Doktor Bernard Rieux - bohater, który powinien stać się twoim idolem.

Geneza powieści
Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś innego, co nie istnieje.
(motto Dżumy) Daniel Defoe Dżuma Alberta Camusa została napisana tuż po wojnie w 1947 roku. Jest to powieść o charakterze parabolicznym. Camus umieszcza akcję w północnoafrykańskim Oranie lat czterdziestych, dlatego tuż po opublikowaniu książki uważano, iż utwór jest metaforą
lat wojny i okupacji, „wykładem” filozoficzno-literackim. Dzieło Alberta Camusa wpisuje się w nurt literatury egzystencjalnej. Sam pisarz nazwał je „książką antychrześcijańską”, gdyż podobnie jak niemiecki dziewiętnastowieczny filozof Fryderyk Nietzsche, autor Dżumy uważał religię chrześcijańską, a szczególnie ideał pokory jako oznakę słabości i rezygnacji. W swojej powieści namawiał do buntu, niezgody na świat
taki jakim jest – a stworzony przez niego doktor Rieux to heroiczny buntownik, który walczy ze złem, choć ma świadomość, iż jest one nie do pokonania przez człowieka.
Historia doktora Rieux
Doktor Bernard Rieux to główny bohater Dżumy. Jest francuskim lekarzem pracującym w północnoafrykańskim Oranie. Rieux jeszcze przed odkryciem epidemii, wysyła swoją chorą żonę do sanatorium. Jako jeden z pierwszych mieszkańców miasta odkrywa, iż Oran zostaje „zaatakowany” przez bakcyl dżumy. Doktor od początku aktywnie walczy z zarazą. Jego walka z epidemią nie wynika tylko i wyłącznie z faktu, iż jest to obowiązek lekarza, ale przede wszystkim człowieka. Pod jego wpływem, osoby, które spotyka podczas pomocy zadżumionym, rewidują swój stosunek do świata, zmieniają się, a w konsekwencji przyłączają się do jego misji niesienia pomocy chorym. Po opanowaniu epidemii dowiaduje się o śmierci swojej żony, jednak nie opuszcza Oranu, pracuje dalej, gdyż wie, że bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika.
Jaki jest doktor Rieux?
Doktor Rieux to postać wyjątkowa w historii literatury, owa wyjątkowość polega na tym, iż jest bohaterem, który nie wymaga od innych heroizmu, chociaż sam taką postawę reprezentuje. Rieux nie dziwi się niczemu, przede wszystkim stara się zrozumieć, dlaczego ludzie w ekstremalnych warunkach zachowują się tak a nie inaczej, ale ich nie ocenia. Doktor Rieux jest świadomy absurdalności świata, ludzkiej egzystencji, dlatego też szuka takiej filozofii życia, która dałaby możliwość odnalezienia sensu życia. A w tym przypadku jest to walka z zarazą (metafora zła) z całą świadomością, iż owej zarazy nie uda mu się pokonać. Taką postawę możemy nazwać wielce humanistyczną, heroiczną, gdyż należy pamiętać, że Rieux nie liczy na żadną nagrodę (w sensie dosłownym, czy religijnym, Rieux w Boga nie wierzy), ani na uznanie. Jego „prywatna’ walka z zarazą jest formą buntu przeciwko złu, możemy ją nazwać manifestem człowieczeństwa. Zauważ, iż bohater Dżumy
w swoim poświęceniu nie jest ani patetyczny ani tak teatralny jak znani Ci bohaterowie romantyczni – Konrad czy Kordian. Rieux po prostu działa i wie, iż tak należy czynić!
