Powtórka z epok - Antyk, Średniowiecze, Renesans.

„Antygona” przykładem tragedii antycznej:
1. Źródłem fabuły - mitologia;
Bohaterowie:
• pochodzą z najszlachetniejszych rodów, zajmują wysoką pozycję społeczną;
Chór:
• stale obecny na scenie,
• pełni funkcje
— informuje o wcześniejszych wydarzeniach
— wyjaśnia sens tego, co dzieje się na scenie
— ocenia postępowanie bohaterów;
Ograniczona liczba aktorów na scenie (oprócz Chóru najwyżej trzech);
Jedność nastroju (powaga i wzniosłość);
Jedność stylu;
Trzy jedności:
• akcji (jeden wątek, brak scen epizodycznych),
• miejsca (wszystkie wydarzenia rozgrywają się w tym samym miejscu Np. przed pałacem królewskim),
• czasu (cała akcja utworu zamyka się w 24 godzinach);
8. Charakterystyczna konstrukcja utworu, czyli podział na sceny dialogowe(epejsodia) i pieśni chóru (stasimony);
9. Tytułowanie utworu imieniem głównego bohatera (Antygona, król Edyp).
Na czym polega tragizm głównych bohaterów „Antygony”
• Konflikt rozgrywa się na 3 płaszczyznach
• Dwoistość prawa: zakaz Kreona, który ustanawia prawo, zakazujące pochowania brata Antygony, stoi ono w sprzeczności z prawem boskim, które nakazuje wyprawić pogrzeb, każdemu zmarłemu
• Państwo, a jednostka Antygona reprezentuje sprawy prywatne, swobodę jednostki, Kreon wyraża interesy państwa, potępia „prywatę” prezentuje idee absolutystyczne
• Prawdy rozumu i uczuć: Kreon, jak mu się wydaje, kieruje się rozsądkiem, odrzuca uczucia, Antygona reprezentuje miłość do brata
• Antygona jest skazana na klęskę, ma do wyboru 2 drogi, ale żadna z nich nie może przynieść pozytywnych rezultatów
• Bohaterowie są osobami ponadprzeciętnymi o niezłomnych charakterach
• Konflikt pomiędzy prawem boskim i prawem ludzkim
Iliada” Homera jako epos:
1. Inwokacja - czyli apostrofa umieszczona we wstępie utworu, skierowana do bóstwa z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła. W „Iliadzie” autor zwraca się do Muzy, bogini, która podaje pieśń śpiewakom.
2. Równoległość dwóch płaszczyzn - świata bogów i świata ludzi.
3. Wydarzenia są opisane stylem podniosłym, patetycznym, dostosowanym do wagi opisywanych wypadków.
4. Szczegółowy, realistyczny opis przedmiotów i sytuacji. Przykładem w „Iliadzie” może być opis tarczy Achillesa.
5. Opisy scen batalistycznych - sceną taką jest Np. pojedynek Hektora z Achillesem.
6. Porównanie homeryckie - jest to porównanie, którego drugi człon jest rozbudowany tak, że stanowi odrębną, epizodyczną scenkę.
Przykładem może być porównanie walczących (Achillesa i Hektora) do walki orła i gołębicy.
7. Miarą wierszową eposu homeryckiego jest heksametr (wiersz składający się z sześciu stóp, czyli najmniejszych powtarzających się regularnie cząstek wierszu).
8. Nawiązuje do mitu o wojnie trojańskiej.
Rola i znaczenie Biblii
• Próbuje ukazać jaki jest sens świata i życia ludzkiego, oraz jakie jest ich znaczenie w stosunku do Boga
• Ukazuje zamysł Boga w stosunku do świata i człowieka
• Zawiera historię narodu wybranego i świata
• Do czasu średniowiecza stanowiła autorytet w sprawach moralnych
• Jest podstawą kultury antycznej i średniowiecznej
• Przekazuje myśli filozoficzne i moralne, które dla ludzi wierzących są podstawą religii
• Nie jest jednolitą księga, a zbiorem pism urozmaiconym pod względem gatunkowym
• Źródło inspiracji dla artystów: Jan Kochanowski „Treny”, „Psałterz Dawida”, „Czego chcesz od nas Panie”, Juliusz Słowacki „Smutno mi Panie”
• Wzbogaciło słownictwo o nowe pojęcia: Salomonowy wyrok, Manna z Nieba, Trąby Jerychońskie, Hiobowe wieści
- stanowi najważniejsze źródła do poznania dziejów
- posiada ogromne walory literackie i artystyczne
- jest inspiracją twórczą dla wielu artystów
- wyjaśnia pojęcia dobra i zła
- zawiera nakazy i zakazy moralne
- sygnalizuje potrzebę dążenia do doskonałości
- jest źródłem wiedzy geograficznej, historycznej i filozoficznej
Poezja Horacego jako wyraz postawy poety wobec świata i ludzi.
