Proces

Epoka
XX-lecie międzywojenne
Utwór zapowiadający tendencje i problemy XX-lecia:
a) historia
• pesymizm wiążący się z I wojną światową,
• wizja totalitaryzmów, która zrealizowała się w latach trzydziestych (Hitler, Stalin);
b) estetyka
• zerwanie z odtwarzaniem rzeczywistości, tworzenie nowego, subiektywnego jej obrazu,
• wpływ ekspresjonizmu – gwałtowne emocje: przerażenie, poczucie bezradności, świat
jak z koszmaru sennego,
• elementy groteskowe – absurdalność świata przedstawionego, karykaturalność postaci.
Forma utworu
Fabuła Procesu ma znaczenie przenośne, jest ilustracją ogólniejszych praw ludzkiej
egzystencji. Różne możliwości odczytania powieści:
• obraz bezradności człowieka wobec machiny biurokratycznej: urzędów, sądów itp.,
• problem nieliczenia się z jednostką w systemie totalitarnym,
• osamotnienie człowieka w społeczeństwie,
• refleksja nad ludzką egzystencją – skazanie na nieuchronną śmierć, trud samotnego
podejmowania decyzji (związki z filozofią egzystencjalną),
• przykład dążenia do samoświadomości, poznawania samego siebie.
Bohaterowie
• Józef K. – trzydziestoletni urzędnik bankowy. Zwyczajny człowiek (everyman) bezradny
wobec oskarżenia, które rujnuje mu życie. Po równo rok trwającym procesie
zostaje skazany na śmierć. Postawa bohatera wobec oskarżenia: przekonanie o braku
winy, bunt, poszukiwanie pomocy, potem rezygnacja, pokora.
• Pani Grubach – właścicielka pensjonatu, w którym mieszka Józef K.
• Panna Bprstner – stenotypistka, mieszkająca w sąsiednim pokoju w pensjonacie;
bohater próbuje ją uwieść.
• Wuj Karol – jedyny pojawiający się w powieści członek rodziny Józefa K.; aby pomóc
bohaterowi, zabiera go do swego znajomego prawnika Hulda.
• Adwokat Huld – obrońca Józefa K., z którego usług próbuje on później zrezygnować;
chory starzec z długą brodą.
• Leni – służąca Hulda, narzucająca się Józefowi K., fascynują ją oskarżeni.
• Malarz Titorelli – polecony przez fabrykanta malarz sądowy, mąż zaufania sądu,
wprowadzający bohatera w zawiłości prawne.
• Kupiec Block – po pięć lat trwającym procesie staje się „psem adwokata”, całkowicie
zależnym od Hulda.
• Ksiądz – spotkany w katedrze, okazuje się kapelanem więziennym.
Rzeczywistość
w powieści
• absurdalność świata – karykaturalne
postacie, ich dziwaczne
zachowanie, proces bez aktu
oskarżenia;
• świat jako labirynt – błądzenie
Józefa K. po mieście, po poddaszach
kamienic, gdzie znajdują
się pomieszczenia sądu;
realia: wąskie ulice, ciasne,
ciemne pokoje, długie korytarze
i schody, niewielkie okna,
wyludnione przestrzenie;
• świat jako teatr – „widownia”
towarzysząca ważnym zdarzeniom
w życiu bohatera (aresztowanie,
przesłuchanie w sądzie).
Autor
Franz Kafka
(1883 – 1924)
Mieszkający w Pradze pisarz austriacki
pochodzenia żydowskiego,
prawnik z zawodu (był urzędnikiem
ubezpieczeniowym).
Utwory wydane za życia:
• Wyrok, Przemiana (1916),
• Kolonia karna, Lekarz wiejski
(1919),
• Głodomór (1924).
Dzieła ogłoszone wbrew testamentowi
przez Maksa Broda, przyjaciela
pisarza:
• Proces (1925),
• Zamek (1926),
• Listy do Mileny (1952),
• Dzienniki 1910 – 1923 (1954),
• Listy do Felicji (1967).