błędzie, powinien zbliżać się do ideału kościoła bożego. Wpływ jego teorii ma koncyliaryzm (władza sobą nad papieżem) – silny wpływ w schizmie wschodniej. Jego rzecznikami: Mikołaj z Kuzy, Paweł Włodkowic, również czerpał idee z Marsyliusza z Padwy.
7. Nicolai Machiawelli i Erazm z Rotterdamu.
Machiawelli Nicolai (1469 – 1527)
Urodzony we Francji. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli myśli społeczno politycznej. Ojciec był prawnikiem, pilnował by studiował teksty greckie i rzymskie. W 1518 r. został sekretarzem republikańskiej Francji. W kancelarii poznał tajniki polityki, spotkał się tam z ludźmi wpływowymi. Po obaleniu republikanów Machiawelli osiadł w Makiono, gdzie napisał „Księcia”. Wyprzedził epokę w swym myśleniu.
Stosunki społeczno polityczne, opierają się na skomplikowanych układach walki i współdziałania. Celem życia było jego zachowanie i powiększenie majątku. Dostrzegał egoizm jako siłę sprawczą i napędzającą. Historia jest historią współzawodnictwa ludzi bogatych i biednych. On sam pochwalał biednych i twórczych. Wprowadza pojęcie „dzielności człowieka” – tylko ludzie dzielni osiągają sukces.
Pierwszy teoretyk nowoczesnej polityki. Polityka musi być skuteczna, dobry polityk to skuteczny polityk.
Dzielił politykę:
- estetyczna
- praktyczna
Nie ma ona nic wspólnego z moralnością – „cel uświęca środki”. Niektóre działania mogą być potępiane w świetle faktów, etyki, moralności. Postawił granice pomiędzy moralnością, a polityką. Polityk musi decydować skutecznie, bo historia ocenia tylko zwycięzców.
Zjednoczenie Włoch to sukces, dokonane przez mistycznego księcia.
Wyróżnia 3 formy polityczne: najlepszą formą byłby system mieszany (interesy ludu, rzemieślników, itd.) – gwarantuje ustrój republikański – wolność i własność, fundamentem musi być prawo, w przypadku upadku narodu wskazana jest działalność jednostki.
Mityczny książę staje się wzorem osobowości, pozwalającą rozwinąć aktywność zmierzającą do odrodzenia Włoch. Wszystkie jego cechy były niezłomne. Machiawelli tworzy sztukę rządzenia – najważniejszy problem w jego dziełach. Rodzi „Księcia”. Uważa że człowiek ma złą naturę. Powinien dbać o pozory, rozważać każdy krok, postawa monarchy powinna być nienaganna, musi być zdecydowany w przypadku przemocy i brutalnej siły, ale w jednym momencie tylko. Przyjemność powinien rozdzielać, wystrzegać powinien się rozrzutności, powinien być kochany i szanowany, jak nie to musi budzić lęk. Jeśli użyje przemocy to powinien kogoś oskarżyć, a następnie nawet go stracić, żeby oczyścić atmosferę. Książe powinien być jak lew i lis. Musi odrzucać uroki państwa i działać dla dobra ogólnego (dobro powszechne – racje stanu). Zasady Machiavelizmu odpowiadały ówczesnej sytuacji Włoch. Najważniejsze jest zwrócenie uwagi na egoizm, jego doktryna jest totalitarnie racjonalna, ale zupełnie odległa od utopii. Można było to wprowadzić w życie. Jego racjonalizm odrzucał wszelkie dogmaty, prawdy wiary. Politykę należy prowadzić bez upiększeń. U podstaw tego systemu leży głęboki humanizm – walczy ciągle z przywilejami, które wynikają z racji dobrego urodzenia, zakłada dosyć duży indywidualizm jednostki. Jednostka powinna mieć zagwarantowany podstawowy zbiór praw. Wyzwolenie człowieka jest wyzwoleniem społeczeństwa. Uważał że wszędzie tam gdzie są nierówności, przywileje, niesprawiedliwości tam nigdy nie będzie rozwoju, w przyszłości taki system nie może się dobrze rozwijać.
Erazm z Rotterdamu (1467 – 1536)
Był wczesno renesansowym kosmopolitą. Odwoływał się od równości, równości kultur. Urodził się w Holandii, odbył studia i złożył studia w zakonie Augustyniaków. Prowadził badanie i działalność swobodną i odpowiadającą świeckiemu uczonemu. Zwiedził Europę, pisząc. Pisał i wykładał potocznie. Zmarł w Bazylei.
Rozdzielił sferę wiedzy i wiary, bardzo silnie. Uważał że należy uprościć prawdy wiary, uwolnić od ciężarów średniowiecza. Również w filozofii nagromadził się taki balast. Napisał „O władcy chrześcijańskim”. Władca powinien być rozsądny, sprawiedliwy i powściągliwy. Powinien sprawować władzę w interesie poddanych. Jest to wykład racjonalny i sprawiedliwy, to fundament władcy. Mówi o wartościach władzy republiki – jest gwarancją dla obywateli państwa. Pozwala myśleć o mądrych rządach, co wyzwala od konfliktu i upadku. Był zwolennikiem idei pacyfizmu. Wykrywał bezzasadność wojny, uważał że ludzie mądrzy powinni unikać konfliktów. Idea wojny nie może za nimi przemawiać – powinna być odrzucona. Dopuścił wojnę obronną. O wojnie powinni decydować przedstawiciele ludu – małych ojczyzn.
Stał się rzecznikiem ruchu zwanym Irenyzmem – nawoływał do tolerancji religii, odrzucał ingerencje państwa w sprawy wiary i kościoła. Wolność sumienia wzrasta do rangi najważniejszej.