• Horacy był rzymskim poetą, żył w latach 65-8 p.n.e. był synem wyzwolonego niewolnika
• Pisał pieśni satyry, eposy, listy poetyckie
• apoteoza (uwznioślenie) i afirmacja (wychwalanie) życia, istnienia, które samo w sobie jest wielką radością
• złoty środek - zachowanie umiaru i dystansu we wszystkim co się robi, nie zabieganie o dobra materialne ,nie popadanie w euforię lub smutek
• życie chwilą - Carpe diem (chwytaj chwilę), odrzucenie trosk przeszłości i przyszłości, optymizm i nie przejmowanie się śmiercią
• Non omnis moriar – (nie wszystek umrę), poeta nigdy nie umiera „do końca”, pozostają po nim wiersze i pamięć tych, którzy te wiersze będą kiedyś czytać.
• Heksametr - miara wiersza, rytm opierający się na istnieniu w języku greckim akcentu w poszczególnych wyrazach. Wyrazy o podobnym akcencie rozmieszczone są regularnie. Heksametr wpływa na rytmiczność dzieła.
• Hedonizm – uznaje przyjemność cielesną (rozkosz) za najwyższe lub jedyne dobro, cel życia człowieka i naczelny motyw ludzkiego postępowania. Hedonizm to inaczej skrajny epikureizm
Cechy przypowieści:
- niesamodzielna i schematycznie ukształtowana fabuła
- postacie i zdarzenia przedstawione w przypowieści istnieją po to, aby wyjaśnić nadrzędne prawdy uniwersalne , moralne i religijne
- przypowieść zestawia dwie rzeczywistości – pierwsza jest obrazem życia codziennego, druga – znajduje się w sferze pojęciowej Np. moralnej dobro i zło
Szczególnym przykładem jest przypowieść biblijna, a zwłaszcza ewangeliczna, spełnia ona przede wszystkim funkcję dydaktyczną i poucza w kwestiach wiary.
+ Prosty, komunikatywny i zrozumiały opis;
+ Krótkie dialogi i monologi;
+ Treściowa fabuła;
+ Specjalna rytmika i składnia zdań;
+ Zwięzły sposób prowadzenia narracji;
+ Odwołanie się do świata rzeczywistego;
Typy przypowieści:
- tzw. Przykłady, czyli opowiadania, w których znacząca jest warstwa fabularna, Np. przypowieść o bogaczu łazarzu i celniku.
- właściwa jest zamkniętym opowiadaniem o dość rozwiniętej choć schematycznej fabule, w której jednak każdy element jest znaczący i trzeba go wyjaśnić w powiązaniu z całością przekazywanej nauki.

Motywy antyczne w literaturze renesansu
• J. Kochanowski Czego chcesz od nas Panie… motyw Boga jako doskonałego architekta, twórcy harmonijnego świata,
• Treny – motyw raju
• Treny – motywy mitologiczne z kręgu śmierci, zaświatów (Persefona, wyspy szczęśliwe – mitologiczne Elizjum),
• Odprawa posłów greckich temat z mitologii (Grecy pod murami Troi, posłowie greccy: Menelaos i Ulisses żądają od Parysa oddania Heleny);
• Liczne motywy i postaci mitologiczne w pieśniach i fraszkach poety
Mit i archetyp. Omów relacje, jakie zachodzą między tymi pojęciami, dokonaj interpretacji 3 mitów wybranych z mitologii greckiej.
Mity – to dawne opowieści, legendy, baśnie o stałej warstwie fabularnej przedstawiające wierzenia dawnej społeczności. Opowiadające o bogach, demonach, herosach oraz o nadnaturalnych wydarzeniach z udziałem tych postaci. Stanowią próbę wyjaśnienia odwiecznych zagadnień bytu świata i człowieka, życiu i śmierci. Przedstawiają pewne typowe sytuacje życiowe, które mogą się powtarzać, są ponad czasowe i uniwersalne.