A przecież w objętym kwarantanną Oranie większość jego mieszkańców postępuje inaczej. Epidemia, która opanowuje miasto, wyzwala różne reakcje ludzi – przerażenie, tchórzostwo, apatię i próby podejmowania walki – a więc postawę bierną i aktywną. Jak wiesz tę ostatnią prezentuje doktor Rieux, który jako jeden z pierwszych przeciwstawia się chorobie, nie opuszcza miasta, chociaż ma ku temu okazję. Dlaczego, tego nie robi? Przecież mógłby znaleźć mnóstwo argumentów na poparcie takiej decyzji. Prawdopodobnie pierwszy z nich mógłby brzmieć w ten o to sposób – życie jest tylko jedno, a więc, po co zostawać w Oranie, gdzie jest się skazanym na śmierć, pomoc można nieść potrze-
bującym chociażby we Francji, a w końcu jest Francuzem, a nie Arabem. Kolejnym usprawiedliwieniem mogłaby być choroba żony czy świadomość tego, iż dżumy nie da się pokonać itd., itd… Doktor Rieux pozostaje w odciętym od świata Oranie i walczy z epidemią. I nie jest to spowodowane tylko i wyłącznie przysięgą Hipokratesa, ale przede wszystkim wewnętrznym nakazem moralnym człowieka. Dlatego też poświęca się całkowicie
misji ratowania ludzi. Jego altruistyczna, heroiczna postawa oddziałuje na innych bohaterów powieści. Przykładem tego jest całkowita etamorfoza paryskiego dziennikarza
Ramberta, który pod wpływem rozmów z doktorem Rieux, zaniecha ucieczki z miasta. Zostaje w Oranie, by pomagać ofiarom dotkniętym chorobą. Dziennikarz zwalcza tak głęboko w nim tkwiący egoizm (czytaj zło), i staje się nowym człowiekiem. Wybiera drogę niebezpieczną i trudną, ale właśnie w ten sposób odnajduje sens życia. Bo przecież godność ludzka to przede wszystkim walka ze złem. Ale pamiętaj, gdyby na
swojej drodze życia nie spotkał takiej osoby jak Rieux prawdopodobnie dalej tkwiłby w egoizmie. Jak widzisz autorytety są niezwykle ważne! Wydaje się, iż taka konstrukcja bohatera jest nieprzypadkowa – Camus tworząc tę postać w dobie wielkiego, powojennego kryzysu jakichkolwiek idei pragnął pokazać pewien wzór osobowościowy – nosiciela wartości, który mógłby stać się wsparciem dla ludzi poszukujących swojej prywatnej
filozofii w świecie dla nich nieprzyjaznym i niezrozumiałym. W świecie, w którym rządzi niewytłumaczalny, absurdalny przypadek, a człowiek odczuwa straszliwą, dramatyczną samotność. Postawa Rieux pozwala odnaleźć jakiś optymizm, a co najważniejsze skłania innych do przemyśleń, a przede wszystkim do solidarnego buntu przeciw złu. Camus stawia swoich bohaterów przed trudnymi wyborami. Robiąc to poszukuje prawdy
o ludzkiej egzystencji. Doktor Rieux, dziennikarz Rambert, Tarrou, Cottard (dżuma daje mu możliwość ekspiacji) wybierają walkę. Ich wybór zdaje się potwierdzać Camusowską filozofię buntu przeciw złu. Nie jest to już bunt jednostki (Obcy Camus), lecz zorganizowanej zbiorowości, która świadoma konsekwencji przegranej jednak nie poddaje się i walczy do końca. Bierność, zachowawczość, tchórzostwo – według Camusa
– szczególnie w momentach ekstremalnych, oddala jednostkę od jej człowieczeństwa. Więc jaki sens ma życie, jeśli nie ma Boga (Camus, jak wiesz, był egzystencjalistą laickim i w Boga nie wierzył), a śmierć wywołuje w człowieku trwogę? Książka wydaje się dawać odpowiedź jednoznaczną – sensem ludzkiej egzystencji jest bunt, niezgoda na zło, a przede wszystkim jego aktywne zwalczanie. Słowem, w człowieku, w jego nieakceptacji zła, Camus upatruje siłę zwycięstwa! Stworzony przez autora Dżumy, wydawałoby się zwyczajny doktor Rieux jest jednak człowiekiem wyjątkowym, konsekwentnym buntownikiem przeciwko złu, człowiekiem świadomym tego, iż zła nie można pokonać, a mimo to należy z nim walczyć. I w tej syzyfowej walce, która przybiera u niego formę buntu odnajdujemy sens istnienia – buntuje się, więc jestem!