8. Jean Bodin
Jean Bodin (1530 – 1596) urodzony we Francji
Przebywał w klasztorze, ryzykował życie w noc św. Bartłomieja. Ukończył studia prawnicze. Uważał że należy badać, rekonstruować, stosować prawo rzymskie. Znał matematykę, fizykę, astronomię, historię, etykę i filozofię. Wojny religijne implikowały spory co do koncepcji władzy. Zarysował silny nurt który głosił teorię że tylko silna władza reprezentowana przez monarchię może zagwarantować stabilność państwa. Uważał że wiedza prawnicza i polityczna ma służyć praktyce politycznej. Odrzucał wszystkie założenia nie poparte dowodami. Opowiadał się za komparatystyczną metodologią badań systemów prawniczych. Po raz pierwszy Boolin dosyć uwypuklił problemy które wynikają z powiązań między ustrojem ekonomicznym a cyklicznie nawracającymi kryzysami ekonomicznymi w gospodarce. To z kolei kryzysy religijne powodowane są fanatyzmem. Boolin pierwszy badał związki między kryzysem gospodarczym i wojnami religijnymi a ustrojem polityki. Badał wpływ warunków klimatycznych na ustroje polityczno – prawne. Boolin w swoich pracach naukowych mieszał dwa porządki, używał wiadomości demograficznych. W teorii państwa uważał że państwo powstało z koniecznych związków między rodzinami. Nie rozstrzygną czy państwo powstało. Według Boolina państwo gwarantuje sprawiedliwość spokój bytowania. Powinno gwarantować stabilność porządku moralnego rodziny. Boolin upatrywał słabość państwa w rozpadzie więzi rodzinnych. Istnienie państwa zabezpiecza możliwość mnożenia dóbr poprzez bezwzględną ochronę praw własności.
Definicja państwa – instytucja w której rządzi sprawiedliwy rząd. Rządzi wieloma rodzinami wraz ze wszystkim co dla nich wspólne. Rząd reprezentuje władza suwerenną: rządzi tylko rząd który ma lektywizację od tych rodzin. Rząd sprawiedliwości, jest wykonawcą prawa boskiego i naturalnego. Według Boolina na czele państwa musi stać władza suwerenna, bo ona gwarantuje jedność.
Według Boolina suwerenność – jest zjawiskiem obiektywnym towarzyszącym każdemu państwu bez niej nie istnieje żadna struktura polityczna.
Definicja suwerenności – suwerenność jest zjawiskiem immanentnym jest to zjawisko zawarte w samej istocie państwa i prawa. Suwerenność to np. monarchia. Znamionuje ją ciągłość, niepodzielność, niepozbywalność, nieograniczoność i niezależność. Samodzielność i nieograniczalność oznacza że trwa tak długo jak istnieje państwo. Według Boolina dzielenie suwerenności jest fikcją i kończy się upadkiem państwa. Ktokolwiek jest suwerenem prowadzi niezależną politykę międzynarodową i krajową. Suwerena nie wiążą ani zobowiązanie oni tradycje.
Boolin widział i rozpatrywał duchowieństwo w pryzmacie władzy państwu. Kościół spełniał ważną rolę w budowaniu moralności obywateli. Boolin podporządkował kościołowi władzy państwowej. Był rzecznikiem silnych monarchii, monarcha powinien być „bezwzględnie tępiącym anarchię”.
Doktryny reformacji:
1. nurt – konserwatywna myśl Marcina Lutra,
2. lewacka wizja Mnzera,
3. teologiczna Koduina.























9. Doktryny reformacji – Luter, Kalwin, Mnzer
Marcin Luter (1483 – 1546) urodzony na terenach Saksonii
Urodził się w ubogiej rodzinie, wstąpił do klasztoru Augustianów. Pracował na uniwersytecie w Litenberdze. Przeszedł na pozycję konserwatywną, w 1525 r. Zdecydował się potępić powstańców w Niemczech, opowiedział się po stronie książąt.
Wiara jest sprawą bezpośredniego kontaktu między jednostką a Bogiem. Nie ma sensu tłumaczenia zawiłości teologicznych. Głosił założenia powrotu do biblii. Dobro rodzi się przy wsparciu łaski. Wychodząc z augustiańskiego podziału sformułował że Kościół jest zbiórką sumień. Wszyscy współuczestniczą w kierowaniu kościołem. Luter nie był tolerancyjny. Państwo według Lutra reprezentuje prawo porządku doczesnego. Tylko państwo jest suwerenne. Istnienie państwa jest niezbędne, jest sługą bożego gniewu.
Luter odrzucał jakiekolwiek dążenia demokratyczne państwa. Duchowieństwo powinno być pozbawione przywilejów. Luteranizm formułował program odpowiadający mieszczaństwu.
J. Kalwin (1509 – 1564)urodzony w północnej Francji
Studiował filozofię i hellenistykę. Działając w Genewie, sprawował tam dyktaturę religijną. Władze kościelne i polityczne były wybierane w drodze wyboru. Kongregacje pastorów sprawowały władzę. Kalwin nawiązywał do doktryny augustiańskiej. Boska doskonałość jest przeciwstawiona człowiekowi który może odbierać miłość bożą.
Etyka: kult pracy i skromności. Bogacenie się –n wartością moralną. Człowiek jest predestynowany do istnienia w danej kaście społecznej. Poczucie dyscypliny społecznej: bezwzględna kontrola wszystkich obywateli. Autorytet państwa reprezentował najwyższy autorytet boski. Władza jest instrumentem boskim przekazywanym w ręce władców. Według Kalwina nie wolno nawet dyskutować nad legalnością władzy. Kalwin opowiadał się za ustrojem republikańskim, mówił o republice oligarchicznej. Nie ufał ludowi, władza w wąskiej grupie oligarchów.
