Polityka zagraniczna Rosji

Główne założenia polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej zostały ogłoszone przez jej Ministerstwo Spraw Zagranicznych już w styczniu 1993r. Dziewięć miesięcy później opublikowano generalne założenia doktryny obronnej Rosji. Te dwa dokumenty są o tyle istotne, że świadczą o spowolnieniu tempa wewnętrznych procesów kryzysowych w tym kraju oraz podjęciu przemyślanych i planowanych działań na rzecz umocnienia jego pozycji w świecie i zabezpieczenia interesów rosyjskiej racji stanu.
Zmiany jakie zaszły w imperium radzieckim, a w końcu jego rozpad, wstrząsnęły nie tylko Rosjanami, ale również ich najwyższymi władzami. O ile kryzys wewnętrzny wywołany tymi wydarzeniami trwa i kraj ten nie jest stabilny, to stosunkowo szybko zaczęto tworzyć nową politykę zagraniczną. Nad ustaleniami jej głównych założeń oraz wskazaniem priorytetów pracowały różne grupy i zdołały osiągnąć pewne rezultaty. Wyjątkowo skutecznie przeciwdziałała polityka zagraniczna Rosji rozszerzeniu się NATO. Zdołała ona, pomimo braku realnych środków przeciwstawienia się tej koncepcji, zablokować na pewien czas dążenia krajów Europy Środkowej i państw bałtyckich do włączenia się na prawach członkowskich w struktury paktu. Dopiero od 1996r. polityka rosyjska skupia się na wzajemnych stosunkach z NATO. Rosja próbuje wpływać na status nowo przyjętych państw, jednocześnie podejmuje działania, które mają na celu rozbicie jedności państw NATO, jak również podsycać rozbieżności między USA a europejskimi członkami tej organizacji. Nie zaprzestaje prób destabilizacji krajów Europy Środkowej. Rosja domaga się również uznania przez społeczność międzynarodową jej prawa do ingerencji w spory i konflikty zbrojne, które zagrażają jej żywotnym interesom. W praktyce wojska rosyjskie są stroną w wielu konfliktach zbrojnych. Natomiast dyplomacja rosyjska i służby specjalne tego kraju czynnie angażują się w walki polityczne na terenie innych państw, co nierzadko przybiera charakter ingerencji w ich sprawy wewnętrzne.
Ogólnie mówiąc, celem większości działań Rosji na arenie międzynarodowej jest obrona interesów tego kraju oraz ochrona mniejszości rosyjskiej żyjącej poza jej granicami, a przede wszystkim próba odbudowy imperium. Realizm polityczny rosyjskich elit rządzących państwem sprawia jednak, że zdają sobie one sprawę, iż odbudowa imperium rosyjskiego w granicach byłego ZSRR jest niemożliwa. Przede wszystkim nie sprzyja temu sytuacja międzynarodowa, poza tym brak środków na realizację tak kosztownych i ryzykownych operacji. Dlatego głównym realnym celem do osiągnięcia stało się stworzenie szerokiej rosyjskiej strefy wpływów, gdzie interesy rosyjskie mogłyby być w pełni realizowane. W tym celu powołano 8 grudnia 1991r. Wspólnotę Niepodległych Państw. Podpisano również porozumienie o utworzeniu Unii Gospodarczej, która zniosła granice i skoordynowała gospodarkę państw WNP. W ramach WNP dokonało się rozwarstwienie. Występują w niej trzy warstwy:
1. Rosja i Białoruś – współpraca od 1996r. oparta jest na układzie o stowarzyszeniu
2. Rosja, Białoruś, Kazachstan i Kirgistan
3. wszystkie państwa Wspólnoty

Cele rosyjskich polityków sprowadzają się do odrodzenia Rosji jako demokratycznego państwa, które wejdzie do społeczności międzynarodowej jako wielkie mocarstwo. Na rzecz realizacji takich celów przemawia:
- wielowiekowa tradycja
- jedyne w swoim rodzaju położenie geopolityczne
- potęga militarna
- znaczny potencjał technologiczny, intelektualny i ludzki

