Walory przyrodnicze wybranych ośrodków przyrodniczych w pasie wyżyn.

Wyżyna Małopolska- Puszcza Świętokrzyska

Położenie. Puszcza Świętokrzyska położona jest na Wyżynie Kieleckiej w rejonie Płaskowyżu Suchedniowskiego. Północną granicę regionu wyznaczają rzeki Kamienna i Czarna Konecka, natomiast południową Świślina i Bobrza. Płaskowyż Suchedniowski na zachód sięga do Radoszyc i Wilczkowic.

Ekostystem. Rzeźbę terenu charakteryzują spłaszczone wzniesienia o niewielkich wysokościach względnych. Na terenie puszczy znajdują się źródła dopływów Nidy (Bobrza), Pilicy (Krasna, Czarna Taraska) i Kamiennej (Kuźniczka, Kobylanka, i Jaślana). Podłoże stanowią gleby powstałe na piaskowcu: iły, łupki, margle i miejscowe glinki ogniotrwałe. Duży wpływ na glebę wywarła eksploatacja naturalnych złóż rud metali. Zbędne pokłady ziemi wydobywano na powierzchnię, w ten sposób zalegający głębiej węglan wapnia znacznie użyźnił gleby powierzchniowe. Klimat sprzyja powstawaniu i rozwojowi wielopiętrowej struktury lasu. Dominują tu żyzne bory i lasy mieszane. Lokalnie występuje buczyna karpacka, grądy, bór bagienny, łęgi olszowo – jesionowe i zbiorowiska roślinności kserotermicznej. Wiele cennych gatunków roślin porasta torfowiska źródliskowe, śródleśne i przystrumieniowe łąki.

Flora. W drzewostanach dominuje sosna i jodła, z domieszkami buka, dębu, graba, lipy, osiki, jesiona, klonu, olchy i świerka. Unikatowym walorem puszczy są stanowiska modrzewia polskiego, niektóre egzemplarze osiągają wiek 250 lat, wysokość 38m i średnicą ponad metra. W runie leśnym występują rośliny górskie widłak wroniec, paprotka zwyczajna, zanokcica północna, storzan bezlistny, liczydło górskie, bluszcz pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, lilia złotogłów, arnika górska. Na terenie puszczy w rezerwacie Świnia Góra występuje reliktowy mech świecący (Schistostega osmundacae), zajmuje ocienione stanowiska na skałach i w jaskiniach. Gatunki łąkowe i bagienne reprezentowane są przez pełnik europejski, kosaciec syberyjski, bodziszek błotny, storczyk plamisty, bagno zwyczajne, rosiczkę okrągłolistną. Na szczególną uwagę zasługują występujące tu chronione gatunki grzybów szmaciak gałęzisty, podgrzybek pasożytniczy i purchawicy olbrzymiej. Najbardziej unikatowy jest pasożytniczy modrzewnik lekarski umieszczony w Czerwonej Księdze zagrożonych gatunków. Znajdowany jest na stanowiskach pojedynczych starych modrzewi w rezerwacie Świnia Góra.

Fauna. Kompleksy leśne Puszczy Świętokrzyskiej są środowiskiem życia łosia, jelenia, sarny, dzika, borsuka, lisa i mniejszych ssaków wiewiórek, popielicy, ryjówek malutkiej i aksamitnej. W okolicach cieków wodnych swoje żeremia buduje bóbr. Tereny puszczy odznaczają się bogactwem takich rzadkich gatunków ptaków jak bocian czarny, orlik krzykliwy, puszczyk uralski, puchacz, cietrzew, jarząbek, słonka, samotnik, derkacz i dzięcioł białogłowy. Znacznym walorem są występujące tu największe krajowe chrząszcze rohatyniec nosorożec, jelonek rogacz i kozioróg dębosz oraz rzadkie gatunki motyli pokłonnik osiniec, mieniaki i szlaczkoń torfowiec.

Ochrona. Tereny Puszczy Świętokrzyskiej stanowią cenny skarb przyrody polskiej, ponieważ miejscami zachował się tu unikatowe pierwotne lasy. Krajobraz wzbogacają zwalone drzewa porośnięte mchami, porostami i hubami i podszycie gęsto porośnięte młodymi samosiewkami. W celu ochrony tych terenów utworzono Sieradowski Park Krajobrazowy i Suchedniowsko – Oblęgorski Park Krajobrazowy. Znajduje się tam kilka rezerwatów m.in. Świnia Góra, Dalejów chronione są tu unikatowe naturalne drzewostany ze stanowiskami modrzewia polskiego.



Dolina Nidy

Malownicze tereny Doliny Nidy są ostoją wielu gatunków ptaków o randze światowej. Nieuregulowana miejscami rzeka silnie meandruje, płynie wieloma korytami, które rozdzielają się i łączą tworząc nietypową strukturę delty śródlądowej. W okolicy doliny znajdują się unikatowe gipsowe urwiska skalne z kryształami gipsu wielkości 3,5 m. Najcenniejsze przyrodniczo tereny objęto ochroną w formie Nadnidziańskigo Parku Krajobrazowego.

Położenie. Dolina Nidy graniczy od strony zachodniej z Płaskowyżem Jędrzejowskim, Pasmem Przedborsko – Małogorskim, Garbem Wodzisławskim i Płaskowyżem Proszowickim. Od wschodu rozciągają się Wzgórza Chęcińskie, Pogórze Szydłowskie, Niecka Połaniecka, Garb Pińczowski i Niecka Solecka.