Lud – lekkomyślny i szalony.
Kalwin odrzuca zdecydowanie podporządkowanie kościoła państwu. Kościół musi wyznaczać ścieżkę wzdłuż której idzie polityka państwa. Ład pomocna sacrum. Według Kalwina najważniejsza dla prawa powinna być ochrona własności. Kalwin opowiadał się za rozwojem kredytu (ustalone, godne). Ideologia Kalwina w pełni odpowiadała burżuazji, stała się nasileniem postępu.
T. Mnzer (1490 – 1525)
Był reprezentantem skrajnego nurtu reformacji. Pozostawał pod wpływem Luteranizmu. W 1523 r. stał się kapłanem Górnikalizmu, w 1525 r. staną na czele powstania robotniczego (poniósł śmierć). Uważał że należy stworzyć państwo w którym wszyscy są równi, w wyniku sporów pragną spełniać swoje pragnienia. Zasadą naczelną było to żeby lud odzyskał władzę i wtedy to zapanuje porządek boży. Uważał że praca wszystkich zagwarantuje zabezpieczanie potrzeb społecznych. Wizja republiki – zrzeszanie się ludzi, wpływ braterstwa, sposoby tego zrzeszania się powinny być przepełnione miłością chrześcijańską.
























10. Przedstaw koncepcje Francis Balon i Thomas Campanella
Francis Balon (1561 – 1626)
Pochodził z dworskiej rodziny, ukończył Oxford i był prawnikiem. Jest przedstawicielem XVII-sto wiecznego empiryzmu. Mówił że człowiek myli się i te myśli zwodzą ludzi: Idd jaskini, Idd rynku, Idd teatru. Uważał że ludzki umysł posiada tendencje do popełniania błędu.
Uważał że najlepszym ustrojem jest władza centralistycznie sprawowana przez monarchę ale powinna pozostać w kontakcie z parlamentem (król w parlamencie). Twierdził że to gwarantuje równowagę między warstwami, klasami czy stanami. Monarcha z jednakowym dystansem powinien podchodzić do wszystkich stanów.
Zdefiniował umiejętność przewidywania czterech filarów rządu:
- religii,
- sądów,
- administracji,
- skarbowości.
Władca powinien z jednakową uwagą odnosić się do każdego z filarów. Symptomem kryzysu jest utrata autorytetu władzy. Powinno się to naprawiać przez walkę z nędzą, państwo powinno zagwarantować wolność człowieka.
Aby dobrze rządzić należy:
- powierzać urzędy ludziom kompetentnym,
- należy zmierzać do ideału,
- reformy mają być podejmowane stopniowo,
- jeśli już wprowadza się reformy to każda powinna wnosić coś dobrego,
- podatki powinny być wprowadzone za porozumieniem z państwem.
4 wady urzędników:
- opieszałość,
- przekupstwo,
- opryskliwość,
- miękkość.
Thomas Campanella (1568 – 1639)
Pochodził z biednej Włoskiej rodziny, w wieku 14 lat wstąpił do zakonu gdzie zdobył wykształcenie. W 1597 r. przystąpił do spisku przeciwko Hiszpańskiej władzy w Helli. Został zamknięty w więzieniu na 27 lat. Napisał tam swoje największe dzieła np. „Państwo słońca”, w którym miał rządzić papież. Campanella stworzył koncepcje „państwa słońca”, było to państwo – miasto, a obywatele powinni rezygnować z własnej wartości i przejść na dobro wspólne. W tej koncepcji był bardzo silnie zarysowany patriotyzm. Obywatele powinni wyrzec się własności, dostatek osiąga się poprzez dostęp do pracy. W „państwie słońcu” uprawia się kult nauki. Nauczanie powinno być powszechne. Każde dziecko ma prawo do nauki. „Państwo słońce” nie jest jednak państwem wolności, jest trochę jak mrowisko. W państwie rządzi wielki metafizyk, który ma być przejawem wielkich cnót. [Ministrowie (współ urzędnicy): moc – do wojen, mądrość – sztuka edukacją, miłość – wyżywieniem.] U Campanelliego nie ma rodziny, zgromadzenie ludowe (dwa razy w miesiącu – nów, pełnia). Prawo ma być zwięzłe i proste. Jego koncepcją był skrajny racjonalizm, miał wpływ na rozwój racjonalizmu utopijnego.



















11. Myśl społeczna Hugona Grocjusza – prawo międzynarodowe, idee europejskie, jansenizm.
Grocjusz – (Hugo de Groot) (1583 – 1645)
Myśliciel Holenderski, pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej. Holandia walczyła o niepodległość, (potęga Amsterdamu), a ta walka to też walka o protestantyzm. Religia to cecha jednocząca naród. Jeden z najbardziej ekspansywnie zasiedlających świat. Prąd sztywny od czasów odrodzenia odrzucał aksjomaty religijne.
Prawo natury – Grocjusz wyprowadził z natury człowieka i zachowań społecznych, mają pewne cechy ale też mają pewne wady – nieprzemijalność, niezaprzeczalność. Prawo powinno wskazywać drogę rozwoju jednostki i zbiorowości, powinno być oparte na pewnikach, coś musi być pewne i jasne. Żeby poznać człowieka trzeba poznać najpierw jego naturę, dokąd zmierza i dąży człowiek, opierał się na skłonności człowieka do innych. Uważał że można poznać człowieka i proponował obserwacje a potem stawianie reguł i zasad.
