Formy Ochrony Przyrody w Polsce

Formy Ochrony Przyrody w Polsce

Ochrona przyrody, jest to ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.W Polsce prowadzi się aktywną działania w mające na celu ochronę przyrody. Chociaż pewne działania w zakresie ochrony przyrody można spotkać już w średniowieczu i wiekach późniejszych to przemyślane i planowe działania oparte na naukowych podstawach podjęto na szerszą skalę w 2. połowie XX wieku.


Po zakończeniu I wojny światowej, w 1919 roku została powołana Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Organ ten, w 1925 roku został przekształcony w Państwową Radę Ochrony Przyrody.
Na stanowisko przedstawiciela ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ds. ochrony przyrody został wybrany profesor Władysław Szafer.

W 1928 roku powstała, z inicjatywy Państwowej Rady Ochrony Przyrody - Liga Ochrony Przyrody. 10 marca 1934 roku, Sejm RP uchwalił ustawę o ochronie przyrody. Była to na ówczesne czasy ustawa nowoczesna i wykraczająca w przyszłość. W 1949 roku została zastąpiona nową ustawą, która z kolei obowiązywała do czasu uchwalenia obowiązującej do chwili obecnej ustawy z dnia 16 października 1991.

Po zakończeniu I wojny światowej w Polsce były 39 rezerwaty przyrody ( 1469 ha powierzchni) W wyniku działań Państwowej Rady Ochrony Przyrody, a także przyrodników w całym kraju doprowadzono do 1939 roku do utworzenia 211 rezerwatów (43 512 ha powierzchni).
W okresie międzywojennym utworzono Park Narodowy* w Białowieży, a także chronione tereny przyrodnicze w Ludwikowie pod Poznaniem, na Babiej Górze, w Pieninach, w Górach Świętokrzyskich, w Tatrach oraz w Czarnohorze. Chroniono liczne gatunki roślin, zwierząt, a także obejmowano ochroną liczne pomniki przyrody.


Ochrona przyrody w Polsce po II wojnie światowej

Do roku 1970 w Polsce obowiązywały dwie przestrzenne formy ochrony przyrody: parki narodowe i rezerwaty przyrody. Z tego tytułu ochroną objęto łącznie 0,46 % powierzchni kraju, przy czym większość istniejących wówczas parków narodowych i rezerwatów utworzona była w latach 1950-1960. W połowie lat 60-tych Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP) wyszła z inicjatywą wprowadzenia nowych form ochrony. Głównym motywem rozszerzenia ochrony na inne tereny było wtedy zagrożenie istniejących 11 parków narodowych wzmożonym ruchem turystycznym oraz konieczność zachowania pewnej potencjalnej rezerwy terenów wypoczynkowych na przyszłość.

Opracowany wtedy "Projekt ochrony krajobrazu w Polsce", przewidujący wprowadzenie dwóch nowych form w postaci parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, zbiegł się z nasileniem procesów degradacji środowiska w wyniku rozwoju uprzemysłowienia i nasilenia procesów urbanizacyjnych. Stąd do motywów powstrzymania degradacji parków narodowych i zachowania potencjalnej rezerwy terenów o znaczeniu turystycznym, dołączyły jeszcze szeroko pojęte ekologiczne motywy ochrony żywych zasobów przyrody i ich najważniejszej funkcji środowiskotwórczej. Inicjatywa PROP wyprzedziła pamiętny Apel U'Thanta (1969) uświadamiający światu skalę zagrożenia środowiska oraz konieczność szybkiego podjęcia działań zapobiegawczych, zintegrowanych również na płaszczyźnie międzynarodowej, wyprzedziła także zalecenia II Światowej Konferencji Parków Narodowych (1972) skierowane do rządów wszystkich krajów, aby rozszerzyły dotychczasowe formy ochrony przez tworzenie systemu chronionych regionów, w których znalazłyby się ekosystemy reprezentatywne dla danego krajobrazu, ze zwróceniem szczególnej uwagi na te najmniej zmienione i najmniej zagrożone zanieczyszczeniem, a mające wartość ze względu na występowanie organizmów stanowiących zasoby genetyczne. Jak z tego wynika dość gwałtownie następowała ewolucja poglądów na cele i funkcje wprowadzanych form ochrony. Jako przełomowe momenty tej ewolucji można uznać:


