Konsty tucja Marcowa i Kwietniowa

KONSTYTUCJA MARCOWA

Konstytucja marcowa uchwalona została przez Sejm Ustawodawczy w dniu 17 III 1921 r. Od tego czasu przestała obowiązywać Mała Konstytucja z 20 II 1919 r., która miała charakter przejściowy.

Najważniejsze postanowienia:

“ Państwo polskie jest Rzeczypospolitą. Władza zwierzchnia w RP należy do narodu. Organami narodu w zakresie ustawodawstwa są sejm i senat, w zakresie władzy wykonawczej - prezydent RP łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości – niezawisłe sądy.” (Artykuł 1 i 2 konstytucji)
Władzę ustawodawczą jest Sejm i Senat:
Sejm wybierany na kadencję pięcioletnią liczył 444 posłów.
Prawo wyborcze czynne miały osoby od 21 lat. Uprawnienia sejmu: ustalał prawo, budżet, wysokość podatków, sprawował kontrolę nad rządem, ratyfikował liczne traktaty, posiadał inicjatywę ustawodawczą powoływał NIK. Marszałek sejmu mógł zastąpić prezydenta.
Senat wybierany na kadencję pięcioletnią liczył 111 senatorów
Prawo wyborcze czynne miały osoby od 30 lat, a bierne od 40 lat. Senat zgłaszał poprawki do ustaw sejmowych, za zgodą 3/5 senatorów prezydent maił prawo rozwiązania parlamentu. Zarówno posłów jak i senatorów chronił immunitet.
Władzą wykonawczą jest Prezydent i Rząd.
Prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe. Zadania prezydenta: mianował i odwoływał rząd, wyższych urzędników, podpisywał akty prawne, wypowiadał wojny, a także zawierał pokoje za uprzednią zgodą sejmu. Był zwierzchnikiem armii, miał prawo łaski, rozwiązywał parlament, zwoływał jego posiedzenia, reprezentował państwo na arenie międzynarodowej. Chronił go immunitet z wyjątkiem przypadków: zdrady państwa, pogwałcenia konstytucji lub przestępstwa karnego.
Rząd - Rada Ministrów na czele z premierem opracowywała projekty ustaw, decydował o kierunku polityki. Rząd był odpowiedzialny przed sejmem.
Władzę sądowniczą sprawowały niezależne i niezawisłe sądy.
Konstytucja gwarantowała szeroki zakres praw obywatelskich:
- prawa polityczne – prawo wyborcze, piastowanie urzędów;
- prawa obywatelskie – równość, wolność;
- prawa społeczne – ochrona pracy, ubezpieczenia, zakaz pracy dzieci do lat 15
- prawa wolnościowe – wolność słowa i prasy.
Po przewrocie majowym i dążeniu Piłsudskiego do zwiększenia kompetencji władzy wykonawczej, uchwalono nowelę sierpniową w dniu 2 sierpnia 1926r.
Nowela sierpniowa wprowadzała zmiany do obowiązującej już od kilku lat konstytucji marcowej. Po uchwaleniu noweli sierpniowej wzmocniono władzę wykonawczą kosztem parlamentu: Prezydent zyskał uprawnienie do przedterminowego rozwiązania obu izb parlamentu, miał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy miał specjalne uprawnienia budżetowe; sejm i senat straciły możliwość samo rozwiązania, nie wolno im było głosować nad wnioskiem o votum nieufności dla rządu na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony wniosek, w przypadku nieprzestrzegania przez sejm terminów prac nad budżetem rząd mógł ogłosić swoją, własną wersją budżetu.