Archetyp – to prastary symbol ukryty w podświadomości człowieka, który jest wytworem doświadczeń ludzkości. Archetypy przejawiają się w snach, mitach i wyobrażeniach religijnych. Są pozostałością powtarzających się doświadczeń ludzi, są przez nich dziedziczne i zakorzenione w ich podświadomości.
Mit o Dedalu i Ikarze.
Jest odzwierciedleniem życia codziennego ludzi zafascynowanych różnymi zjawiskami, które mylnie oceniany jako coś wspaniałego, a one doprowadzają nas do zguby. Ukazuje odwieczne, instynktowne pragnienia człowieka. Mit ten ukazuje również jak otrzymany dar, gdy zostanie nieumiejętnie wykorzystany może doprowadzić tragedii. Zachwyt, niespodziewane emocje, prostemu człowiekowi bardzo szybko odbierają zdolność logicznego myślenia. Obrazuje odwieczną ludzką dążność do lotu ku słońcu, do marzeń ponad rozsądek, do ryzyka i dla spełnienia swych ideałów.
Mit o Syzyfie.
Motywem przewodnim jest walka o życie. Najbardziej znanymi interpretacjami są te dotyczące kary, na jaką został skazany za wszystkie swoje uczynki, polegające na nieskończonym wtaczaniu głazu na górę. Głaz utoczony przez niego oznacza tarczę słoneczną, zaś wzgórze to sklepienie niebieskie. Mamy tu codzienne porównanie mitycznej postaci do praw natury.
Kreacje bohatera tragicznego. Omów zagadnienie na podstawie wybranego dramatu antycznego
Działania bohatera są z góry skazane na niepowodzenie, a sam akt wyboru, niezależnie od tego, które z wartości zostanie wybrana musi doprowadzić do katastrofy.
W „Antygonie”, oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:
1. Antygona
Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.
2. Kreon
Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.
Jakie tajemnice ludzkiego cierpienia odkrywa Księga Hioba?
- wierzyć głęboko w Boga
- nie wątpić
- zaufać decyzjom boskim
- być wiernym sobie i wyznaczonym zasadom
- zachować spokój
- odrzucać podejrzenia innych osób o popełnieniu grzechu
- mieć przekonanie iż działanie czasu wyjaśni bieg czasu

Apokalipsa (z greckiego - apokalypsis - objawienie, odsłonięcie)
- to szcze¬gólny rodzaj wypowiedzi, przedstawia¬jącej tajemnice czasów ostatecznych, wyjaśniającej sens dziejów, zawiera proroczą wizję wydarzeń towarzyszą¬cych końcowi świata. Celem jej jest przedstawienie dla pokrzepienia serc ostatecznego triumfu dobra nad złem.
- z grec. ostatni tytuł księgi Nowego Testamentu – Objawienie św. Jana
To jedna z najbardziej tajemniczych księg Nowego Testamentu. Jest to utwór prorocki.
Przepowiada nie tylko przyszłe dzieje świata i ludzkości, ale także grozi i napomina.
Zawiera także prawdę moralną i religijną. Apokalipsę rozumie się jako księgę pełną przepowiedni o charakterze katastroficznym.

ŚREDNIOWIECZE

Wzorce Osobowe średniowiecza.
Ideał świętego i ascety
Określał reguły życia pobożnego człowieka, który wyrzekając się dóbr doczesnej egzystencji, pokus, ubóstwem i dobrymi uczynkami oraz ciągłą myślą o Bogu przygotowywał się na śmierć, która powadzić miała do wiecznego zbawienia w niebie. Egzystencja ziemska ascety naznaczona była ciągła pamięcią o śmierci (memento mori), a jego życie podporządkowane było właściwemu przygotowaniu się do godnego, chrześcijańskiego zgonu.
Ideał władcy
Określał przymioty charakteryzujące doskonałego monarchę rządzącego państwem, a więc odwagę, waleczność, mądrość, wierność wobec Boga i religii chrześcijańskiej
oraz sprawiedliwość i troskę o poddanych. W literaturze przykładem takiego władcy jest Bolesław Chrobry i Krzywousty opisany przez Galla Anonima w Kronikach. Król Artur
Ideał rycerza
Był człowiekiem odważnym, bohaterskim, walecznym, kierującym się honorem. Wierny wobec przyjaciół i damy swego serca za najwyższe wartości uznawał służbę Bogu, królowi i ojczyźnie oraz świętą walkę w obronie chrześcijaństwa. Idealnych rycerzy wychwalano w pieśniach (chansons de geste) oraz w romansach rycerskich. Najbardziej wyrazistą realizacja ideału rycerza jest tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie (Karol Wielki).