rozszerzenie celów wprowadzania nowych form o problemy ekologiczne szeroko pojętej ochrony środowiska w skali krajów i kontynentów,

uznanie konieczności systemowego podejścia do ochrony przyrody i krajobrazu, traktując wprowadzane formy ochrony jako elementy nawzajem się uzupełniające.
W Polsce, z mocy ustawy o ochronie przyrody (1991 - ostatnia zmiana 7 grudnia 2000), poddanie pod ochronę następuje przez:


tworzenie parków narodowych (PN),
uznawanie za rezerwaty przyrody (R),
tworzenie parków krajobrazowych (PK),
wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu (OCHK),
wprowadzanie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt,
wprowadzanie ochrony indywidualnej w drodze uznania za:
pomnik przyrody,
stanowisko dokumentacyjne,
użytki ekologiczne,
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
Wielkoprzestrzenne formy ochrony przyrody, takie jak: parki narodowe i rezerwaty oraz parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu tworzą krajowy system obszarów chronionych. System ten stanowi układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody, łączonych korytarzami ekologicznymi (rozumie się przez to obszar pomiędzy dwoma lub wieloma obszarami chronionymi, nie zabudowany, umożliwiający migracje roślin i zwierząt).

Ochrona przyrody oznacza: zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników.

Celem ochrony przyrody jest:


utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,
zachowanie różnorodności biologicznej,
zachowanie dziedzictwa geologicznego,
zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin lub zwierząt wraz z siedliskami poprzez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu,
utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a także innych zasobów przyrody i jej składników,
kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody.
OCHRONA PRZYRODY JEST OBOWIĄZKIEM KAŻDEGO OBYWATELA, ORGANÓW ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ, A TAKŻE JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ORAZ OSÓB PRAWNYCH I FIZYCZNYCH PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚĆ WPŁYWAJĄCĄ NA PRZYRODĘ.

Kto narusza zakazy lub ograniczenia, obowiązujące na obszarach chronionych oraz w stosunku do roślin, zwierząt objętych ochroną gatunkową ustanowioną przez właściwy organ oraz w stosunku do siedlisk przyrodniczych, podlega karze aresztu lub grzywny - (Art. 58.1 Ustawy).

Według stanu prawnego na dzień 01.01.2000r. w Polsce utworzonych było 22 PN (ok. 307 tys. ha - 1,0 % pow. kraju), 1269 R (ok. 144 tys. ha - 0,5 % pow. kraju), 119 PK (ok. 2532,0 tys. ha - 8,1 % pow. kraju), OCHK (ok. 7228,2 tys. ha - 21,9 % pow. kraju). Ponadto innymi formami ochrony przyrody objęto ok. 0,3 % powierzchni.

Razem obszary prawnie chronione zajmują obecnie 32,5 % powierzchni Polski. W tym szacunku nie uwzględniono utworzonych dla wielu obszarów tzw. otulin, na terenie których też mogą obowiązywać określone zasady użytkowania terenu, obecnie - tylko w przypadku, kiedy stosowne zapisy zostaną wprowadzone do planów zagospodarowania przestrzennego.

Doświadczenia ostatnich lat pokazują, że w miarę coraz lepszego rozpoznania walorów środowiska i stanu ich zagrożenia, pojawiają się na ogół nowe argumenty na rzecz obejmowania ochroną kolejnych terenów bądź też nadawania wyższej rangi ochrony. Na przykład wiele nowych parków narodowych powstało na bazie wcześniejszych parków krajobrazowych, a PK na bazie wcześniej wyznaczonych OCHK.