Znalazł 4 podstawowe prawa natury (podstawowe i prawdziwe):
- obowiązek poszanowania własności innych,
- obowiązek wynagradzania szkód,
- obowiązek wywiązywania się z umów, dotrzymywanie umów
- obowiązek poszanowania (każdy zna popełnione przestępstwa), dotrzymywania kary za popełnione przestępstwa.
Prawo bezpiecznego i swobodnego handlu, handel między narodowy powinien być otwarty. Uważał że powinna być wolność mórz i wolność szlaków komunikacyjnych, a w ten sposób uderzał w monopol (Hiszpanów).
Grocjusz opowiadał się za niewolnictwem i przeciwko równouprawnieniu. Uważał że są narody które są przygotowane do rządzenia i są te które mają słuchać zwierzchników.
Wątpił w ustrój, uważał że każdy ustrój niesie za sobą możliwość łamania prawa. Uważał że powinien decydować suwerenny lud. Uważał że lud nie powinien zrzec się części własności na rzecz jednostki – monarchy. Nie powinno tak być że naród ma za zadanie słuchać ślepo monarchy. Monarcha musi dotrzymywać praw natury i umów.
Grocjusz wyróżnił prawa przysługujące jednostce: (klasyfikacje)
- władcy są wolni w stosunku do siebie, ludzie są wolni w stosunku do siebie,
- prawo podmiotowe to prawo ojcowskie, może oznaczać władze w stosunku do innych,
- prawo do posiadania władzy nad rzeczami w sposób pełny, władza posiadania.
- każdej osobie przysługuje klasyfikacja moralna posiadania i działania.
Blaise Pascal
Łączył w sobie geniusz naukowy z głęboką wiarą religijną, podchodził do wiedzy w sposób sceptyczny, stworzył nową naukę. Uważał że gdy będzie się podchodzić do wiedzy w sposób sceptyczny to nie będziemy wiedzieć co jest prawdą i wpadniemy w zwątpienie. „Porządek serca – sprawy podporządkowywał = poznaniom intuicyjnym”.
Pascal był Jansenistą i starał się zreformować kościół w łonie kościoła, ale nie chciał rozbijać. Był pensjonariuszem w Port Royal, jego księgi (dzieła) były zakazane.
[Tym który zaczął ruch Jansemiczny był biskup Corneliusz Jansen.] Był przeciwnikiem dewotycznej religijnej dogmatyki. Wydał dzieło o Augustynie, zaatakował powierzchowną moralność, podkreślał potrzebę troski Bożej, nawiązywał do duchowej obrony wiernych. Był do końca wierny papieżowi, odrzucał protestantyzm, uważał że wiara powinna być zredukowana i oczyszczona z dogmatów, odrzucał powierzchowność i wszyscy mają tak wierzyć. Mimo że krytykował był oddany i wierny papieżowi. Odrzucał protestantyzm ale jego teoria była w wielu punktach zbieżna z protestantyzmem. Pascal zaczął upowszechniać Jansenizm w ramach odłamu kościoła, skupiał się w opactwie. Wprowadził zasadę pokoju. W 1665 r. formuła posłuszeństwa, papież twierdził że jak ktoś chce być posłuszny papieżowi musi być posłuszny wszystkiemu. Pascal opuścił Port Royal i po śmierci był ekshumowany bo nie chciano by go zasypać.











12. Porównać koncepcje Tomasz Hobsa z myślą polityczną Lockea.
Thomas Hobbes (1588 – 1679)
Skończył Oxford, wtedy panowała scholastyka. Doktryna polityczna Hobbes należy do czołowej, był wybitną postacią rewolucji angielskiej. Uważał że należy sprecyzować teorie – idee społeczno – polityczne do postaci wzoru matematycznego, poznanie oprzeć na analizie i syntezie, należy znaleźć wiedzę pewną i praktyczną. Stan natury – umowa społeczna, żeby poznać państwo należy poznać państwo wcześniejsze sprawując analizę natury. Należy zbadać osobowość człowieka.
Określił dwie siły sterujące działaniem człowieka:
1. nigdy nienasycona siła bogactwa i władzy, człowiek dąży do zagarnięcia wszystkiego,
2. siła strachu przed gwałtowną śmiercią.
Pozostawienie ludzi bez reguł skazuje ich na niszczenie się nawzajem. Stan absolutnej wolności – anarchia.
Stan natury to stan idealnej anarchii. Jest to wolność absolutna „człowiek człowiekowi wilkiem”. Odrzucił tezę że człowiek jest istotą uspołecznioną. Twierdził że czynnikiem utrzymującym ludzi w społeczeństwie jest respekt. Twierdzi że ludzie zawierają umowę społeczną podyktowaną rozsądkiem. Ludzie powierzają władze suwerenowi, suweren nie zobowiązuje się do przestrzegania praw. Gdy nie jest to umowa dwustronna, czyli władza suwerena jest niepodzielna, niezbywalna i niezależna i taka pozostaje. „Lewiatan” śmiertelny Bóg.
To suweren określa zasady funkcjonowania społeczeństwa i państwa.
- I zasada – zachowanie spokoju,
- II zasada – obowiązek dotrzymywania umów, praw,
- III zasada – rezygnowania – rezygnacji z prawa do wszystkich rzeczy,
- IV zasada – przestrzeganie zasad współżycia.