KONSTYTUCJA KWIETNIOWA

23 marca Sejm uchwalił 290 głosami, przeciwko 139, nową konstytucję. 23 kwietnia 1935 roku konstytucja została podpisana przez prezydenta Mościckiego i weszła w życie. Później została nazwana ,, kwietniową ‘’. Konstytucja ta zakończyła proces przebudowy podstaw ustrojowych II Rzeczypospolitej, który rozpoczął się po zamachu majowym i wprowadzeniu zmian w konstytucji marcowej - nowelą sierpniową. Konstytucja kwietniowa umacniała władzę wykonawczą i dawała jej szerokie uprawnienia, osłabiał również możliwości sejmu.
Najbardziej istotną zmianą wprowadzoną w nowej konstytucji było ustanowienie zwierzchniej roli prezydenta w stosunku do rządu i
Parlamentu. Prezydent skupiać miał jednolitą i niepodzielną władzę
państwową. Do jego uprawnień należeć miało mianowanie premiera, a
także na jego wniosek także poszczególnych ministrów, zwoływanie i
rozwiązywanie sejmu i senatu, wyznaczanie terminów ich sesji.
Prezydent miał też być zwierzchnikiem sił zbrojnych i reprezentować
państwo na zewnątrz. Do specjalnych uprawnień prezydenta należało wskazywanie jednego z kandydatów na swego następcę, zarządzanie terminu głosowania powszechnego, wyznaczenie i mianowanie najwyższych urzędników państwowych. Zgodnie z tekstem konstytucji za swe akty urzędowe prezydent miał odpowiadać tylko przed Bogiem i historią. “Państwo polskie jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli. Na czele państwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej. W jego osobie skupia się jednolita i niepodzielna władza państwowa na nim spoczywa odpowiedzialność wobec Boga i historii za losy państwa” (Artykuł 1 i 2 Konstytucji).
Nowa konstytucja utrwalała więc system rządów wprowadzany już stopniowo przez Piłsudskiego po zamachu majowym. Zarzucano jej przede wszystkim forsowanie nadrzędnej roli państwa kosztem swobód obywatelskich. Tendencja ta, występująca nie tylko w konstytucji polskiej, była zgodna z ogólnymi tendencjami politycznymi zachodzącymi w większości krajów europejskich, zwłaszcza tych, które musiały borykać się z trudnościami narodowościowymi i gospodarczymi. Nadmiar demokracji wpływającej bezpośrednio, przy wspomnianych trudnościach, na niestabilności rządów, zmuszał do obrony stanu posiadania w centralizacji władzy państwowej. W przypadku Polski tendencje te wzmagane były rosnącym zagrożeniem zewnętrznym ze strony stale się wzmacniających po obu stronach granicy agresywnych systemów totalitarnych: niemieckiego hitleryzmu i radzieckiego komunizmu.
Należy odnotować, ze konstytucja kwietniowa stała się podstawą funkcjonowania władz polskich po klęsce wrześniowej. Tak więc rząd premiera Władysława Sikorskiego (1939 - 1943) opierał swoje działania właśnie na tym akcie prawnym