Można stwierdzić, że obecnie przeważa kierunek ochrony przyrody polegający na kontynuacji obejmowania różnymi formami ochrony coraz to nowych obszarów i obiektów wraz z wprowadzaniem ograniczeń w stosunku do różnych rodzajów działalności gospodarczej. Ograniczenia te powodowane są obserwowaną degradacją środowiska w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej. Wskazuje się w ten sposób na błędy w gospodarowaniu i nieprzestrzeganie praw przyrody.

W przyszłości należy oczekiwać, że każdorazowo będzie następowało dostosowanie prowadzonej działalności gospodarczej do istniejących uwarunkowań środowiska, a więc będzie prowadzone zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.



2. PRAWO EKOLOGICZNE

Akty prawne określające sposoby i dopuszczalne granice korzystania z przyrody oraz nakładające na użytkowników przyrody obowiązki, nakazy, zakazy i ograniczenia noszą miano prawa ekologicznego (ochrony przyrody, ochrony środowiska).

Prawo ekologiczne tworzą ustawy, rozporządzenia i zarządzenia wykonawcze oraz inne przepisy wynikające z ustaw. System ten sukcesywnie się rozbudowuje, w miarę jak powiększa się zasięg przekształceń środowiska. Jednocześnie coraz więcej problemów ekologicznych wymaga rozwiązań w skali kontynentalnej i globalnej. Są one regulowane międzynarodowym prawem ochrony przyrody i środowiska.

Polskie prawo ekologiczne określa status obszarów i obiektów o szczególnych wartościach przyrodniczych. Do najważniejszych ustaw należą:


o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980r. (tekst jednolity Dz.U. nr 49, 1994, poz.196 ze zmianami: Dz.U. nr 133/1997 poz.885, Dz.U. nr 106/1998, poz.668; Dz.U. nr 109/2000 poz. 1157),

o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991r. (ze zmianami: DZ.U. nr 3/2001 poz. 21),

o lasach z dnia 28 września 1991r. (ze zmianami),

o ochronie zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997r. (Dz.U. nr 111, 1997, poz. 724),

o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995r. (ze zmianami),

Prawo wodne z dnia 24 października 1974r. (ze zmianami),

o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994r. (ze zmianami DZ.U. nr 15/1999 poz.139 i dalsze),

o ochronie dóbr kultury i o muzeach z dnia 15 lutego 1962r. (ze zmianami: Dz.U. nr 98, 1999, poz. 1150),

o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 9 listopada 2000r. (Dz.U. nr 109 poz.1157).
Ustawy te dały podstawy do wydania szeregu zarządzeń i rozporządzeń oraz podejmowania na ich podstawie uchwał w sprawie tworzenia określonego typu obszarów i obiektów, wprowadzania ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, a także sporządzania planów ochrony dla rezerwatów przyrody, parków narodowych i krajobrazowych, bądź też sporządzania szczegółowych planów zagospodarowania przestrzennego dla innych terenów wymagających szczególnej ochrony wartości przyrodniczych.

Polska występuje jako strona w wielu konwencjach międzynarodowych. Zobowiązują one nasz kraj do opracowania własnej strategii ochrony zasobów objętych podpisanymi konwencjami. Realizacja wypracowanych strategii będzie spoczywała na wszystkich podmiotach gospodarujących w środowisku, a nadzór nad realizacją - na służbach administracji państwowej. (obowiązek realizacji chyba, no nie?)

Najważniejsze podpisane przez Polskę konwencje dotyczące ochrony przyrody to:


o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (RAMSAR, 1971),

o ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (PARYŻ, 1972),

o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (WASZYNGTON, 1973),

o ochronie środowiska morskiego obszaru morza Bałtyckiego (HELSINKI, 1974),

o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (BONN, 1979),

o ochronie gatunków dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk naturalnych (BERNO, 1979),

o różnorodności biologicznej (RIO de JANEIRO, 1992).