Źródłem prawa jest wola suwerena, która wiąże prawa i narzuca ludziom bezwzględny obowiązek poszanowania władzy absolutu, suweren organizuje wszystkie dziedziny życia. Poddani cieszą się pokojem, porządkiem bezpieczeństwa i sprawiedliwością. Uważa że powołanie władzy absolutnej prowadzi do anarchii (najgorsze co może być). Ta władza jest dobra bo jej minusem może być anarchia jest najmniejszym złem. Władza lewiatana nie pochodzi od boga, ale opiera się na umowie społecznej.
John Locke (XVII wiek) liberalizm polityczno-ekonomiczny
Pochodził z rodziny kupców i uczonych. Ukończył studia w Oxfordzie (skończył 3 fakultety: teologia, filozofia, medycyna). Looc, uważał że rozsądek podpowiada człowiekowi czym są prawa natury. W stanie natury ludzie żyją w pełnej wolności i kierują się prawem natury. Przestrzeganie reguł natury jest naturalne. Siła rozsądku w pojmowaniu praw natury równość jest tak znaczna że skłania do przestrzegania praw. Wszyscy są sobie równi, prawo naturalne dane przez boga jest równe dla wszystkich.
Prawo własności jest niepodważalnym i niczym nie naruszalny. Kanon prawa człowieka pochodzi od Boga, prawo to wynika z pracy dzięki niej człowiek ma prawo przywłaszczyć sobie produkty wytworzone przez siebie. Człowiek ma prawo dysponować tym co wytworzył. Kto pozwala by jego plony niszczały jest marnotrawcą. Mimo to ludzie nie byli bezpieczni bo zauważyli, że są dla siebie sędziami. Każdy człowiek wie co dla niego dobre ale nie mogą sami byś swoimi sędziami, powołali więc taką instytucję w państwie i zawarli umowę społeczną.
Umowa społeczna jest skutkiem poszukiwań środków praw własnych:
- bezpieczeństwa
- własności prawo – społeczeństwo obywatelskie
- wolności
Sensem umowy społecznej jest ochrona praw naturalnych, zatem suweren musi ochraniać te prawa. Państwo nie jest dziełem Boskim lub natury tylko rozsądnym działaniem ludzi. Źródłem prawa jest wola wszystkich obywateli. U podstaw teorii państwa jest indywidualizm.
Locka mówi o dwóch umowach:
- ludzie umawiają się że tworzą społeczeństwo
- ludzie umawiają się że tworzą państwo, po tej umowie następuje utworzenie rządu. Rząd można obalić. Daje się rządowi pełnomocnictwo. Jeżeli rząd narusza postanowienia zawarte między suwerenem a obywatelami, obywatele mogą mu wypowiedzieć prawo, władzę. Umowa opiera się na pełnomocnictwie, rząd ma gwarancje stabilności na podstawie umowy społecznej.
Państwo – jeśli władca przestrzega praw otrzymuje prawo legisjon: 1. uchwala ustawy, 2. powołuje władze.
Locka wprowadza trój podział władzy:
- ustawodawcza (parlament),
- legislatywa,
- federalna – stosunki międzynarodowe.
Uważał że podział władzy stanowionej jest gwarantem poszanowania własności. Ogromną władzę parlamentu gwarantuje prawo natury.
U Looca najważniejsza jest władza ustawodawcza, ale była ona organizowana przez prawa natury.
Locke był rzecznikiem tolerancji, postulował rozdział kościoła od państwa. Autonomiczność wszystkich wyznań. Locke ludzi niewierzących wykluczał ze społeczeństwa.
Locke pierwszy stworzył idee państwa gdzie obywatel ma prawo do czynnego prawa wyboru. Może odwołać władzę, może uczestniczyć w życiu politycznym, obywatele mogą oceniać suwerena. Społeczeństwo obywatelskie istnieje tam gdzie jest prawo, obywatel to człowiek aktywny w państwie.
13. Myśl społeczna oświecenia – Monteskiusz, Wicco, Wolter.
Myśl społeczna oświecenia
Początek XVIII wieku. Zaczęło się od śmierci Ludwika 16 1715r. był to największy okres rozwoju we Francji. Arystokracja – panowie feudalni dążą do utrzymania władzy, natomiast do tej władzy dąży także burżuazja. Oświecenie charakteryzuje się antyfeudalizmem.
Postulaty oświecenia: światopogląd indywidualistyczny, prawa jednostki są nadrzędne.
Fizjokratyzm – nurt, ruch dążący do modyfikacji feudalizmu poprzez zmiany w strukturze ekonomicznej i poprzez zmiany i ustępstwa wobec burżuazji.
Podział społeczeństwa na 3 klasy:
- właściciele ziemscy – świeccy i kościelni,
- klasa produkująca,
- klasy jałowe.
Program zmian społecznych prezentowali: Robert Turgot, Wiktor Rinet, Markiz Mialko.
Opierali się na 3 zasadach:
- wolność,
- własność,
- poszanowanie praw.
Giambatista Wicco (1668 – 1744)
Wybitny Włoski myśliciel, wykraczał poza myśl Hobsa i Locka, odrzucał wyobrażenie o naturze ludzkiej jako trwałej strukturze różnych funkcji charakteryzujących poszczególne jednostki społeczeństwo i instytucje powstałe w wyniku powolnego procesu w sposób naturalny. Społeczeństwo to organizm który dynamicznie się zmienia. Określił jednoliniowość ludzkiego rozwoju jak tożsamość prawa.
Wszystkie społeczeństwa przechodziły etapy rozwoju:
- epoka Bogów – prawa w oparciu o Boga,
- epoka Bohaterów,
- epoka Człowieka.
Sens historycznego rozwoju - dynamiczny rozwój człowieka kontrastuje z holistycznym racjonalizmem teorii umowy społecznej. Umowa społeczna  koncepcja historyczna (ujęcie historyczne).