Podstawowym założeniem polityki zagranicznej Rosji jest uznanie za wartość nadrzędną interesów narodowych kraju. Priorytety i zasady polityki zagranicznej tego państwa przedstawiają się następująco:
1. Zapewnienie (z wykorzystaniem środków politycznych), wszechstronnego bezpieczeństwa Rosji, w tym jej suwerenności, niezawisłości i integralności terytorialnej, umocnienie stabilizacji na linii rosyjskich granic w regionach sąsiedzkich i na świecie
2. Obrona praw i wolności obywatelskich, godności i dobra Rosjan
3. Zapewnienie międzynarodowego poparcia dla rozwoju reform demokratycznych, mających na celu budowę społeczeństwa obywatelskiego
4. Mobilizacja środków finansowych i technicznych na rzecz stworzenia efektywnej gospodarki rynkowej
5. Kształtowanie nowych, równoprawnych i korzystnych dla wszystkich stron stosunków Rosji z członkami Wspólnoty Niepodległych Państw i innymi państwami bliskiej zagranicy, dążenie do partnerstwa i sojuszu z krajami tradycyjnej dalekiej zagranicy, które najlepiej rozwiązały problemy, z jakimi Rosja aktualnie się zmaga
6. Zapewnienie Rosji w światowym układzie sił, w procesie kształtowania gospodarki światowej i stosunków międzynarodowych, pozycji odpowiadającej statusowi wielkiego mocarstwa
Położenie geopolityczne zmusza Rosję do prowadzenia wielokierunkowej i aktywnej, pragmatycznej i wyważonej polityki zagranicznej. Jej główne kierunki to:
- kraje Wspólnoty Niepodległych Państw
- działania na rzecz kontroli zbrojeń i bezpieczeństwa międzynarodowego
- wspomaganie reform gospodarczych
- stosunki rosyjsko – amerykańskie
- stosunki z krajami Europy, Azji i Pacyfiku, Azji Południowej i Zachodniej, z państwami Bliskiego Wschodu, Afryki, Ameryki Łacińskiej
- kontakty z Organizacją Narodów Zjednoczonych i innymi organizacjami
- działania na rzecz przestrzegania praw człowieka i ochrony środowiska

Natomiast generalne założenie doktryny obronnej Rosji stwierdzają m.in., że:
- Federacja Rosyjska nie ma wrogów
- użycie sił zbrojnych przewiduje się w razie ataku na terytorium państwa i konfliktów wewnątrz Rosji, które zagrażałyby integralności terytorialnej
- siła może być również użyta poza granicami państwa w przypadku zagrożenia „żywotnych interesów Rosji”