Inne podpisane przez Polskę konwencje dotyczą wybranych zagadnień i nie łączą się bezpośrednio z ochroną przyrody.
Wysiłki na rzecz ochrony środowiska nabrały globalnego wymiaru zwłaszcza pod wpływem Światowego Szczytu Ziemi na konferencji w Rio de Janeiro w 1992r. Jej owocem było określenie światowej strategii powstrzymania dalszej degradacji środowiska oraz przyjęcie zasady trwałego i zrównoważonego rozwoju gospodarki światowej - dokumentu znanego pod nazwą Agenda 21. Ponadto na szczególne podkreślenie zasługują: Dyrektywa w sprawie dzikiego ptactwa oraz Dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk naturalnych dzikiej fauny i flory, które stanowią podstawę do budowania Europejskiej Sieci Ekologicznej Specjalnych Obszarów Chronionych pod nazwą Natura 2000 - jest ona ważna dla obszaru Unii Europejskiej i ma na celu stymulowanie rozwoju krajowych sieci ekologicznych i powiązanie ich z Siecią Europejską. Inną ważną inicjatywą jest tworzenie ogólnoeuropejskiej sieci ochrony przyrody pod nazwą EECONET.

Sieć Natura 2000 ma składać się z obiektów zawierających naturalne siedliska i gatunki objęte dyrektywami, natomiast EECONET ma na celu zintegrowanie w jeden wspólny system istniejących obszarów chronionych w poszczególnych krajach europejskich.

Istotnym dokumentem jest też podpisana przez ministrów ochrony środowiska państw europejskich Paneuropejska Strategia Ochrony Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej. Strategia ta została zaproponowana w Deklaracji z Maastricht "Ochrona Dziedzictwa Przyrodniczego Europy" (1993) i stanowi odpowiedź w kwestii wdrażania konwencji o różnorodności biologicznej.



3. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ I OCHRONA ŚRODOWISKA

Pojęcie zrównoważonego rozwoju stanowi rozwinięcie i uściślenie wcześniej używanego terminu "ekorozwój" wprowadzonego do powszechnego użycia w 1972r. Sformułowane wtedy przez UNEP zasady ekorozwoju odnosiły się do prowadzenia wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą i w taki sposób, by nie powodować nieodwracalnych zmian w środowisku przyrodniczym.

Pojęcie trwałego i zrównoważonego rozwoju zostało wypracowane pod koniec lat osiemdziesiątych na forum Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju Narodów Zjednoczonych i przedstawione w raporcie "Nasza wspólna przyszłość" (tzw. raport Pani Bruntland). Trwały i zrównoważony rozwój zdefiniowano tam jako taki, "który zapewni sprawiedliwe zaspokojenie potrzeb współczesnego społeczeństwa bez naruszania możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń". Pojęcie to (sustainable development) zostało też wprowadzone do dokumentów konferencji Narodów Zjednoczonych "Środowisko i Rozwój - SZCZYT ZIEMI", która odbyła się w czerwcu 1992r. w Rio de Janeiro. Było to ważne wydarzenie o ogromnym znaczeniu dla integracji problemów środowiska i rozwoju w różnych skalach - od lokalnej do globalnej.

Stanowisko w sprawie zrównoważonego rozwoju w Polsce po raz pierwszy zawarto w dokumencie pod nazwą "Polityka ekologiczna Państwa", który został przyjęty przez Sejm RP Uchwałą Sejmu z dnia 10 maja 1991r. Wyrażono w nim wolę, aby polityka rządu we wszystkich dziedzinach gospodarczych była zgodna z założeniami polityki ekologicznej, a kryteria ekologiczne uzyskały równoznaczną rangę z kryteriami ekonomicznymi.