Monteskiusz (1689 – 1755)
Liberalizm arystokratyczny Monteskiusza, pochodził z bardzo arystokratycznej rodziny, miał gruntowne wykształcenie – był radcą prawnym podczas parlamentu w Beneluksie. Ale sprzedał urząd poświęcił się studiom teoretycznym, podróżował po europie. Anglia wywarła na nim piętno, zafascynowało go Anglia (był tam w czasie ostrego kryzysu Burbońskiego). Skupił się na nie wprowadzaniu idealnego ustroju ale zalecał uwzględniać wiele czynników z ustrojów politycznych, gospodarczych innych państw i wziąć z nich to co najlepsze. (Wszyscy bali się rewolucji i Ludwik 16 dopuścił trzeci stan do obrad i skończyło się to wybuchem rewolucji). Cel stworzenia racjonalnego systemu uwzględniającego prawa środowiska i moralność narodu. Każde państwo ma swój specyficzny charakter narodowy.
Był prekursorem komparystyki (poszukiwanie podobieństwa) środowisko i warunki naturalne należy uwzględnić ale nie był zwolennikiem determinizmu.
Poszanowanie prawa – prawodawca przy tworzeniu praw musi uwzględnić zwrócić uwagę na geografie i historie i można w ten sposób zbudować dobrobyt. Polityka i prawa tworzone przez państwo powinny opierać się na umiarkowaniu. Prawo powinno mieć moc. Umiarkowana władza powinna opierać się na zasadzie złotego środka a w ten sposób gwarantuje poszanowanie praw.
Usystematyzował prawa i ustroje:
- struktura organizacyjna państwa
- tryb działania rządu:
o republika,
 demokracja – władza należy do narodu, (uważał taki rodzaj za najlepszy, bo pokazuje cnotę, stanowczość i poczucie równości, ale jest nierealny)
 arystokracja – władza w rękach wybranych,
o monarchia – rządzi jednostka ale na zasadzie sztywnych praw, (monarchia jest rządami przywódczymi z pewną zasadą – honorem, powinna opierać się na umiarkowaniu, rządzi jednostka ale powinien istnieć panel porozumienia gwarantujący transmisje informacji pomiędzy poddanymi a przywódcą, i wtedy panuje umiarkowanie, ład i poczucie bezpieczeństwa)
o despotycyzm – rządzi jedna osoba ale bez reguł i zobowiązań.
Podstawowe dzieło to trójpodział władzy (ten podział jest stosowany do dziś):
- władza ustawodawcza – legislatywa,
- władza wykonawcza – egzekutywa,
- władza sądownicza.
Podział władz musi być bo tylko wtedy jest gwarancja wolności jednostki i zabezpieczają przed skupieniem władzy w jednej ręce. Władze te powinny uzupełniać się nawzajem, oraz kontrolować.
Powinny się hamować w stosunku do siebie:
- hamulce wewnętrzne – wynikające ze struktury,
- hamulce zewnętrzne.
Wolter (1694 – 1778)
Najwybitniejszy przedstawiciel republiki filozofów.
W osobie władcy widział monarchę oświeconego, władca miał krzewić rozsądek i racjonalizm. Wolter uważał ze równość to pojęcie względne, wolność to równość wobec praw, każdy ma prawo zarządzać własnym majątkiem i nikt nie może mu go zabrać. Gdyby go posłuchano nie doszło by do rewolucji, uważał że zmiany muszą być wprowadzane stopniowo. Wolter – idea absolutyzmu oświeconego, szkoła doktrynalna opierająca się na władzy, który ma rządzić samodzielnie ale ma urzeczywistniać myśli filozofów. Wolter zrewidował swoje poglądy po pobycie w Moskwie, pod wpływem Didrodota (caryca Katarzyna odrzuciła poglądy o uwolnieniu chłopów).
Zasada despotyzmu absolutnego – zapewnił panowanie ideałów, panujący z łaski Boga. Król jako pierwszy obywatel – wielki urzędnik ma prowadzić do radości, nie ma ugruntowywać państwo liberalne, religijność i politykę. Obraniać innowierców. Coraz silniejszy stawał się nurt burżuazji. Zakładał zwycięstwo ostateczne rozumu.










































14. Oświecenie Szkockie.
Szkoccy myśliciele byli skupieni wokół uniwersytetu w Glasgow.
Przedstawicielami oświecenia Brytyjskiego byli: Francis Hudgeson, David Hium, Adam Smis, Adam Ferguson, Beth.
Oświecenie Szkockie opierało się na filozofii moralnej, stworzenie etyki lub konkretnej formy moralnej chodziło o globalne zagadnienia humanizmu. Zajmowali się postępem, ekonomią, stosunkami międzynarodowymi, stosunkiem pomiędzy władcą a podwładnymi, itd.
Francis Hudheson (1694 – 1746)
W jego filozofii widać zafascynowanie człowiekiem, nadanie wzorca nauką humanistycznym.
David Hume
Najwybitniejsze dzieło tego okresu to dzieło Davida Hiuma, jego poglądy charakteryzowały się modernizmem, działaniami ludzkimi, społecznym, taki sam model biegu naturalnego jaki był biegiem w naturze.
Oświecenie szkockie uważało że natura ludzka zostaje zawsze taka sama, podobne motywy wywołują podobne skutki, cała myśl jest przesiąknięta naturą ludzką i jej myśleniem. U Hiuma natura ludzka to zjawiska które łączą się w pewną całość. Badając naturę ludzką skupiamy się na faktach a nie na powinnościach. To stwierdzenie wyprzedza myśl pozytywistyczną.
