Jakie były przyczyny i skutki dążeń zjednoczeniowych podejmowanych przez narody europejskie w XIX wieku ?

Akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego z 9 czerwca 1815 roku ustalił nowy porządek na mapie Europy. Mimo tego, narastały tendencje zjednoczeniowe na półwyspie Apenińskim oraz w licznych państewkach niemieckich. Myśli o jednym państwie, a także nowe ideologie narodowe spowodowały próbę scalenia wspomnianych terenów. W dalszej części pracy przedstawiam drogę Włoch oraz Niemiec ku zjednoczeniu.

Podczas „tańczącego kongresu” ustalono w sprawie włoskiej, że odnowione zostanie państwo, a także zatwierdzono utrzymanie rozbicia Włoch. Potwierdzono również wpływy Austrii w Lombardii, Wenecji, Dalmacji, Salzburgu i Tyrolu. Natomiast w sprawie Niemiec postanowiono utrzymać ich rozbicie, założyć Związek Niemiecki (pod hegemonią Austrii) oraz przypisać Prusom nowe terytoria, m.in. Saksonię, Pomorze Szwedzkie z Rugią, a także część ziem polskich (departamenty poznański i bydgoski oraz Toruń i Gdańsk). Jednak te rozwiązania nie spełniły w całości oczekiwań tych państw. Tym bardziej, że z czasem zaistniały warunki, aby spróbować utworzyć unitarne kraje. W przypadku Włoch pierwszy raz koncepcja zjednoczenia pojawiła się podczas Wiosny Ludów. Było to w momencie, kiedy papieżem został Pius IX, czyli w czerwcu 1848 roku. Myślano o scaleniu Italii właśnie wokół jego osoby. Jednakże już 16 listopada tego samego roku wybuchło powstanie przeciw papieżowi, co przekreśliło szanse na owe zjednoczenie. Ale idea risorgimento była wciąż żywa. Najbardziej w Królestwie Sardynii, gdzie utrzymano liberalną konstytucję. Oprócz króla Wiktora Emanuela II duży wpływ na jednoczenie półwyspu Apenińskiego miał premier, hrabia Camillo Cavour (zwolennik koncepcji federalnej). Po wojnie krymskiej Piemont wziął udział w konferencji paryskiej. Cavour chciał zawrzeć sojusz z Francją cesarza Nepoleona III, gdyż był on także zainteresowany ograniczeniem wpływów Austrii na terenach włoskich. W lipcu 1858 roku obaj panowie ustalili w Plombiers warunki tajnego przymierza. Natomiast w styczniu 1859 roku już oficjalnie ogłoszono sojusz francusko- piemoncki. Królestwo Sardynii po tym traktacie sprowokowało wojnę z Austrią, oczywiście mogąc liczyć na wsparcie Napoleona III. Podczas tej wojny należy wspomnieć o dwóch bitwach, w których Austriacy ponieśli klęski, tj. pod Magentą i Solferino. W lipcu 1859 roku doszło do zawieszenia broni oraz do podpisania pokoju w Villafrance (12 lipca). Na mocy tej umowy Austria utraciła Lombardię na rzecz Piemontu, a ten oddał Niceę i Saubadię Francji. Niewiele później wybuchły powstania w Parmie, Modenie i Toskanii, co zakończyło się przeprowadzeniem tam plebiscytów w marcu 1860 roku. Postanowiono przyłączyć wspomniane tereny do Królestwa Sardynii. Nieobojętna została również południowa część półwyspu Apenińskiego. Na wiosnę 1860 roku doszło do wybuchu powstań przeciwko królowi Neapolu i Sycylii. Tym buntem dowodził Garibaldi (za zgodą Sardynii) i nazwano go „wyprawą tysiąca czerwonych koszul” od czerwonego koloru koszul jego uczestników. Garibaldi odniósł zwycięstwo i początkowo planował utworzyć republikę na południu Włoch. Jednak ostatecznie zdecydował się podporządkować Piemontowi. Tym samym na terenach Królestwa Obojga Sycylii przeprowadzono plebiscyty, które potwierdziły przyłączenie ziem południowych do Królestwa