Najważniejsze zabytki polskiej, średniowiecznej literatury religijnej
• Bogurodzica – najstarsza polska pieśń
• Żale Matki Jezusa pod krzyżem
- kazania świętokrzyskie z przełomu XIII i XIV w., napisane w jęz. polskim od anonimowego autora
- kazania gnieźnieńskie z końca XIV w. lub początku XV- zbiór zawiera 10 kazań w jęz. polskim i 103 kazania w jęz. Łacińskim
- psałterz Floriański – jeden z najpiękniejszych rękopisów bogato zdobiony; był darem zakonników dla Królowej Jadwigi
- Biblia Królowej Zofii
- „ Rozmyślania o żywocie Pana Jezusa”
- żywoty świętych
Najważniejsze zabytki polskiej, średniowiecznej literatury świeckiej
• Kronika Galla Anonima – powstała w latach 1112 – 1116 na dworze Bolesława Krzywoustego. Kronika składa się z 3 części, część pierwsza obejmuje, najdawniejsze podania wielkopolskie dzieje dynastii Piastów aż do narodzin Bolesława Krzywoustego. Część druga obejmuje lata 1086 do 1108, a część trzecia sięga do roku 1113. Język jest prosty, choć zawiera metafory i gry słów, pytania retoryczne. Autor stosuje apostrofy, stara się podtrzymać podniosły styl. Kronika została spisana po łacinie.
• Inne historiograficzne utwory: Kronika Wincentego Kadłubka, Kronika Jana Długosza, Kronika Janka z Czarnkowa.
• O zachowaniu się przy stole – charakter dydaktyczny, uczy dobrego zachowanie przy stole
• Satyra na leniwych chłopów – wiersz anonimowy, ale z całą pewnością napisany przez szlachcica. Autor zarzuca chłopom nieróbstwo, naumyślne niszczenie narzędzi. Krytykuje ich lenistwo.
Utwór zawiera realistyczny opis sytuacji społecznej i stosunków pomiędzy chłopem i panem
• Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią – utwór jest dziełem anonimowego autora. Jest to najdłuższy średniowieczny wiersz polski, składa się z 498 wersów. Jest to utwór o charakterze moralno dydaktycznym, ale jest także wyraźnie satyryczny. Mamy tu do czynienia z wczesną formą alegorycznego ukazania śmierci jako rozkładającego się ciała.
Realizm i satyra w „Krótkiej rozprawie…” M. Reja.
• Prezentuje typowych ludzi z tego okresu
• Obrazuje konflikt między chłopami, szlachtą i duchowieństwem
• Szczegółowa krytyka wszystkich trzech stanów: szczególnie ostro zaatakowane zostało duchowieństwo: lenistwo, spóźnianie się na msze, handel odpustami, lekceważenie obowiązków, zamiłowanie do przepychu, zbyt duże liczba świętych, dziesięcina. Szlachta: zrywanie sejmów, chciwość, wewnętrzne kłótnie, prywata, przekupność, nierzetelność.
• Prezentuje trudną sytuację chłopa
• Z utworu płynie wniosek, że nikt nie jest zainteresowany zmianą sytuacji
• Ostrze satyry skierowane przeciwko zachłanności duchowieństwa
• Ciężka sytuacja chłopów, otrzymują oni ziemię od pana, w zamian za co muszą płacić rentę, muszą płacić dziesięcinę duchowieństwu. Chłop był traktowany jakby był stworzony do pracy i nie miał żadnych praw obywatelskich
Jaki wzór szlachcica propagował M. Rej w swoich utworach.
• Dążenie do cnót
• Prawdomówny
• Sprawiedliwy
• Umiarkowanie
• Poszanowanie obyczajów
• Niezależność
• Równowaga
• Harmonia
• Umiar
• Szczęście rodzinne
• Kultura
• Umie dyskutować
• Dobry gospodarz
• Umie zawierać znajomości
• Życie podzielone na 3 okresy (Żywot człowieka poczciwego) MŁODOŚĆ: WIEK ŚREDNI: STAROŚĆ
- człowiek rodzie się jako czysta tablica;
- człowiek powinien umieć znaleźć się w towarzystwie;
- każdy ziemianin powinien mieć właściwy stosunek do poddanych;
- człowiek poczciwy powinien sam zabiegać o swoje dostanie życie;
- całym sercem powinien cieszyć się życiem i jego urokami, kochać otaczającą go naturę;
Rej nakreślił ideał człowieka, typowy dla jego warstwy społecznej, świecki odpowiadający realiom życia ówczesnej szlachty polskiej.