Akceptację ustaleń SZCZYTU ZIEMI potwierdzono odrębną Uchwałą Sejmu RP z dnia 19 stycznia 1995r. w sprawie polityki zrównoważonego rozwoju, uznając, że zrównoważony rozwój jest koniecznością i obowiązkiem współczesnej cywilizacji.

W 1997r. pojęcie zrównoważonego rozwoju zostało wprowadzone do ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska (1980 - zmiana Dz.U. nr 133, 1997; poz.885) oraz do Konstytucji RP. Polska jako strona w wielu konwencjach międzynarodowych zobowiązała się do tworzenia odpowiednich prawnych i administracyjnych zabezpieczeń żywych zasobów przyrody.

W zapisie ustawy zasada zrównoważonego rozwoju oznacza dążenie do:


zachowania możliwości odtwarzania zasobów naturalnych,

racjonalnego użytkowania zasobów nieodnawialnych i zastępowania ich substytutami,

ograniczania uciążliwości dla środowiska i nie przekraczania granic wyznaczonych jego odpornością,

zachowania różnorodności biologicznej,

zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa ekologicznego,

tworzenia podmiotom gospodarczym warunków do uczciwej konkurencji w dostępie do ograniczonych zasobów i możliwości odprowadzania zanieczyszczeń.
W zapisie Konstytucji RP (1997) poświęcono tej sprawie następujące artykuły:


Art. 5 "Rzeczypospolita Polska (...) strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju",

Art. 86 "Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa",

Art. 87.1 "Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia",

Art. 87.2 "Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są, na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego".
Kolejne zadanie z tego zakresu wprowadziła Rezolucja Sejmu RP z dnia 19 lutego 1999r. w sprawie przedstawienia przez Radę Ministrów strategii zrównoważonego rozwoju Polski. W rezolucji zwraca się uwagę na nowe zagrożenia ekologiczne oraz zobowiązania Polski wynikające z podpisanych konwencji i umów międzynarodowych. Podkreśla się też konieczność modyfikacji polityki ekologicznej państwa i silniejszego powiązania jej z rozwojem gospodarczym i społecznym.

Tak sformułowane zapisy w przytoczonych dokumentach wynikają m.in. stąd, że Polska jako strona w wielu konwencjach międzynarodowych zobowiązała się do tworzenia odpowiednich prawnych i administracyjnych zabezpieczeń żywych zasobów przyrody. Nasze prawo umożliwia wprowadzenie wielu różnych form ochrony i wielu różnych zabezpieczeń zagrożonych siedlisk zwierząt i roślin.

Analogicznie jak w prawie europejskim można wyróżnić dwie grupy aktów:


mające na celu właściwe wykorzystanie zasobów przyrody,
służące zachowaniu określonych gatunków roślin i zwierząt.
Gatunki będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej odznaczają się tym, że są: zagrożone, podatne na zagrożenie, rzadkie, endemiczne i wymagające specjalnej uwagi.

Realizacja polityki ekologicznej ochrony środowiska (zasad zrównoważonego rozwoju) następuje poprzez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i powinna się wyrażać w jednoznacznym ustaleniu, iż obowiązek ochrony środowiska nie może być traktowany jako pozostający w konflikcie z interesami gospodarki, lecz jako element prawidłowego gospodarowania.



4. PANEUROPEJSKA STRATEGIARÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I KRAJOBRAZOWEJ

Paneuropejska Strategia proponuje zintegrowanie problemów różnorodności biologicznej i krajobrazowej z całokształtem spraw społecznych i gospodarczych. Zamiarem Strategii jest zapewnienie w ciągu 20 lat ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej w Europie i w poszczególnych jej regionach.

W szczególności dążyć się będzie do:


znacznego zmniejszenia i likwidowania zagrożeń dla różnorodności,
zwiększenia odporności europejskiej różnorodności,
wzmocnienia spójności ekologicznej całej Europy,
znacznego zwiększenia świadomości i udziału społeczeństwa w sprawach związanych z różnorodnością biologiczną i krajobrazową.