Metoda eksperymentalna – (dla szkockich myślicieli) to przesunięcie uwagi na motywy emocjonalne, koncepcja którą przyjmowali, przyjmowała że w działaniu człowieka istnieje pryzmat uczuć jako determinant działań nad zrozumieniem, przeciwstawiał kwestionował przesunięcie świata zwierząt, człowieka, bo oba te światy mają podobne reguły i to ma swoje konsekwencje.
David Hiub proponował spojrzenie całościowe, rolę rozumu nie jest motywacja do działania lecz znajdowanie wytłumaczenia naszych działań, to co podjęliśmy na podstawie działań emocjonalnych.
Hium, Ferguson, Smis, podjęli działania udowadniające, że człowiek ma tendencje immanentną do zrzeszania się nie ze względu na zdolności ale jest to zakorzenione w instynkcie człowieka, który modyfikuje go do tego rodzaju działań. Jest to podświadome instynktowne działanie. Człowiek ma naturalną chęć do życia stowarzyszonego, charakter umowy społecznej.
Hium w przeciwieństwie do Adama Fergusona (człowiek – ludzie są z natury wspólnotą) złagodził krytykę umowy społecznej. Stawiał na grzeczność, wykształcenie, umiejętności życia w społeczeństwie, sztukę, kulturę – człowiek powinien kultywować te wartości. Społeczeństwo nowoczesne cywilizowane, jest przeciwstawiane monolitowi społeczeństwa. Są podporządkowani woli tyrana – społeczeństwo jest pluralistyczne, społeczność stowarzysza się.
Społeczeństwo obywatelskie, to społeczeństwo w którym człowiek stowarzysza się w tylu stowarzyszeniach w ilu chce.
Społeczeństwo obywatelskie stowarzyszane – obywatel udziela się w społeczeństwie.
Epoka Fergusona to epoka w której druk staje się podstawowym elementem wymiany.
Ferguson i Smis byli ojcami teorii, uważali że człowiekiem kierują motywy sympatii i antypatii. Hium miał delikatniejsze spojrzenie na genezę społeczeństwa, oparte na refleksji, nie kwestionował istnienia instytucji społecznych, gdyż uważał że służą one społeczeństwu w zaspakajaniu potrzeb. Nie rezygnuje z indywidualistycznych założeń które niesie umowa społeczna, (antropologia).
„Rozum nie wyprzedza uczucia i woli, a wiedza nie może być wcześniejsza od doświadczenia.”
Hium zajął się siłami opartymi na refleksji. Pierwsza i pierwotna geneza ludzkiej społeczności jest to popęd seksualny, dzięki któremu ludzie się zrzeszają w pary, taka zbiorowość dwuosobowa rozrasta się w zbiorowość dwóch pokoleń – rodziców i dzieci. W naturze ludzkiej nie jest wpisane życie w pojedynkę. Później ludzie zaczęli powiększać te zbiorowości, zaczęli zbierać doświadczenia i majątek co zmusiło stworzenie instytucji, które nie było aktem naturalnym, ale powstały w rozwijającym się procesie. Obrona własności prywatnej to warunek trwania społeczeństwa.
Dlaczego ludzie poddają się regułą? Hium odmawia człowiekowi długofalowego perspektywicznego myślenia, człowiek ma szczególną zdolność psychiczną, tą zdolnością jest oddźwięk uczuciowy, udzielanie się uczuć w innym kierunku. Człowiek musi mieć kogoś do kochania. Ważną rolę odgrywają przyzwyczajenia i nawyki, ludzkość nadaje wartość przedmiotom, choć te przedmioty nie mają wartości z punktu widzenia utylitarnego, nie ma wartości. Ten fakt nadawania wartości odróżnia nas od zwierząt.
Umowa rządowa – każda władza jest efektem uzurpacji i podbojów, jest to zamach na wolność i narzucenie władzy. Rząd wynika nie z kalkulacji lecz z konieczności i przyzwyczajenia.
Ta analiza wywarła wpływ na Adama Smisa.
Adam Smith
Był twórcą doktryny liberalizmu i ekonomii, był też filozofem. Rozwiną teorię Hiuma, i to ona stała się fundamentem jego koncepcji. Stworzył koncepcje „zwierciadeł”, ludzie dla siebie są zwierciadłami, co związane jest z pozytywnymi wzmocnieniami. Dobre uczynki w stronę jakiegoś człowieka powodują w jego zachowaniu powstanie również dobrego uczynku który jest okazywany kolejnej osobie i tak w kółko. Racjonalne jest to że jesteśmy dla siebie mili, to tylko lepiej, jest to tylko czysta kalkulacja, jak ktoś jest nie miły to się go wyklucza ze społeczności.
Smis dokonał analizy roli uczuć i roli moralności. Interesowała go moralność, chciał wiedzieć jak w rzeczywistości działa zasada zwierciadeł. Pisał że istota musiała istnieć od samego początku w społeczeństwie, gdy znajdziemy jakąś istotę żyjącą w samotności to ona nie jest obiektywnie moralna bo nie ma odniesienia w stosunku do innych jest moralna tylko dla siebie i tylko z jej punktu widzenia.
Moralność – to efekt integracji w społeczeństwie.
Teorię zwierciadeł rozłożył na szersze społeczeństwa – w ekonomi, przeniósł tam ta moralność. Ta sama zasada ja przestrzegam zasad to druga strona też ich przestrzega.
Istota ludzka potrzebuje innych ludzi bo nie jest w stanie wyprodukować wszystkich dóbr potrzebnych jej do życia. Instrumentem który umożliwia wymianę jest rynek, jednostka może sprawdzić tam przydatność i użyteczność swoich produktów.