Żart i refleksje w stosunku do świata w znanych ci fraszkach J. Kochanowskiego.
• Żartobliwe – trafne obrazki satyryczno obyczajowe. Portretował w nich osoby i uwieczniał zdarzenia związane z życiem dworskim: Na Mateusza, O kapelanie: kapelan korzysta z uroków życia. O kaznodziei: wytyka księdzu nie życie zgodnie z głoszonymi przez siebie zasadami
• Biesiadne – opisy wesołych spotkań towarzyskich, przy obficie zastawionym stole. O doktorze Hiszpanie. Przedstawia życie dworskie w formie żartobliwej sceny kiedy pijani biesiadnicy udali się do profesora akademii krakowskiej i zmusili go do picia „Szedłem spać trzeźwym, a wstanę pijany”
• Miłosne - O miłości: głosi przekonanie, że miłość każdego dopadnie, człowiek, który posiada tylko nogi nie mas szans by uciec przed uskrzydlonym amorem, Do dziewki: mówi o tęsknocie wywołanej przez miłość, Do Hanny: krytyka cenienia bogactwa bardziej niż miłości. Raki jest to szczególny rodzaj fraszki, ponieważ zmienia swoje znaczenie kiedy każdy wers czytamy wspak.
Czytana normalnie to pochwała kobiet, a czytana od tyłu pokazuje ich wady
• Filozoficzne – O żywocie ludzkim: nieuchronność śmierci, życie porównane do ulotnego teatru marionetek poeta zastanawia się nad miejscem i rolą człowieka w otaczającym go świecie, refleksja nad przemijaniem. Sen jest przyrównywany do śmierci.
• Autotematyczne i autobiograficzne na pierwszy plan wysuwają się refleksje, które mogą być ujęte w formę sentencji lub pointy. Do fraszek: poeta przestrzega przed zbyt dosłownym traktowaniem własnych fraszek. Na dom: ważne jest zdrowie i szacunek, a nie dobra materialne
Renesansowy charakter pieśni J. Kochanowskiego
• Stanowią pamiętnik liryczny przeżyć i nastrojów poety
• Wyrażają renesansowe dążenia
• Głoszą radość z życia jego piękno – afirmacja życia
• Poruszają sprawy związane z ojczyzną miłość i obowiązek związany z nią
• Poglądy zbliżone do Horacjanizmu
• Człowiek powinien dążyć do szczęścia przez współżycie z naturą i ludźmi oraz czyste sumienie
• Ideałem jest zachowanie umiaru z czym łączy się cnota
• Wpływ filozofii antycznej stoicyzm i epikureizm
• Zasada złotego środka
• W życiu ważna jest miłość
• Połączenie ozdobności stylu z wielką prostotą obrazu
• Umiar w stosowaniu środków artystycznych
• Dobór słownictwa powszechnie zrozumiałego
Treny Kochanowskiego jako wyraz bólu ojcowskiego po stracie dziecka.
Treny można podzielić na 3 grupy:
• I – VIII: opisują żal i bezgraniczny ból, który opanował poetę po śmierci Urszulki
• IX – XI: ból poety osiąga punkt szczytowy, podmiot liryczny buntuje się przeciwko losowi, chwiej się jego wiara w Boga, cnotę i porządek świata
• XII – XIX: powrót do wspomnień związanych z życiem i śmiercią Urszuli, są usprawiedliwieniem buntu z poprzednich trenów, ból i rozpacz ustępują. Następuje pogodzenie się z rzeczywistością
Filozofia i artyzm trenów
Filozofia:
• Poeta humanista dowodzi, że aby móc zrozumieć hasło „człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” trzeba doświadczyć najboleśniejszych doznań tzn. śmierci kogoś bliskiego
• Z kryzysu Kochanowski nie wyszedł pokonany
• Optymistyczna i harmonijna wizja świata okazuje się nieprawdziwa
• Nauki stoików są nie ludzkie „człowiek nie kamień”
• Człowiek powinien znaleźć tyle siły by podnieść się po najcięższym ciosie i zaakceptować los, który nie zależy od niego
Artyzm:
• Podmiotem lirycznym jest autor, ojciec i poeta humanista
• Równowagę poeta znajduje po pogodzeniu się z losem
• Kochanowski jest przekonany, że jedynie poezja może zapewnić pamięć wśród potomny, wystawił więc córce poetycki pomnik
• Posługuje się stylem retorycznym
• Epitety liryczne
• Pytania retoryczne
• Wiele zdrobnień
• Porównania homeryckie
• Prosta konstrukcja składniowa
• Wiersz ciągły 13 zgłoskowy, rymy krzyżowe
„Odprawa posłów greckich” – tragedia antyczna czy renesansowa.