Krajobraz. Dolina Nidy jest obszarem o dużych walorach przyrodniczych. Nida ma charakter typowej rzeki nizinnej, stanowi główną rzeką Ponidzia, jej szerokość waha się od 6 do 60 metrów. Pomiędzy Motkowicami a Skowronnem w rozszerzeniu doliny utworzyła się jedyna w swoim rodzaju struktura geomorfologiczna – delta śródlądowa. Rzeka rozdziela się i łączy, tworząc labirynt odnóg, rozgałęzień i starorzeczy. Dolinę otaczają gipsowe wzgórza ze skałkami, jaskiniami, formami krasowymi porośniętymi roślinnością stepową. Szczególnie malownicze są gipsowe urwiska skalne i kryształy o wysokości 3,5 m. W okolicach Skorocic, Skotnik Górnych i Wiślicy znajdują się wyjątkowe formy krasowe w postaci podziemnych korytarzy, bram skalnych, wywierzysk i jeziorek krasowych.

Ekosystem. Rzeka osadza niesiony materiał co powoduje miejscowe wypłycenia koryta i zalewanie pobliskich terenów. Tereny zalewowe porośnięte są zbiorowiskami roślinności łąkowej i pastwiskowej, przechodzące miejscami w zabagnione turzycowiska. Przy starorzeczach występują zespoły szuwarowe, brzeg porasta szuwar mannowy. Ponadto rosną tu zarośla wierzbowe, olsy i zespoły łęgowe. W okolicach Motkowic zmeliorowano prawy brzeg Nidy, natomiast po przeciwnej stronie rzeka nie została uregulowana, dzięki temu rozciągają się tu naturalne bagna i wilgotne łąki będące ostoją wielu ptaków wodno – błotnych.

Flora. W dolinie Nidy znajduje się jedno z większych skupisk roślinności stepowej i kserotermicznej. Zbiorowiska takiej roślinności rosną głównie na zboczach wzgórz, dolinek, wąwozów, skał i miejscami na łąkach i pastwiskach. Unikatowymi przedstawicielami roślinności stepowej są dyptam jesionolistny, szyplin jedwabisty, sierpik różnolistny, jaskier illiryjski, sesleria błotna. Dla tego terenu charakterystyczne są również zbiorowiska roślinności wodnej, szuwarowej i torfowiskowej. Jako przedstawicieli można wymienić grążel żółty, osokę aloesowatą, strzałkę wodną, rosiczkę okrągłolistną, pełnika europejskiego, bagno zwyczajne oraz storczyki kukawa, szerokolistny i krwisty.

Fauna. Fauna okolic doliny Nidy uboga jest w gatunki leśnie, nielicznie występują tu sarny, dziki, lisy. Jaskinie gipsowe zamieszkiwane są przez nietoperze karlika malutkiego, borowca wielkiego, mroczka późnego, nocka Brandta i rudego. Jedynymi przedstawicielami ssaków wodno – lądowych są bobry i wydry. Dolinę Nidy zamieszkuje około 150 gatunków ptaków. Najliczniej reprezentowane są gatunki wodno – błotne, można tu spotkać gęgawę, czaplę siwą, bąka, bączka, perkoza, cyrankę, płaskonosa, błotniaka łąkowego i stawowego, sowę błotną, bataliona, rycyka, krwawodzioba, czajkę, rybitwy rzeczną, białoczelną i czarną, kropiatkę, zielonkę, zimorodka i podróżniczka. W pobliskich kamieniołomach koło Pińczowa gniazdują pustułki, białorzytki i kopciuszki. Ponadto występuje tu również dudek, dzięcioł syberyjski, przepiórka i świergotek polny. Dolina Nidy jest miejscem postoju i żerowania ptaków podczas migracji na południe. Ze względu na występowanie w tym rejonie unikatowych gatunków ptaków Dolina Nidy została objęta programem ochronnym NATURA 2000. Walory przyrodnicze tego obszaru podnosi fakt, iż podmokłe tereny są miejscem bytowania rzadkich gatunków płazów takich jak traszka grzebieniasta i zwyczajna, rzekotka drzewna, kumak nizinny, huczek ziemny. Wody Nidy są również zasobne w ryby, zanotowano około 38 gatunków. Występują tu m.in. objęte ochroną kozy, piskorze, ślizy, głowacze białopłetwe, piekielnica i strzelba potokowa. Najcenniejszym okazem nidziańskich wód jest umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze minóg strumieniowy. Bardzo ciekawa jest fauna bezkręgowców, okolice Nidy są jedynym miejscem na świecie, gdzie występuje ryjkowiec Donus nidensis, ponadto swoje jedyne w Polsce stanowiska mają tu ryjkowce Omias globulus i Trachypholeus heymesi oraz szarańczak Adarrus belevoyei. W Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym żyją bardzo nieliczne w Polsce cykady podolskie, modliszka zwyczajna i szarańczyk stepiarka. Można tu również spotkać takie ciekawe gatunki jak biegacza złocistego i granulowanego, motyle czerwończyka dukacika i pazia królowej, trzmiele ziemnego, paskowanego i kamiennego.

Ochrona. W celu ochrony unikatowych terenów Doliny Nidy utworzono Nadnidziański Park Krajobrazowy, wchodzący w skład Zespołu Parków Krajobrazowych Ponidzia. Znajduje się tu 9 rezerwatów, 30 pomników przyrody, 8 użytków ekologicznych. Rezerwaty obejmują głównie murawy kserotermiczne ze stanowiskami roślin ciepłolubnych i unikatowe odsłonięcia skał gipsowych. Nieużytki ekologiczne stanowią naturalne rozlewiska Nidy, będące ostoją wielu zagrożonych gatunków ptaków.

w załączniku galeria zdjęć.