10 ZASAD STRATEGII


Zasada Rozważnego podejmowania decyzji. Decyzje podejmowane są w oparciu o najpełniejsze dostępne informacje, stosują rozsądne środki uzasadnione społecznie i gospodarczo, działające zachęcająco na rzecz ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności.

Zasada Unikania. Wprowadzenie odpowiednich procedur wymagających oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do projektów, które mogą mieć szkodliwy wpływ na różnorodność biologiczną i krajobrazową oraz wprowadzenie procedur mających na celu uniknięcie takiego wpływu.

Zasada Przezorności. Działania mające na celu wprowadzenie odpowiednich procedur nie mogą zostać odłożone, nawet jeśli związek przyczynowy pomiędzy działalnością a jej szkodliwym wpływem nie został w pełni potwierdzony.

Zasada Przemieszczania. Działania, które są szczególnie szkodliwe dla różnorodności biologicznej i krajobrazowej, a których nie można uniknąć, powinny, tam gdzie to jest możliwe, zostać przeniesione na tereny, na które będą miały mniejszy wpływ.

Zasada Kompensacji za szkody ekologiczne. Szkodliwe skutki zmian fizycznych, na obszarach o dużej wartości pod względem różnorodności, których nie można uniknąć, muszą być kompensowane środkami ochrony stosowanymi przez użytkownika.

Zasada Integralności ekologicznej. Należy chronić siedliska i procesy ekologiczne, od których zależy przetrwanie gatunków.

Zasada Przywracania i odtwarzania. Różnorodność biologiczna powinna być przywracana i odtwarzana w oparciu o odpowiednie badania.

Zasada Najlepszej dostępnej technologii i praktyki ekologicznej. Dostęp i transfer technologii są elementami realizacji Strategii.

Zasada Zanieczyszczający płaci.

Zasada Udziału społeczeństwa i dostępu do informacji dla społeczeństwa.
W Strategii różnorodności biologicznej przewiduje się, że rolnictwo, leśnictwo i turystyka uznają różnorodność biologiczną za podstawę swojej działalności, a w związku z tym aktywnie będą chronić i wzmacniać przyrodę i krajobraz.

Do innych kluczowych sektorów wpływających na środowisko przyrodnicze określonych w Piątym Programie Działań Ekologicznych UE i Konwencji o Różnorodności Biologicznej należą: energetyka, przemysł transport, gospodarka wodna, obronność i planowanie przestrzenne.

Zintegrowanie zadań różnorodności biologicznej i krajobrazowej należy prowadzić w taki sposób aby w:


energetyce i przemyśle - wspierać politykę w dziedzinie różnorodności biologicznej oraz w szczególności zmniejszać emisję substancji niebezpiecznych,

transporcie - tam gdzie to możliwe omijać obszary o dużej wartości przyrodniczej oraz zapobiegać i zmniejszać szkodliwy wpływ infrastruktury i transportu na krajobraz i ekosystemy,

gospodarce wodnej - w szczególności zmniejszać odprowadzenie do środowiska wycieków substancji zanieczyszczających,

obronności - maksymalnie chronić obszary o dużej wartości przyrodniczej oraz ograniczać szkodliwe wpływy działalności wojskowej na przyrodę i krajobraz,

planowaniu przestrzennym - chronić wartości przyrodnicze i krajobrazowe, szczególnie w rejonach o dużej różnorodności i na terenach wiejskich.
W naszym kraju rozpoczyna się proces integracji ochrony różnorodności biologicznej z sektorami gospodarczymi. Świadczą o tym zarówno wprowadzone regulacje ustawowe w prawie budowlanym i prawie zagospodarowania przestrzennego, jak i coraz częściej pojawiające się specjalne wytyczne i rozporządzenia stosownych ministrów.