W latach 1921-23 rosły drastycznie wydatki rządu polskiego: wydatki na cele wojskowe, dotacje dla kolei oraz subwencje na towary żywnościowe pochłaniały około 3/4 budżetu. Na pozostałe wydatki pozostawała więc 1/4 budżetu. Wydatki zaczęły więc znacznie przekraczać dochody skarbu państwa. W roku 1922 deficyt budżetowy wyniósł 445 bln marek polskich, rok później 33 tryliony ( nie uwzględniając grudnia). W takiej sytuacji spadło zaufanie kapitału - rząd podjął decyzję o druku pieniądza papierowego - jego ilość wzrosła w latach 1919-22 około 25 000 razy. Wzrostowi ilości pieniądza nie towarzyszyło odpowiednie zwiększanie się ilości dóbr, co prowadziło do inflacji, która w roku 1922 przerodziła się w hiperinflację. Społeczeństwo płaciło swoisty “podatek inflacyjny” - najbardziej obciążał on robotników i urzędników o stałych pensjach. Do zjawisk pozytywnych inflacji należała przede wszystkim eksportowa premia inflacyjna, korzyść ta jednak znikła, gdy tempo wzrostu kursu dolara przestało nadążać za tempem wzrostu cen.
W listopadzie 1923 doszło do krwawych starć - w ich wyniku rząd W. Witosa podał się do dymisji. 18 XII 1923 premierem został Grabski. Wprowadzono podatek majątkowy obciążający właścicieli przedsiębiorstw, gospodarstw rolnych i domów o wartości powyżej 10 tysięcy franków szwajcarskich , co miało dać wpływy w wysokości około 1 miliarda franków w latach 1924-26.
Jednocześnie podniesiono taryfy kolejowe i ograniczono drastycznie wydatki w administracji. Szybkość działania rządu zależała od udzielenia mu przez Sejm pełnomocnictw do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy - rząd Grabskiego otrzymał je na 6 miesięcy. Opracowano plan zrównoważenia budżetu i stabilizacji waluty. Reform tych dokonano własnymi siłami bez pomocy zagranicy, Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa sprzedawała waluty obce, aby zahamować spadek kursu marki polskiej.
W styczniu 1924 kurs ustabilizował się - w lutym rząd wstrzymał druk pieniądza.
Ceny żywości zaczęły nawet spadać (od I do IV 1924 o 12%). Było to bezpośrednim skutkiem działalności rządu Grabskiego. W tej sytuacji można było przystąpić do wymiany pieniądza - Bank Polski rozpoczął swą działalność
Przewrót majowy mający miejsce w dniach 12-12 maja 1926 r. był początkiem autorytarnych rządów Józefa Piłsudskiego i jego obozu sanacji (trwały one aż do 1935 r.).
Spowodowała go katastrofalna sytuacja gospodarcza, na którą składały się rosnące bezrobocie, spadek produkcji przemysłowej, hiperinflacja (udało się ja opanować dopiero rządowi A. Skrzyńskiego), strajki i utrudniająca eksport polityka celna Niemiec. Przyczyną były również niezaradni politycy - ich rządy cechowały walki polityczne, brak większości parlamentarnej, częste zmiany gabinetu - 13 rządów w ciągu 8 lat niepodległej Polski. Protesty wzbudzało fiasko polityki zagranicznej (układ w Locarno w 1925 roku). Również wielu przeciwników miała rządząca prawica kojarzona z faszyzmem, nacjonalizmem i zabójstwem prezydenta Narutowicza w 1922 r. Dość duży wpływ miał też spór Piłsudskiego z Sikorskim i Szeptyckim dotyczący sił zbrojnych (Piłsudski chciał zwiększenia interwencjonizmu państwowego).
Kiedy w 1925 r. ministrem spraw wojskowych został zwolennik Piłsudskiego Lucjan Żeligowski (mający później bezpośredni wpływ na rozpoczęcie przewrotu), kilkuset oficerów przybyło do Sulejówka prosząc Piłsudskiego o powrót do polityki i władzy.
Na wieść o utworzeniu kolejnego rządu Wincentego Witosa w maju 1926 lewica zaprotestowała. 11 maja 1926 r. odbyła się demonstracja niezadowolonych z rządy robotników. Pod Rembertowem zaczęły gromadzić się oddziały wojska - zwolennicy Piłsudskiego. 12 maja oddziały piłsudczyków wkroczyły do Warszawy. 12 maja 1926r. o godzinie 17.00 nastąpiła nieudana próba zażegnania konfliktu przez prezydenta Wojciechowskiego i Piłsudskiego na moście Poniatowskiego.
Nastąpiły krwawe walki (379 ofiar, strajk na kolei wywołany przez PPS). Prezydent i rząd ewakuowali się z Belwederu do Wilanowa, gdzie 14 maja cały rząd podał się do dymisji, a w noc z 14 na 15 maja taką decyzję podjął prezydent. Pozostał parlament, dopasowując się do nowej sytuacji, wykorzystano marszałka Rataja do powołania rządu sanacyjnego z Kazimierzem Bartlem na czele. Nowym prezydentem mianowany został Ignacy Mościcki.
Przewrót majowy poparły PPS, Stronnictwo Chłopskie, PSL "Wyzwolenie", niektóre partie mniejszości narodowych, a także KPP. Przewrót majowy dokonał się w chwili powolnego odbijania się polskiej gospodarki od dna. Skutkiem jego były kolejne walki polityczne, ukryta dyktatura Piłsudskiego, powołanie GISZ-u, BBWR, powstanie Obozu Wielkiej Polski, spadek znaczenia sejmu, rządy "grupy pułkowników", nielegalne metody likwidacji opozycji (proces brzeski 1931-32), wojskowo-centralistyczny model rządzenia państwem.
W 1935 r. uchwalono konstytucję kwietniową zgodną z ideologią sanacji (silna władza prezydenta przy ograniczeniu władzy parlamentu) i rozszerzającą dotychczasową nowelę sierpniową z 1926