Dalekosiężne plany zagranicznej polityki rosyjskiej są sprecyzowane i realizowane. Osiągnięcie jej celów nie jest jednak pewne. Po dojściu do władzy w 2000 r. Władimir Putin przedstawił całościowy program społeczno - ekonomicznego rozwoju Rosji do 2010 r. Średniookresowym celem opracowanej strategii rozwoju Rosji do 2010 r. miało być przeciwdziałanie pogłębianiu się przepaści między Rosją i państwami rozwiniętymi, zaś w długoterminowej - odtworzenie i umocnienie pozycji Rosji jako jednego z liderów światowego wzrostu. W programowym artykule „Rosja na progu tysiąclecia” otwarcie przyznał on, że państwu grozi degradacja polityczna, techniczna i cywilizacyjna.
Rosji zależy oczywiście na dobrych stosunkach z Unią Europejską. Na piętnastym już szczycie o stosunkach między Rosją a UE, który odbył się na Kremlu 10 maja 2005r. prezydent Putin oświadczył, iż obecnie trwa proces kształtowania "wielkiej, zjednoczonej Europy. Nasz kraj z zaangażowaniem i szczerymi intencjami uczestniczy w tym procesie". Podkreślił, że strategiczne partnerstwo z UE ma dla jego kraju "priorytetowe znaczenie". Rosja i UE zamierzają zatwierdzić w Moskwie pakiet porozumień, które są nazywane "mapami drogowymi", a które określają zasady współpracy stron w czterech "wspólnych obszarach". Jeden z nich dotyczy bezpieczeństwa zewnętrznego. Putin wygłosił również imponujące oświadczenie na temat pojednania między Rosją i Niemcami, które zostało ocenione bardzo pozytywnie przez premiera Luksemburga (państwa, które sprawuje prezydenturę w UE) Jean-Claude Junckera.
Imperializm Związku Radzieckiego bazował na zgodności trzech podstawowych elementów – ideologii, siły militarnej i deptania wszelkich swobód obywatelskich. Jednocześnie niezbędnym warunkiem jego przetrwania była pełna izolacja od otaczającego świata. To właśnie dlatego Związek Radziecki był skazany na klęskę od momentu, gdy zaczął handlować z Zachodem swoimi zasobami energetycznymi. Dzisiejsza Rosja jeszcze głębiej ugrzęzła w tej pułapce. Jej gospodarka bardziej niż kiedykolwiek w przeszłości uzależniona jest od koniunktury na światowych rynkach ropy naftowej i gazu ziemnego. Co za tym idzie, najmniejsza próba ze strony Moskwy użycia swoich rurociągów naftowych i gazowych jako instrumentu nacisku na zagranicznych partnerów doprowadzi ją do gospodarczego i społecznego krachu. Nieszczęście Rosji polega na tym, iż rosyjskie elity polityczne nie są w stanie psychicznie pogodzić się z utratą tego, co nazywają wielkomocarstwowością, oraz z potrzebą rezygnacji na długie lata z dążenia do roli światowego mocarstwa. Może to wydać się nieprawdopodobne, ale polityka zagraniczna Rosji jest w pewnym sensie parodią, gdy bezwiednie próbuje imitować dawne zachowania Związku Radzieckiego, podporządkowując się wielu fobiom i kompleksom rosyjskich polityków. W rzeczywistości Rosja od dawna zdaje sobie sprawę, że nie może już stawiać ultimatum Zachodowi i w ogóle światu zewnętrznemu, oraz że jej zdanie i pozycja nie są w stanie w znaczący sposób wpłynąć na sytuację międzynarodową. Właśnie to jest głównym elementem drażniącym rosyjskie elity, które wolą oceniać otaczającą je rzeczywistość nie przez pryzmat politycznego i gospodarczego znaczenia swojego kraju na arenie międzynarodowej, lecz jako spisek wymierzony w Rosję. Jednak chyba najbardziej bolesny jest fakt, iż Związek Radziecki rozpadł się na niepodległe państwa, nad którymi Rosja już nie panuje. Chociaż kraje te, jak i sama Rosja, znajdują się jeszcze w fazie budowy państwowości i w wielu sprawach są zależne od byłej metropolii. W rzeczywistości mamy do czynienia z odruchami, które będą oddziaływać na politykę zagraniczną Rosji dopóty, dopóki władza i społeczeństwo nie pogodzą się z nowymi realiami, wyznaczającymi krajowi drugorzędne miejsce w światowym procesie politycznym i gospodarczym. Przejawy tych odruchów można zaobserwować w bezsensownej nagonce na Gruzję, w mieszaniu się do kampanii prezydenckiej na Ukrainie oraz w pretensjach do Litwy, Łotwy i Estonii. Jeżeli Rosja nie zrozumie bezsensowności swojej obecnej polityki na poradzieckim terytorium, to ostatecznie utraci resztki swoich wpływów w tych krajach. Oczywiście, w rosyjskim rządzie są również odpowiedzialni ludzie, którzy zdają sobie sprawę z tego, że te odruchy są zgubne dla samej Rosji. Choć są w mniejszości to ich pozycja umacnia się w miarę rozwoju współpracy gospodarczej Rosji ze światem zewnętrznym, przede wszystkim z Zachodem. Procesy te sprawiają, że wzajemne uzależnienie stron staje się nieodwracalne.