Sardynii. Takim obrotem spraw niepokoiła się Francja, gdyż Piemont rósł w siłę. Jednak wielokrotne podkreślanie nadrzędności plebiscytów przez Napoleona III, powodowało, że nie wystąpił on nigdy oficjalnie z jakimikolwiek obawami. W marcu 1961 roku zwołano w Turynie parlament, który proklamował powstanie Królestwa Włoskiego (monarchia konstytucyjna). Na czele państwa stanął król Wiktor Emanuel II. Już pięć lat później armia włoska przyłączyła się do konfliktu prusko- austriackiego licząc na odzyskanie Wenecji. Mimo wielu porażek na polach bitew, Włochom oddano Wenecję, na mocy traktatu pokojowego. Natomiast w 1870 roku wybuchła wojna między Francją a Prusami. Fakt ten wykorzystało Królestwo Włoskie, które zajęło Rzym i przeprowadziło tam plebiscyt. W tym referendum ludność Wiecznego Miasta zdecydowała o przyłączeniu się do Włoch. A rok później Rzym stał się oficjalnie stolicą państwa włoskiego. Papieżowi pozostawiono Watykan i Castel Gandolfo.
Jak wspomniałem wcześniej również Niemcy nie były zadowolone z rozwiązań kongresowych. Tendencje zjednoczeniowe występowały od początku XIX wieku. Ich objawem było powstanie w 1839 roku Związku Celnego pod egidą Prus. Następnym krokiem ku scaleniu Niemiec było zwołanie Parlamentu Frankfurckiego, gdzie zatwierdzono koncepcję „małych Niemiec” (na czele Prusy). Jednak król Prus Fryderyk Wilhelm IV odmówił przewodzenia państwem, a tym samym próba zjednoczenia zakończyła się fiaskiem. W 1861 roku premierem Prus został Otto von Bismarck. Wtedy pojawiła się koncepcja zjednoczenia odgórnego. Trzy lata później miała miejsce wojna między Danią a Austrią i Prusami o Szlezwik- Holsztyn. Zwycięstwo odniósł Związek Niemiecki, ale w 1866 roku doszło do wojny między dotychczasowymi sojusznikami. Prusy pokonały Austrię, czego wynikiem było uzyskanie przez nich Szlezwiku- Holsztynu i ustąpienie Austrii ze Związku Niemieckiego. Taka sytuacja spowodowała powstanie Związku Północnoniemieckiego i Austro- Węgier (1867 rok). Natomiast w lipcu 1870 roku Francja wypowiedziała wojnę Prusom, ale doznała klęski. Silne i stanowcze („krwią i żelazem”) metody Bismarcka doprowadziły do proklamowania II Rzeszy Niemieckiej (das Deutsche Reich). Ceremonia odbyła się 18 stycznia 1871 roku w Sali Lustrzanej w Wersalu. Dwa miesiące później przyjęto konstytucję Niemiec, które stały się federacją 22 monarchii i 3 miast. Natomiast 10 maja Francja podpisała z Cesarstwem Niemieckim traktat pokojowy we Frankfurcie nad Menem.

Niewątpliwie można stwierdzić, ze w przypadku obu państw tendencje zjednoczeniowe zaczęły narastać podczas Wiosny Ludów. Dla tych ziem jednolitość kraju była priorytetem. Państwo unitarne jest z zasady krajem silniejszym zbrojnie i gospodarczo. Również świadomość wspólnoty kulturowej i obyczajowej była bodźcem do próby scalania Włoch i Niemiec. Jak wykazałem wyżej ogromną rolę ogrywali premierzy, którzy z konsekwencją dążyli do scalenia „swoich” ziem. Oba rządy na swojej drodze ku zjednoczeniu musiały zmierzyć się z Austrią. W obu przypadkach Austriacy ustąpili na rzecz Prus i Piemontu. Najpoważniejszym skutkiem zjednoczenia Włoch i Niemiec było ich wzmocnienie polityczne i gospodarcze. W Niemczech prym wiodły Prusy i to na nich opierano rozwój państwa. Natomiast we Włoszech trzeba było poradzić sobie z problemem bogatej północy i biednego południa. Zjednoczenie ułatwiło też obu krajom uczestniczenie w kolonizacji Afryki.