Przewodnik po zabytkach Renesansu w Krakowie

Naszą wędrówkę po renesansowych zabytkach Krakowa pragnę rozpocząć od Wawelu. Znajduje się on w centrum Krakowa po lewej stronie od końca ul. Stradom. Ten renesansowy zamek na Wawelu rozpoczęto budować w r. 1502 jeszcze za życia króla Aleksandra, ale najwcześniejsze skrzydło zachodnie (od strony Katedry) zostało ukończone w r. 1506 Inicjatorem budowy był Królewicz Zygmunt, późniejszy Zygmunt (Stary), który na miejscu strawionego pożarem w r. 1499 zamku gotyckiego postanowił wznieść zamek renesansowy, co dokonało się jeszcze przed przybyciem do Polski w r. 1518 jego małżonki Bony Sforzy , księżniczki Bari. W r. 1516 zostało bowiem ukończone także główne, północne skrzydło rezydencji, a w r. 1536 niemal jej całość.

Budową zamku najpierw kierował Franciszek Włoch, florentczyk zmarły w r. 1516.; po nim objął kierownictwo budowy Bartłomiej Berrecci z Pontasieve koło Florencji, równocześnie twórca kaplicy Zygmuntowskiej. W latach 1524-1529 kierownictwo budowy spoczywało w rękach muratora królewskiego Benedyktyna nazwanego Sandomierzaninem. Rdzeniem gamachu jest czworoboczny dziedziniec arkadowy, który powstał w pierwszej ćwiartce XVI w. Zamykają go trójkondygnacjowe krużganki. Po prawej stronie przy katedrze wawelskiej znajduje się Kaplica Zygmuntowska. Obok siedziby doczesnej Zygmunt I polecił również wystawić dla siebie „mieszkanie pośmiertne”, stąd dzięki Bartłomiejowi Berrecciemu w latach 1519- 1531 powstała kaplica grobowa. Poświęcona zaś została w r. 1533. Była ona typu centralnego. Jej charakterystyczną cechą jest półeliptyczna, wysmukła kopuła typu florenckiego, która przykrywa ośmioboczny bęben z okrągłymi oknami, przez które dochodzi światło do środka.

W okresie budowy kaplicy Zygmuntowskiej zostało ufundowane w 1520 r. przez znanego „przemysłowca” Pawła Kaufmanna oratorium na piętrz południowej części Kościoła Mariackiego. Został on stworzony w formie renesansowego chórku, który od zewnątrz posiada ganek.

Największą przecież popularność zyskał u nas typ kaplicy kwadratowej, który stał się niemal synonimem architektury „sarmackiej” XVII w. Przykładem może być Kaplica Myszkowskich powstała w 1614 r., która znajduje się przy kościele Dominikanów. Kojarzy ona elementy kaplicy Zygmuntowskiej z szczegółami renesansu północnego, dzięki czemu jest bardzo interesująca i pełna osobliwej wymowy. Jej zewnętrzne mury zbudowane są z kamienia pińczowego.Dolna część kaplicy zapowiada barok. Wnętrze jest marmurowe i ciemne, w górnej zaś białawe z użyciem kamienia, zyskało znaczną ekspresję. Kaplicę ufundował marszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski, a jej budowa prowadzona przez pińczowski warsztat Santi Gucciego trwała od 1603 r. do 1614. Była to typowa inwestycja magnacka i pomnik rodowego kultu, w związku z czym swymi wymiarami przewyższyć nawet kaplicę królewską. Obok Kaplicy Myszkowskich znajduje się kaplica Stadnickich, która powstała w 1608 r.