Antyczna:
- Zachowana zasada trzech jedności: — akcji (jednowątkowość), — miejsca (wydarzenia toczą się przed pałacem królewskim), — czasu (cała akcja utworu zamyka się w 24 godzinach)
- tematem jest konflikt między jednostką, a państwem,
- dramat racji moralnych i politycznych reprezentowanych przez poszczególne postacie (Aleksander - Antenor).
- ograniczona ilość aktorów
• chór pełni rolę opinii publicznej
Renesansowa:
- sprawy antycznej Troi są tylko maską historyczną służącą ukazaniu problemów Polski
- bohaterowie mimo, że mają zaczerpnięte imiona z antyku, prezentują postawy typowe dla ówczesnego społeczeństwa polskiego
- rada trojańska przypomina sejm Polski
- jako pisarz – Kochanowski zajął się aktualnym problemami swego państwa
- cały utwór przenika głęboki patriotyzm
- światem przedstawionym nie kierują bogowie ani fatum, a ludzie
- napisana w języku narodowym
Odprawa posłów greckich to dzieło, które ma kształt antyczny, ale porusza kwestie renesansową.
„Odprawa posłów greckich” – jako utwór o państwie i jego problemach.
• Sejm jest przekupny, obrazuje rozpad sejmu, który jest podporządkowany magnatom
• Upadek moralności
• Walka o wpływy
• Brak moralności wśród magnaterii
• Brak dyscypliny
• Upadek duchowy
• Kompletny brak patriotyzmu
• Brak odpowiedzialności za państwo
• Lenistwo
• Troja musi zginąć nie dlatego, że tak chcą bogowie, ale dlatego, że samo społeczeństwo zgotowało jej swoim postępowaniem zgubę
• Opis narady Trojan jest wzorowany na polskich sejmach.
Różne interpretacje kategorii estetycznej – tragizm z odwołaniem do wybranych utworów różnych epok literackich.
Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej łączy się z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec konieczności wyboru wartości przeciwstawnych ale jednakowo ważnych. Działania bohatera są z góry skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, niezależnie od tego, które z wartości zostanie wybrana musi doprowadzić do katastrofy.
W “Antygonie”, oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:
-Antygona
Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.
-Kreon
Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.
J. Kochanowski – człowiek i poeta swoich czasów.
Jan Kochanowski, uznawany za najwybitniejszego poetę do czasów Mickiewicza i Słowackiego, ale cieszy się popularnością także współcześnie. Od 1544 studiował w Krakowie potem w Padwie. Mieszkał i tworzył na dworze króla Zygmunta Augusta. Śmierć córki Urszuli pchnęła go do napisania trenów. Podczas studiów we Włoszech tworzył wiersze okolicznościowe po Łacinie. Tworzył utwory liryczne: fraszki i pieśni. Napisał tragedię nawiązującą do wzorów antycznych „Odprawa posłów Greckich”. W jego utworach można znaleźć liczne nawiązania do antyku, przez uprawianie charakterystycznych dla tego okresu gatunków poezji. Przywołuje ówczesne bóstwa: Mars, Orfeusz, Muzy. Sięga do filozofii epikurejskiej, zasada złotego środka i non omni moriar. Nawiązuje do epoki bezpośrednio poprzez tłumaczenie pieśni Horacego Poezja polska zawdzięcza Kochanowskiemu wielki wzlot, a renesans dojrzały kształt.
Postępowy i demokratyczny charakter traktatu A. Frycza-Modrzewskiego „O poprawie Rzeczypospolitej.
