Andrzej Kmicic - charakterystyka

Andrzej Kmicic, główny bohater Potopu Henryka Sienkiewicza, to typowy przedstawiciel szlachty XVII wieku, potomek zubożałego rodu szlacheckiego. I jak na takiego szlachcica przystało, posiada wyjątkowo awanturniczą naturę. Jest porywczy, zawsze skłonny do „bitki i wypitki”, co niezmiennie psuje mu reputację. Choć wrze w nim gorąca krew i nawykł do ryzyka i gwałtów, nie obce są mu szlachetne odruchy serca. Zdolny zarówno do wielkiej miłości, jak i strasznej, gwałtownej nienawiści. Nieugięty w postępowaniu i wierny zasadom. Bujny temperament i twardy charakter czynią z niego mężczyznę o dużej charyzmie i uroku. Trudno mu się oprzeć. Jeżeli kocha, to z całej siły, jeżeli przysięga, zawsze tej przysięgi dochowuje, a jeżeli walczy, to aż do ostatniej kropli krwi. Związany nieszczęsną przysięgą złożoną zdrajcy, uwikłany w konflikt tragiczny, powiela, choć nie do końca, schemat bohatera romantycznego. Wpisuje się w poczet licznie obecnych w literaturze postaci wykreowanych według konwencji ‘winy i rehabilitacji”.

Znaczenie postaci

Andrzej Kmicic jest nie tylko jedną z najbardziej barwnych postaci w polskiej literaturze, ale uosabia rodzimą społeczność szlachecką XVII wieku. Można powiedzieć, że bohaterem Potopu jest, reprezentowana przez Kmicica, szlachta. Jej charakterystyczne cechy to: porywczość, lekkomyślność, niezdyscyplinowanie i połączona z brawurą duma. Dzieje Kmicica, jego zdradę, drogę ku nawróceniu, wreszcie –odkupienie win – możemy traktować jako paraboliczne, ukazujące losy szlachty polskiej. Nie bez jej winy przecież zalewa Polskę potop szwedzki, a zatrzymać go zdoła dopiero obrona Jasnej Góry. Targnięcie się Szwedów na miejsce polskiego kultu religijnego zaważyło na losach wojny. Tak też przemiana Kmicica, pierwsze odkupienie win ma miejsce w jasnogórskim klasztorze. Jego obrona urasta do symbolu nawrócenia się szlachty polskiej ze złej drogi. Przemiany w postawie i w poglądach Kmicica są tu zapowiedzią przemian w postawie całego społeczeństwa szlacheckiego.

CV – Biografia

• Szalona młodość Kmicica. Kmicic poznaje Oleńkę Billewiczównę – pannę przeznaczoną mu na żonę. Młodzi zakochują się w sobie bez pamięci, ale Kmicic szybko popada w konflikt z otoczeniem. Pijatyka w Lubiczu (wieś, jaką miała Oleńka otrzymać w posagu), zatarg z Butrymami, który kończy się puszczeniem z dymem wsi Wołmontowicze i wycięciem w pień jej mieszkańców to tylko niektóre jego wyczyny. Oleńka, choć kocha Kmicica, ze względu na jego zachowanie, przyjąć go za męża nie może. Odrzuca jego oświadczyny słowami: Krew na waćpana ręku, jako na Kainowym. Precz na wieki.

• Kolejne konflikty z otoczeniem. Kmicic stopniowo traci dobre imię, Oleńkę i przyjaciół; próbuje nawet porwać narzeczoną, co skutecznie udaremnia mu Wołodyjowski, pokonując go w pojedynku. Kmicic otrzymuje listy zapowiednie, polecające mu formowanie oddziału w związku z najazdem Szwedów. Postanawia się zrehabilitować i służyć ojczyźnie.

• Uczta w Kiejdanach. Kmicic oddaje się pod komendę Janusza Radziwiłła i składa mu przysięgę wierności, sądząc, że ten przystąpi do walki ze Szwedami. Magnat ujawnia jednak swą przychylność Szwedom, a cała szlachta, z wyjątkiem związanego przysięgą Kmicica, opuszcza Kiejdany. Kmicic zyskuje miano zdrajcy.

• Punkt zwrotny. Kmicic w rozmowie z Bogusławem Radziwiłłem – bratem Janusza – słyszy z jego ust porównanie Rzeczypospolitej do czerwonego sukna, za które mogą ciągnąć wszyscy. Dostrzega zdradziecką grę oraz przewrotność postępowania obu Radziwiłłów. W pełni uświadamia sobie tragiczną pomyłkę, którą popełnił. Dostrzega, że służy zdrajcom, którzy dla osobistych korzyści i wygórowanych ambicji gubią ojczyznę.

• Droga ku rehabilitacji. Kmicic postanawia zemścić się na zdrajcach i oczyścić się z win. Wypowiada służbę Januszowi Radiwiłłowi, a zdrajcę Bogusława próbuje porwać aby dostarczyć go królowi polskiemu.

• Kmicic-Babinicz. Kmicic przyjmuje imię Babinicz. Odtąd – pod tym przebranym nazwiskiem – próbuje zmazać swoje winy. Formuje oddział i walczy ze Szwedami, wsławiając się (z narażeniem życia) w obronie Jasnej Góry. Ratuje też z opresji króla polskiego. To tylko nieliczne z jego sławetnych czynów.

• Odrodzenie i rehabilitacja. Czynami patriotycznymi, udziałem w walce ze Szwedami zmazał Kmicic swoje grzechy z przeszłości. Rehabilitacja, jakiej doczekał się od samego króla, została połączona z nadaniem mu starostwa i pozwoliła zdobyć wreszcie serce i rękę ukochanej kobiety.

