Miron Białoszewski - wiersze

Autor: Miron Białoszewski
Tytuł: Wiersze (wybór)
Forma: liryka
Czas powstania: lata życia poety to 1922-1983

Miron Białoszewski jest poetą nurtu lingwistycznego. Zadebiutował wierszem Chrystus powstania w 1947 r., pisał wiersze i teksty piosenek dla dzieci. Pierwszy tomik to "Obroty rzeczy" wydany w 1956 r. Inne ważne zbiory wierszy to: "Rachunek zachciankowy" (1959) i "Mylne wzruszenia" (1961). Białoszewski jest twórcą nowatorskich utworów poetyckich.

O obrotach rzeczy to utwór tytułem nawiązujący do dzieła Mikołaja Kopernika pt. O obrotach sfer niebieskich. Świat przedstawiony w wierszu to kosmos, w którym jedne gwiazdy krążą wokół innych. Również w naszej rzeczywistości odbywa się wieczny ruch. Tak jak gwiazdy krążą wokół Słońca, tak różne przedmioty krążą wokół nas. Białoszewski podważa celowość takiego porządku oraz możliwość poznania istoty całego sensu rzeczy, usiłuje dociec, dlaczego akurat jedne gwiazdy muszą być zależne od innych. Może dlatego, że jedne są mądrzejsze od drugich? Ale kto w takim razie "wymyślił gwiazdy głupsze"?

Podłogo, błogosław to typowy przykład zabawy tworzywem poetyckim, jakim jest język. Poeta bawi się słowami, używa nietypowych wyrażeń, zestawia je na zasadzie skojarzeń i podobieństw brzmieniowych. W ten sposób powstał utwór, w którym poeta upomina się o szacunek dla codzienności. Wyraża on zainteresowanie poety przedmiotami nieestetycznymi, codziennymi, zwyczajnymi, np. przekrojem buraka czy starą, skrzypiącą podłogą. W takich rzeczach potrafił odkrywać metafizyczną niezwykłość.

Ballada z makaty przedstawia obraz ogrodu warzywnego, w którym wśród porów, kalafiorów i szczypioru leży dziewczyna i słucha grającego na flecie chłopaka. Wiersz jest grą pospolitych słów "złapanych" przez poetę i zestawionych na zasadzie podobieństwa brzmieniowego, często bez uzasadnienia gramatycznego, np. "Maj/mi po głowie/ow-/szem nie powiem".

Jeżą się futrzane decyzje w stanie wojennym Światu kalekich, często zbędnych przedmiotów towarzyszy język nieporadny, kolokwialny imitujący chaos mowy potocznej. Ten utwór jest zapisem kilku rozmów telefonicznych, które przeprowadza bohaterka po zakupie nowego futra. Rozmowy są urywane, wypowiedzi fragmentaryczne i chaotyczne, słowa jakby przypadkowe, pomieszane: "Ona ze słuchawką, namysł i/-racja/Zamęt, testament./Tamta drrr.../Ta o decyzji./Tamta/-brrr..."

Białoszewskiego fascynują przede wszystkim przedmioty znajdujące się na najniższych szczeblach hierarchii obiektów użytkowych: stare sprzęty, graty, odpadki. Materiałem jego obrazów poetyckich stały się przedmioty i sytuacje spoza kręgów wysokiej cywilizacji. W jego utworach pojawia się kicz jarmarczny, odpustowe pamiątki, podmiejskie i małomiasteczkowe pejzaże.

Poeta posługuje się językiem należącym do świata nieliterackiego. Wprowadza do poezji mowę kaleką, śmieszną, nieporadną, ale zarazem niepospolitą, tworzy własny jezyk poetycki. Jest on wyrazem indywidualizmu artystycznego oraz sprzeciwu wobec nowomowy (języka władzy i kontrolowanych przez nią środków przekazu, przenikającego do języka urzędowego, potocznego i literatury). Białoszewski w swoich utworach często wykorzystuje zasłyszane historyjki, fragmenty podsłuchanych rozmów, urywki wspomnień. Jego wiersze pełne są niby – błędów i pozornej nieporadności językowej. Ale te przejęzyczenia, bełkot i gadanina są zawsze zamierzone i dzięki artystycznej obróbce zyskują interesujące znaczenia.

Najsłynniejsze cytaty
"Ona ze słuchawką, namysł i
- racja
Zamęt, testament.
Tamta drrr...
Ta o decyzji.
Tamta
brrr..
Testament zwal
przecież cię rozkopią
i z futra obrobią
Ach ja gapa
dzięki ci pa... pa...
Ale i żal" (Jeżą się futrzane decyzje w stanie wojennym)

"Buraka burota
i buraka
bliskie profile skrojone,
i jeszcze buraka starość, którą tak kochamy (...)
ach! i flet zaczarowany
w kartofle – flet
w kartofle rysunków i kształtów zatartych! (...)
Podłogo nasza,
błogosław nam pod nami
Błogo, o łogo..." (Podłogo błogosław)