(trawestacja słynnej Kartezjuszowskiej maksymy Myślę więc jestem)
Reasumując doktor Rieux to:
• bohater, który ma świadomość absurdalności świata i egzystencji, polegającej na tym, iż człowiek w świecie jest przypadkowym bytem „zanurzonym” w złu, którego nie jest
w stanie pokonać
• świadomy buntownik przeciwko złu
• altruista, który swoim zachowaniem pociąga innych do bezinteresownych działań na rzecz innych ludzi
• bohater, który nie potrzebuje podziwu i poklasku
• osobowość empatyczna [na marginesie, empatia – umiejętność wczuwania się w sytuacje innych ludzi]
• współczesny Prometeusz, walcząc z dżumą (buntując się przeciwko złu, dżuma jak metafora zła) ma świadomość ryzyka i konsekwencji jaki niesie za sobą jego czyn
• współczesny Syzyf, tragiczny i zarazem heroiczny. Jego heroizm polega na tym, iż toczony przez niego kamień zawsze spada, a mimo to nie załamuje się i wtacza go nadal. W ten sposób buntuje się przeciw nierozumnemu, nieprzyjaznemu światu, a w tym działaniu odnajduje sens istnienia. Tragizm zaś to nic innego jak przeklęta świadomość absurdalności świata polegająca na tym, iż heroiczna walka ze złem nigdy nie
będzie miała kresu
• nosiciel idei w powojennym świecie zdegradowanych wartości
• człowiek czynu
Gdyby nie postaci pokroju Bernarda Rieux czyli tacy ludzie jak: Lech Wałęsa, powstańcy warszawscy, ważne postaci opozycji lat siedemdziesiątych zapewne żylibyśmy w zupełnie innym kraju. A rok 1989 byłby w dalszym ciągu odległym, nierealnym marzeniem.
Egzystencjalizm Nurt filozoficzny, który w centrum swego zainteresowania stawia zagadnienie ludzkiego, indywidualnego istnienia. Zazwyczaj w egzystencjalizmie wyróżnia się dwa nurty: chrześcijański (K. Jaspers) i laicki (A. Camus). Sam Camus kwestionuje taki podział, uważa, iż
w wyrażeniu „egzystencjalizm katolicki” ukryta jest wewnętrzna sprzeczność. Jego zdaniem egzystencjalizm jest przede wszystkim
wyrazem doświadczenia absurdu związanego ze świadomością śmierci, tego zaś doświadczenia nie może zmienić człowiek wierzący w Boga i nieśmiertelność duszy. Oto kilka poglądów Alberta Camu- Camusa, sa, które w pewnym sensie wyra- wyrażają żają filozofię zawartą w powieści,
a także bliskie są Bernardowi Rieux. Człowiek zbuntowany przypomina Syzyfa i Prometeusza, ten pierwszy nie zwyciężając w konsekwencji
zwycięża, ten drugi ma świadomość konsekwencji swojego buntu. Człowiek zbuntowany to maksymalista etyczny, który nie godzi się nawet na taki świat, w którym zdecydowana większość odczuwałaby szczęście, a tylko garstka, by cierpiała. Dla Camusa bunt świadczy o człowieczeństwie
(„buntuje się, więc jestem”).
Zapamiętaj!
Dżuma Alberta Camus to jedno z najważniejszych dzieł XX wieku podejmujące problem postawy wobec zadawania śmierci, cierpienia, wszechobecnego zła.