Najważniejsze momenty w życiu bohatera

Ważnych, przełomowych momentów w życiu Kmicica jest kilka:
• poznanie i pokochanie Oleńki Billewiczówny
• złożenie przysięgi Januszowi Radziwiłłowi
• uczta w Kiejdanach, podczas której Radziwiłł okazuje się zdrajcą
• rozmowa z Boguslawem Radziwiłłem, w trakcie której z ust księcia padają słowa:

Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki, Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw nookoło. A my z księciem wojewodą wileńskim powiedzieliśmy sobie, że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku, aby na płaszcz wystarczyło; dlatego nie tylko nie przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami ciągniemy. Kmicic przekonuje się,że rzeczywiście służy zdrajcom. Postanawia się zrehabilitować
• przyjęcie imienia Babinicz, pod którym Kmicic zyskuje sławę wielkiego rycerza i patrioty (udział w obronie Jasnej góry)
• rehabilitacja Kmicica (odczytanie listu królewskiego w kościele); ślub z Oleńką.

Związki bohatera z innymi postaciami utworu

Andrzej Kmicic a inne postacie utworu:
• Książę Janusz Radziwiłł – wojewoda wileński, zdrajca ojczyzny, poddał Litwę Szwedom; Kmicic złożył mu przysięgę wierności
• Książę Bogusław Radziwiłł – brat Janusza, zdrajca
• Oleńka Billewiczówna – wielka miłość Kmicica
• Herakliusz Billewicz –dziadek Oleńki, przedstawiciel możnego rodu żyjącego na Żmudzi. Umierając, wyznaczył dla niej na męża Andrzeja Kmicica, któremu oddał wieś Lubicz.
• Oficerowie: Zagloba, Skrzetuski, Wołodyjowski – obrońcy ojczyzny; ich losy splatają się z losami Kmicica

O utworze źródłowym

Potop, obok Ogniem i mieczem i pana Wołodyjowskiego, stanowi część Trylogii Henryka Sienkiewicza. Całość pisana była z myślą o pokrzepieniu serc Polaków zmagających się przecież z jarzmem zaborcy. Pisarz doceniał rolę historii w dziejach narodu, zwłaszcza, gdy ten znajduje się w niewoli. Przyświecał mu też cel rozpropagowania wiedzy o historii XVII wieku, ukazania świetnej przeszłości ojczyzny i ideałów siedemnastowiecznych patriotów. Wszystko po to, aby wsączyć w dusze Polaków nadzieję i wiarę oraz pokazać wzorce postępowania dla ludzi wieku XIX.

Andrzej Kmicic jako bohater romantyczny

O tym, że Andrzeja Kmicica można wpisać w poczet bohaterów romantycznych świadczy:
• jego młodość, posądzenie o zdradę, rehabilitacja (podobnie jak w przypadku Soplicy]
• przemiana z hulaki w bojownika o wolność ojczyzny
• wielka i przez pewien czas nieszczęśliwa miłość
• konflikt tragiczny – służba ojczyźnie wobec przysięgi danej Radziwiłłowi
• samotna walka w przebraniu

Odstępstwa od schematu romantycznego:
• szczęśliwe zakończenie, zdobycie ręki ukochanej kobiety
• konstrukcja psychiczna bohatera

Ważne słowa bohatera

Boże!… Boże!…Boże!… com ja uczynił?…
Każdy dzień większa dla mnie męka
(…) wolę duszę stracić, wolę gorzeć wiekuiście
niż dłużej grzeszyć świadomie i dobrowolnie,
niż dłużej służyć wiedząc, że grzechowi i zdradzie
służę. Niech Bóg zmiłuje się nade mną…
Nie wiedziałem, na com przysięgał, a gdym zmiarkował,
że na zdradę ojczyźnie, na zgubę imieniowi
polskiemu przysiągłem, tedym przysięgę złamał…
Zdrajcam dla Radziwiłła, zdrajca dla Oleńki, zdrajca
dla konfederatów, zdrajca dla króla!…Zgubiłem
sławę, cześć, siebie, Olęńkę!…
(…) pragnę obmyć się z grzechów moich, nowy
żywot rozpocząć i ojczyźnie poczciwie służyć
Służyłem tamtym zdrajcom, Panie, też nie tyle ze
złości, ale jako właśnie z głupoty; oświeć mnie,
natchnij, pociesz w desperacji i ratuj w miłosierdziu
swoim, bo zginę…
Tedy nie nazywam się Kmicic, jeno Babinicz,
rozumiesz? Nikt nie ma mego prawdziwego
przezwiska wiedzieć.
Nie chcę nagrody, chcę, żeby mi wierzono, niech
niewierni Tomasze dotkną ran moich!

W Potopie Henryk Sienkiewicz ukazuje dzieje najazdu szwedzkiego na Polskę. Autor trzyma się dość wiernie źródeł historycznych: kronik, pamiętników, listów, prac historycznych itd. Postacie fikcyjne przeplatają się z tymi znanymi z historii. Treść Potopu stanowi kontynuację dziejów wielu bohaterów, w tym również historycznych, jak Chmielnicki czy Czarniecki, znanych z I części Trylogii, których losy splatają się z losami Kmicica, Oleńki i kilku nowych bohaterów.

Pierwowzór postaci Andrzeja Kmicica

Pierwowzorem postaci Kmicica mógł być niejaki Samuel Kmicic. Pasek w Pamiętnikach podaje, że w 1658 roku pułkownik Sameul Kmicic, dobry żołnierz, służył w wojsku litewskim pod Sapiehą, dostał się do niewoli rosyjskiej skąd wydobył go Czarniecki. Wszystkie pozostałe wydarzenia z życia Kmicica, a więc służba u Radziwiłła, udział w walce ze Szwedami itd. zostały wymyślone przez pisarza.