• Modrzewski stworzył optymistyczną lecz nie utopijną wizję państwa: potężne i prężne rządy, kontrolujące wychowanie i szkolnictwo, instytucje opiekuńcze – charytatywne, wszyscy ludzie są sobie równi, pacyfizm. Taki obraz jest niedoścignionym wzorcem. Modrzewski prezentuje też modelowego obywatela: praworządny, wykształcony, patriota, pacyfista, mądry, odpowiedzialy, pobożny, postępuje zgodnie z zasadami moralnymi, wielkoduszny.
• Księga I – O obyczajach: rozważania na temat ludzkie natury i moralności. Człowiek powinien dążyć do doskonałości poprzez wiarę i życie w zgodzie z naturą. Przedstawia utopijną wizję idealnego państwa, ma ona wskazać właściwy kierunek postępowania dla sprawujących władzę
• Księga II – O prawach: autor skupił się na niesprawiedliwych prawach obowiązujących w Polsce, uważa, że wszyscy powinni być równi.
• Księga III – O wojnie: rozróżnienie na wojny sprawiedliwe, w obronie ojczyzny i zaborcze. Postulat stworzenia mocnej armii.
• Księga IV – O kościele: krytyka kościoła, domaga się tolerancji religijnej, oraz uniezależnienia kościoła narodowego od papiestwa
• Księga V – O szkole: żądanie poprawy bytowej nauczycieli, potępia zbytek rozrzutność i nadużycia w kościele, postuluje laicyzację wychowania i podniesienie stanu oświaty i poziomu wykształcenia społeczeństwa.
Na czym polegał tragizm bohaterów utworów Szekspira.
• Bohater ponosi klęskę nie w wyniku działania fatum lecz w wyniku własnych decyzji
• Niszczy otaczający świat i siebie
• Przestaje panować nad swoimi emocjami
• Bohaterami rządzą namiętności
• Bohaterowie nie są skazani na klęskę, mogą inaczej pokierować swoim losem.
Wymień i omów cechy dramatu szekspirowskiego na dowolnym przykładzie. Porównaj go z dramatem antycznym.

Dramat antyczny Dramat szekspirowski
Tem Tematyka: Mitologia Przekazy historyczne, teksty literackie
Kon Konstrukcja
Bo bohatera - -wysoka pozycja społeczna
- -ukazywanie działań postaci
- -decydująca rola fatum powodująca
klęskę lub śmierć postaci --wysoka pozycja społeczna
--przekazywanie przeżyć wew.
-działanie postaci określone przez jedną c cechę - namiętność
Konstrukcja dramatu - -przestrzeganie zasady trzech jedności --odrzucanie zasady trzech jedności
Akcja dramatu --ciąg przyczynowo-skutkowy
- jeden główny wątek -kilka wątków
-akcja oparta o konflikt interesów
-rozluźniony ciąg przyczynowo-skutkowy
Czas i miejsce zdarzeń --zdarzenia w jednym miejscu i w ciągu j edne jednego dnia -swoboda w kreowaniu czasu
-różne miejsca zdarzeń
Kompozycja - -podział na stasimony i epizodia
- występowanie chóru
- -ograniczona ilość osób na scenie -podział na akty i sceny
-występowanie scen zbiorowych
-nieograniczona ilość osób na scenie
Język i styl -podniosły, patetyczny, uroczysty -język poetycki, prozaiczny
-elementy stylu potocznego

Cechy charakterystyczne stylu renesansowego.
• Nawiązania do Antyku
• Przekształcenie średniowiecznego modelu życia i osobowości ludzkiej
- arkadowe dziedzińce;
- widokowe loggie(wnękowy balkon);
- kasetowe stropy z rozetami lub z głowami;
- sklepienia zdobione z stiukami;
- do oświetlenia wnętrz umieszczano okna zwane lunetami, ściany upiększano freskami;
- ceglaną czerwień gotyku, zastępowano jasnymi elewacjami;
- budowano zamki, pałace, ratusze, kamienice, dwory i kościoły;
W architekturze obowiązywała bryła o doskonałych proporcjach i pięknej omamentyce (ozdobienia), wprowadzono linie poziome, a spadziste dachy zasłaniano ozdobnymi attykami(ozdobna ścianka, wnętrze budynku). Styl renesansowy został przeniesiony do Polski ok. 1500r. przez artystów włoskich i został przyjęty entuzjastycznie.
Perły architektury renesansowej w skali europejskiej w Polsce: Kaplica Zygmuntowska na Wawelu, Wawelski dziedziniec Arkadowy, Poznański ratusz.