Podział pracy – też instytucja która się rozwija to nie jest dzieło jakiejś mądrości, ale jest to konieczność, jest to stopniowy proces wynikający z doświadczenia bo bez podziału pracy są mniejsze korzyści dla jednostki.
Oświecenie Szkockie – jedna z najważniejszych epok przenikała do Europy i Stanów Zjednoczonych, i ta idea odniosła największy sukces. Koncepcja społeczna stwarzała problem dla myślicieli. Gdy ludzie kierują się w swoim postępowaniu uczuciami a nie rozumem to jak jest możliwy ład społeczny?
Ład społeczny – jest efektem samorzutnych następstw działań ludzkich i jednostek, jest wynikiem działań egoistycznych i nie jest wynikiem wewnętrznych ustaleń wybitnej jednostki. Jeżeli ład społeczny wynika z jednostki jest już narzuceniem prawa. Ład kształtuje się samorzutnie jako wypadkowa działań jednostek. Każdy krok działań jest przypadkowy, tak jak w czasach poprzednich. Ten sposób myślenia miał wpływ na Marksa i Hegla w późniejszym okresie.
Adam Ferguson (1723 – 1816)
Określił 3 okresy rozwoju ludzkości:
- dzikość – zbieractwo i polowania,
- barbarzyństwo – pasterstwo i rolnictwo,
- cywilizacja – okres handlu.
Napisał książkę „Społeczeństwo Obywatelskie” tam opisał ewolucje społeczeństw, podporządkował ekonomię społeczeństwu, jest to teoria socjologiczna. Skupił swoją uwagę na tym co determinuje formę rządu (pokrewieństwo z Monteskiuszem). Uważał że istnieją zależności pomiędzy ludźmi, i ta zależność jest konieczna. Charakterystyczne dla niego jest powiązanie pojęcia cywilizacji z rynkiem. Podaje w rynku zależności, konflikt społeczny to jedna z najsilniejszych sił związująca społeczeństwo.
Podział pracy – jest przyczyną zróżnicowania społeczeństwa, od rodzaju pracy zależy pozycja społeczna człowieka. W społeczeństwie związki ekonomiczne mogą być silniejsze od związków rodzinnych czy sąsiedzkich. Często związki korporacyjne są silniejsze od pierwotnych. Czynniki dezintegrujące i integrujące są razem.
Ferguson używał terminu podziału społeczeństwa na klasy. Obserwował polaryzacje społeczeństwa (rozkład), był człowiekiem wierzącym w skrajny liberalizm. Ferguson był jedynym ze świadomie wykorzystujących metodę porównawczą w badaniach nad społeczeństwem, porównywał klasy i warstwy.




















15. Hegel.
Hegel (1770 –1831)
Bardzo ważna postać to on jest pierwowzorem dla wielu doktryn (np. doktryny Marksistowskiej). Stworzył heglowską dialektykę w pojmowaniu stała się krytycznym wzorcem Marksistowskiej dialektyki materialnej. Idea absolutna jest przedwczesnym powraca do Platona. Byt przechodząc przez nicość staje się. Dialektyka przeprowadza Hegla do ideału. Teza – antyteza – prawda jest w obu. Teza  synteza  antyteza, z syntezy powstaje mowa teza do której znów można znaleźć antytezę i tak w kółko. Tak doszedł do tego że państwo Pruskie jest idealne, odrzucił pisarstwo opisujące tylko fakty i historiografię. Uważał że należy skupić się na historiografii filozoficznej, to wykrycie reguł wcielania się, wszystkie fakty można wcielać przez ogólne prawidłowości. Jednostka ludzka nawet jak działa sama jest uwikłana w społeczeństwo, jej działanie jest wynikiem reakcji w jakie jest uwikłana.
Idea państwa – stanowi rzeczywistość powstania ducha obiektywnego. Państwo jest urzeczywistnieniem wolności – absolutnego celu ostatecznego.
Hegel wychodzi z prostego twierdzenia zestawia ze sobą pozornie wykluczające się idee:
- idea wolności
- idea konieczności.
Ale doszedł do wniosku że one się łączą „Wolność to uświadomiona konieczność”. Jednostka powinna dobrowolnie podporządkować się państwu i prawą, i tak pogodził wolność z koniecznością. Dzieje ludzkości to wolność jednostki, tylko w Grecji wolność przysługiwała się tylko pewnej grupie ludzi, natomiast Germanie uważali że wolność przysługuje każdemu człowiekowi.
Demokracja jest osiągnięciem chrześcijaństwa.
Hegel stworzył kilka tez:
- Dzieje powszechne to postęp w uświadamianiu sobie wolności. Dostępując możemy poznać w jego konieczności.
- Istnieje ustawiczna różnica pomiędzy zasadą wolności a jej zastosowaniem w życiu.
- Najważniejsza wartość to państwo – fundamentem jego jest rodzina. Państwo to wartość nadrzędna. (Bismark wprowadził jako pierwszy ubezpieczenia społeczne).
Hegel wyróżnił 3 stany społeczne:
- rolnicy
- robotnicy
- przemysłowcy
Państwo im ułatwiało.
Hegel odrzucał demokracje i Monteskiuszowski 3 podział władzy, uważał że władza należy do elit. Uważał że rozwinięcie nauki – filozofia prawa – która powinna zajmować się ideami praw a nauki polityczne powinny zajmować się interpretacją prawa. Prawo stanowione było efektem dedukcji. Prawo jest obiektywnością ducha i wolą prawdy, tylko wola jest wolą gdy jest posłuszna sama w sobie.