era | OKRES | WYDARZ. W ŚWIECIE OGR. | WYDARZ. GEOLOG. |
|---|---|---|---|
Preka- mbr | *archaik *proterozoik | *zwierzęta bezszkieletowe *glony *sinice *bakterie *najstarsze ślady życia | Form. się skorupy ziems, kilkakrotne ruchy górotwórcze, częste wybuchy wulkanów |
P A L E O Z O I K | *kambr *ordowik *sylur *dewon *karbon *perm | *Lądy są nagie, a w morzach pojawiają się liczne stawonogi-gąbki, korale, ślimaki, trylobity *Obfita fauna morska, pierwsze skorupiaki i podobne do ryb kręgowce. Grapolity *pierwsze ryby, pierwsze rośliny lądowe np. mchy i porosty, psylofity *pierwsze owady i płazy, rozwój ryb, rozwój systemów korzeniowych *rozległe lasy drzewiastych paproci, skrzypów, widłaków z których powstał węgiel rozwinęły się rośliny nagozalążkowe (kalanity i lepidodendrony) *wymarcie ok.90%gatunków zwierząt, drzewa nagonasienne zastępują drzewiaste paprocie. Wielkie pustynie, zmienia się klimat, wymarły trylobity. | Fałd. Kaledońskie : G.Kaledońskie, Jabłonowe, G.Skandynawskie, Grampian, Pennińskie, Apallachy, G.Skandynawskie. G.Świętokrzyskie, Sudety, Fałd. Hercyńskie: *G.Harz, Apallachy, G.Smocze, Ardeny, G.Wododziałowe, Sudety, G.Świętokrzyskie, Ural, Sajany, G.Jabłonowe. Wogezy, Rudawy, Ałtaju(sól kamienna i potasowa, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy miedzi) |
M E Z O Z O I K | *trias *jura *kreda | *Pojawiają się pierwsze dinozaury, torbacze, stekowce, pierwsze ssaki morskie. *wielki rozwój dinozaurów. Pierwsze ptaki (praptak) rozwój gadów, pierwsze rośliny kwiatowe i okrytonasienne. *wymarło ok.75% istniejących gatunków –dinozaury, gady, przetrwały ryby, pierwsze drobne ssaki lądowe, rozwój amonitów. | Rudy cynku i ołowiu *rudy żelaza i wapienia * Fałdowanie Alpejskie: Alpy Góry Azji Mniejszej, Pireneje, Kaukaz, Zagroź, Apeniny, Hindukusz, |
K E N O Z O I K | * trzeciorzęd *czwartorzęd | * pojawiają się duże naczelne ssaki, rozwój ptaków i ssaków (siarka węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny sól kamienna i gips) Sudety stały się górami zrębowymi *Świat organiczny coraz bardziej podobny do współczesnego, wymieranie wielkich ssaków *plejstocen- zlodowacenie (less) *holocen- pojawił się człowiek (torf na obszarach podmokłych) powstał bałtyk | G. Dynarskie, Karpaty, Himalaje, Tybet, Atlas, Kordyliery, Andy. |
Nazwa | Cechy | Sposób powstania | Występowanie |
|---|---|---|---|
Formy akumulacyjne wytworzone przez lądolód i lodowiec | |||
Morena Czołowa | Ciąg wzgórz lub wzgórze o wys. kilkudziesięciu metrów, zbudowane z piasków, żwirów, glin zwałowych, głazów | Wyznacza zasięg dłuższego pokroju lądolodu, usypuje się jako wał z materiału niesionego przez lądolód, który się topi | Najwyższe wzniesienia- wały morenowe Pojezierza Mazurskiego i Pomorskiego |
Morena Denna | Obejmuje powierzchnie terenu, które znalazły się pod lądolodem, pagórki o niedużych wysok., mogą występować tereny faliste, zbudowane z piasków, żwirów, glin,zwałów,głazów | Powstaje podczas topienia się lądolodu przez opadanie materiału niesionego przez lód podczas jego wycofywania | Obszary Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego |
Formy erozyjne wytworzone przez lądolód i lodowiec | |||
Mutony (barańce, baranie łby) | Podłużne pagórki jeden stok dłuższy, łagodniejszy, drugi bardziej stromy i krótszy | Lód lodowcowy, napotykając pagórek, wygładza jeden jego stok, a drugi jest krótszy i bardziej nachylony | Szkierowe wybrzeża Szwecji. Dolina Pięciu Stawów Polskich |
Rysy | Podłużne zagłębienie na podłożu skalnym na terenach objętych zlodowaceniem o kierunku zgodnym z ruchem lądolodu | Materiał skalny niesiony przez lądolód np. głazy o ostrych krawędziach, rysuje podłoże | Skandynawia, Tatry- Dolina Pięciu Stawów Polskich |
Formy erozyjne wód lodowcowych i polodowcowych | |||
Rynna polodowcowa | Podłużne obniżenie, strome zbocza, nie wyrównane dno, kierunek zgodny z ruchem lądolodu | Powstaje w wyniku silnej erozji wód płynących pod lądolodem | Jezioro Gopło, Jeziorak, Hańcza, Wigry i inne |
Pradolina | Dolina o szerokości do dwudziestu kilometrów, płaskim, szerokim dnie, często pokryta wydmami, w środ. Europie o przebiegu równoległym do czoła lądolodu | Wynik erozji wód wypływających z topniejącego lądolodu, łącząc się ze sobą, tworzyły szeroką rzekę i płynęły równolegle do czoła lądolodu w kierunku zgodnym z nachyleniem terenu | Pradolina wrocławsko-magdeburska, barucko-głogowska, warszawsko-berlińska, toruńsko-eberswaldzka |
Formy akumulacyjne wód lodowcowych i polodowcowych | |||
Ozy | Wąskie wały, o długości do kilkudziesięciu kilom., zbudowane z warstwowanych pisaków i żwirów | Powstały na skutek akumulacyjnej działalności wód płynących rynną podlodowcową w szczelinie lądolodu lub w lodzie | Oz Turtulski na Poj. Augustowskim |
Kemy | Wzniesienie o płaskich wierzchołkach, pagórki zbudowane z warstwowo ułożonych piasków, żwirów lub mułków o wysok. do kilkudziesięciu metrów | Powstają między bryłami martwego lodu, w szczelinach lodowca, gdzie wody z topniejącego lodu usypują piaski, żwiry, które po całkowitym stopnieniu lodowca utworzą pagórki | Wzniesie Łódzkie- np. pagórki Tuszyńskie, niecka Sieradzka |
Sandry, równiny sandrowe | Rozległe, prawie płaskie stożki, nachylenie terenu 5*, zbudowane z piasków i żwirów | Tworzą się, gdy wody wypływające z topniejącego lądolodu tracą stopniowo swoją siłę transportową i początkowo osadzają żwir, potem piasek tworząc stożek napływowy | Równina Tucholska, Równina Augustowska (Sandry są porośnięte przez lasy sosnowe) |