Malarstwo i rzeźba: starały się ukazać człowieka i jego życie, oddać piękno świata oraz szczęście ziemskiego bytowania. Malarstwo naśladowało naturę, odtwarzało ją w sposób realistyczny, portrety ukazywały piękność ciała ludzkiego.
Człowiek wobec Boga, życia i człowieka – na podstawie twórczości J. Kochanowskiego i M. Sępa Szarzyńskiego.
Koncepcja świata - Świat harmonijny, statyczny zależny od Boga np. Czego chcesz od nas Panie Świat pełen chaosu, dynamiczny, Bóg jest jedyną nadzieją
Życie ludzkie Afirmacja życia, pochwała umiejętności korzystania z uroków życia Tragizm życia, które musi zakończyć się śmiercią
Koncepcja śmierci - Śmierć stanowi przedłużenie życia. Odwołania do antyku Obsesja śmierci, jako ostatecznego końca. Odwołanie do średniowiecza
Koncepcja człowieka - Człowiek – humanista, kontempluje piękno świata, szczęści przynosi mu spokojny dom, rodzina i kontakty z innymi ludźmi Człowiek – tragiczny niedoskonały, rozdarty wewnętrznie,
Koncepcja miłości Miłość źródłem szczęścia Miłość źródłem dysharmonii
Bóg Stwórca wszystkiego, opiekun Bóg – Chrystus, król. Pojawia się szatan
UNIWERSALNY WYMIAR SPORU W "ANTYGONIE" SOFOKLESA
Uniwersalność tragedii Sofoklesa polega na tym, że autor ukazuje konflikty i motywy postępowania ludzi do dziś
aktualne:
. konflikt państwo - jednostka (obywatel),
- mimo upływu tysięcy lat nie rozstrzygnięto problemu, na ile człowiek ma bezwzględnie podporządkować się władzy, na
ile ma kierować się dobrem osobistym,
- autokratyczna, despotyczna władza też istnieje, choć ma nowe formy (np. systemy totalitarne),
. konflikt prawo - religia,
bez względu na obowiązujące w państwie prawo wielu ludzi kieru-t je się zasadami wiary. Odwiecznie za słuszny uważany jest szacunek dla zmarłych, pochowanie ich zgodnie z obrządkiem. Wreszcie chodzi tu też o umiejętność trwania przy swoich poglądach niezależnie od konsekwencji - na tym polega prawdziwa wiara, .
konflikt uczucie - rozum,
Antygona kierowała się przede wszystkim uczuciami, Kreon rozumem. Oboje ponieśli w pewnym sensie klęskę. Ona, bo nie zaznała miłości, radości na ziemi. On właściwie stracił to samo. Oboje też odnieśli zwycięstwo - postawili na swoim.
Związki twórczości Kochanowskiego z antykiem i biblią
Motywy biblijne w twórczości Jana Kochanowskiego
- Pieśń "Czego chcesz od nas Panie" - motyw zaczerpnięty z Księgi Rodzaju. Bóg jest ukazany jako stwórca świata, architekt, Wielki Budowniczy. On zbudował niebo i sprawił, że wody zebrały się w brzegach. Przedstawiany także jako wielki artysta. Oblicze Boga jest dobrotliwe i pogodne. W podniosłym tonie mówi o nim Kochanowski jako o panu świata. Eksponuje jego potęgę i wszechobecność. Antropomorfizacja wizerunku Boga.
- "Pieśń o potopie" (pieśń I ks. II) - "Przeciwne chmury słońce nam zakryły..." - zaczerpnięta z Księgi Rodzaju wizja zagłady zesłanej przez Boga, kiedy to wyginął cały rodzaj ludzki za wyjątkiem Noego i jego rodziny. Poeta ekspresywnie opisuje krajobraz ziemi po ustąpieniu wód potopu, po której rozrzucone są szczątki ludzkie, zwierzęce, gruzy i szlam. Gniew surowego, starotestamentowego Boga ma jednak swoje granice - obiecuje On Noemu, że już nigdy nie ześle potopu na ziemię, natomiast ludzkości da jeszcze jedną szansę na poprawę.
- "Treny" - "Tren XIX" - Sen - Kochanowski stwierdza, że Bóg zsyła na człowieka zarówno cierpienie, jak i radość, nagradza prawość, służbę ojczyźnie i cnotę.