Prawo budowlane (DZ.U. nr 89/1994 poz.414 ze zmianami) w wielu miejscach nawiązuje do "ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska" (1980 ze zmianami).

Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (DZ.U. nr 15/1999 poz. 139 ze zmianami) wprowadziła szereg instrumentów planistycznych o charakterze przestrzennym, w tym m.in.: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego sporządzany dla gminy (zespołu gmin) lub części (części gminy?), który jest przepisem gminnym i ma moc powszechnie obowiązującą na terenie dla którego został sporządzony.

Miejscowe plany nie mają jednakże charakteru obligatoryjnego, z wyjątkiem planu dla obszaru chronionego krajobrazu i zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, jeśli ochronie poddaje je rada gminy. Stąd za szczególnie ważne uważam te regulacje z zakresu ochrony środowiska, które wprowadzane są bezpośrednio do działalności gospodarczej przez poszczególne branże.

Można tu wymienić dla przykładu:


Warunki techniczne prowadzenia robót z zakresu melioracji i gospodarki wodnej na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych. PIOŚ, 1987.

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 20 grudnia 1996 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie (DZ.U nr 21/1997 poz.111), w którym pojawił się rozdział pt. "Usytuowanie budowli hydrotechnicznych i ich oddziaływanie na środowisko", a w nim zalecenia optymalizacji kryteriów gospodarczych, społecznych i ekologicznych, harmonizacji budowli z istniejącym krajobrazem, zapewnienia zwierzętom dostępu do wody, wyposażenia w przepławki budowli przegradzających rzeki i itp.

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (DZ.U. nr 43/1999 poz. 430), w którym pojawiły się rozdziały takie jak: ochrona wód i powierzchniowych utworów geologicznych, ochrona przyrody, krajobrazu, gruntów rolnych i leśnych, ochrona środowiska kulturowego.

Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie, (DZ.U. nr 63/2000 poz. 735), w którym reguluje się sprawy ochrony środowiska przyrodniczego, ze zwróceniem po raz pierwszy szczególnej uwagi na konieczność zapewnienia warunków przemieszczania się zwierząt dziko żyjących i utrzymania ciągłości ekosystemu cieku.

*Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów."
W Polsce istnieją 23 parki narodowe, obejmujące obszar 3 145 km², co stanowi około 1% powierzchni kraju.
Rozważa się utworzenie dalszych parków narodowych, mogą to być:
· Jurajski Park Narodowy (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)
· Mazurski Park Narodowy (okolice jeziora Śniardwy)
· Turnicki Park Narodowy (przedgórze Bieszczadów)
Powierzchnia parku narodowego podzielona jest na obszary różniące się zastosowanie odrębnych metod ochrony przyrody. Wyróżnia się obszar ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej. Na obszarach graniczących z parkiem wyznacza się otulinę parku narodowego. W otulinie może być utworzona strefa ochronna zwierząt łownych, nie podlegająca włączeniu do obwodów łowieckich. Teren parków narodowych udostępniony jest do zwiedzania, lecz ruch turystyczny może się tu odbywać wyłącznie w wyznaczonych obszarach, szlakach, drogach, ścieżkach.
Parki narodowe finansowane są z budżetu centralnego. Zarządzają nimi dyrektorzy, a organem doradczym jest Rada Parku. Do 1 maja 2004 r. parki były nadzorowane przez Krajowy Zarząd Parków Narodowych, obecnie jego obowiązki przejęło Ministerstwo Środowiska.
W polskich parkach narodowych prowadzone są liczne programy badawcze. Parki odgrywają istotną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństwa. Na terenie parków narodowych możliwe jest zwiedzanie oraz turystyka i udostępniają one dobrze rozwiniętą infrastrukturę turystyczną. Wiele z nich posiada specjalnie przygotowane szlaki i centra dydaktyczne oraz muzea przyrodnicze.