Na podstawie analizy wybranych utworów omów motyw buntu w literaturze

Na podstawie analizy wybranych utworów omów motyw buntu w literaturze.


Rzeczywistość, w której żyjemy nie jest w stanie sprostać wymaganiom każdej jednostki ludzkiej, ponieważ jak wiadomo są to istoty wrażliwe, dumne i niepokorne. Przede wszystkim jednak ludzie cenią sobie wolność i możliwość swobodnego wyrażania siebie i swoich poglądów, dlatego buntują się przeciwko wszelkim ograniczeniom. Można zatem śmiało stwierdzić, że bunt narodził się wraz z pierwszymi ludźmi. Jest wszechobecny w historii ludzkości, ponieważ jest integralną częścią natury każdego człowieka.
Bunt, jaki poznajemy na samym początku tj. w Księdze Rodzaju, to bunt przeciwko Woli Boskiej. Pierwsi ludzie ośmielili się sprzeciwić Bogu i spożyć owoc z drzewa poznania dobra i zła, za co zostali wygnani z raju i stali się śmiertelnikami. Bunt Adama i Ewy wynikał z ich naiwności i pychy, a jego przyczyną była granica ustanowiona przez Boga, która ograniczała ich wolność. Buntując się zostali pozbawieni możliwości na wieczne życie bez cierpienia i nieszczęść. Jednakże z drugiej strony bunt dał im możliwość poznania świata, wolność w dokonywaniu wyborów i świadomość tego, co dobre a co złe. Na przykładzie tego pierwszego buntu w historii ludzkości można określić, czym tak naprawdę jest bunt. Jest sprzeciwem wobec zastanego świata, to często spontaniczne wystąpienie przeciwko czemuś. Jest swoistym synonimem człowieczeństwa oraz jego niezbywalną i integralną częścią. Bunt bierze się z potrzeby ulepszenia siebie i świata, jest źródłem silnych czasem gwałtownych przemian, a jego celem jest poprawa jakości życia.
Romantyzm był pierwszą epoką programowo głoszącą konieczność buntu. Romantyczny buntownik to jednostka nieprzeciętna, indywidualista, który dążył do odegrania doniosłej społecznie roli. Potrafił całkowicie poświęcić się idei, był skłócony ze światem. Cechowała go uczuciowość, tajemniczość, zamiłowanie do wolności i samotności. Głęboko związany z buntem romantycznym jest bunt prometejski. Prometeizm to postawa samotnego buntu przeciwko Bogu i ograniczeniom wolności ludzkiej, oraz zgody na poświęcenie się dla szczęścia ludzkości, na cierpienie za ideę. Stał się jedną z charakterystycznych cech bohatera romantycznego np. Konrada z III części Dziadów A. Mickiewicza. W Wielkiej Improwizacji Konrad wyzywa Boga na metafizyczny pojedynek. Czuje się równy Bogu, sięga po atrybuty boskości. Żąda władzy nad ludzkimi duszami i świadomością, aby pokierować nimi w imię walki narodowowyzwoleńczej. Zarzuca Bogu brak miłosierdzia oraz kierowanie się tylko rozumem, podczas gdy ludzie potrzebują miłości. Konrad utożsamia się z całym narodem. Chce być kreatorem ludzkiego losu niczym mityczny Prometeusz. W desperacji, obłędzie i pod wpływem opętania przez Szatana jest gotów nazwać Boga carem, co jest równoznaczne z najgorszym bluźnierstwem, jakie może paść z ust Polaka. Bóg milczy, potępia grzesznego Konrada gdyż ten postępował wbrew moralności. Wyżej omówiony przykład buntu przeciwko Bogu daje świadectwo temu, że jest to bunt nadaremny. Metafizyczny spór ze stwórcą jest jedynie pustą manifestacją swoich racji, która i tak nie zostaje wysłuchana i kończy się porażką buntownika.
Zło może objawiać się pod różnymi postaciami, jako wojna, zaraza, totalitaryzm. To właśnie przeciwko złu buntuje się większość poetów i pisarzy oraz ich literaccy bohaterowie. Angielski pisarz G. Orwell w książce pt: Rok 1984 ukazał ponurą przyszłość w supermocarstwie Oceanii, gdzie twardą ręką sprawuje rządy Wielki Brat. Podstawą jego panowania jest terror i propaganda. Główny bohater Winston Smith ma świadomość tego, że cały otaczający go świat jest jednym wielkim oszustwem, pragnie buntu. Pierwszym aktem buntu Winstona przeciwko Wielkiemu Bratu było założenie pamiętnika co groziło karą śmierci. Jednak posuwa się on o wiele dalej nawiązując romans z Julia. Miłość również była zakazana przez Partię, ponieważ ludzi zakochanych trudniej jest kontrolować. W końcu wraz z Julią , decyduje się na przystąpienie do podziemia tzw. Braterstwa , które ostatecznie okazało się wytworem tajnych służb Oceanii. Winston zostaje aresztowany i poddany wymyślnym torturom. Wyżeka się miłości do Juli i staje się wzorowym obywatelem Partii. Jego bunt był więc nadaremny i z góry skazany na klęskę, ponieważ cechowała go zbytnia naiwność. Nie ocenił trzeźwo swoich możliwości, gdyż był zbyt pochłonięty przez miłość do Juli. Zdał sobie sprawę z tego, że nie mógł pokonać W.B, ponieważ był zewsząd kontrolowany. Jedyną nadzieję pokładał w tzw. prolach jednak nie zrobił nic, aby zmobilizować ich do zbiorowego buntu. Winston niczym romantyczny bohater sam przeciwstawił się złu.
Jednak nie każda próba buntu przeciwko złu musi kończyć się klęską. Przykładem zwycięstwa nad okrucieństwem świata jest powieść A. Camusa Dżuma. Po wybuchu epidemii dr. Bernard Rieux postanawia zostać w Oranie, by przeciwstawić się zarazie. Podczas wielu miesięcy trwania epidemii nie okazał strachu przed chorobą i śmiercią. Doktor prezentuje aktywną heroiczną postawę, jest uosobieniem szlachetności i uczciwości. Buntownikiem w Dżumie jest również Jean Tarrou. To wędrowiec, który przybył z Paryża. Jego ojciec był prokuratorem generalnym Francji, zwolennikiem kary śmierci. Tarrou zbuntował się przeciwko niemu, ponieważ był pacyfistą i przeciwnikiem wszelkiej przemocy. Podczas epidemii w Oranie wraz z R. Rambertem i J. Grantem przystępuje do pomocy w brygadach sanitarnych. Tarrou umiera zarażony dżumą, mimo tego stał się człowiekiem spełnionym, a jego bunt przeciwko zarazie ocalił wielu ludzi. Dżuma dowodzi, że sensem ludzkiego życia jest bunt, nietolerowanie zła oraz jego zwalczanie. Brak działań natomiast, mogą tylko zło potęgować. Do jednostek wrażliwych: poetów i pisarzy należy walka ze złem, czy to bezpośrednia, czy też poprzez wykreowane postacie literackie. Zło jest ponadczasowe i przybiera różne formy, jest najpotężniejszym przeciwnikiem buntowników. Lecz dopóki istnieje, dopóty wielcy etycy literaccy będą nawoływać do aktywnego buntu przeciwko niemu, oraz walki o sprawiedliwość i godne ludzkie życie.
Ustanowione konwenanse, prawo, tradycja czy obyczaje wzbudzają wiele sprzecznych opinii, rodzą waśnie i spory, a także są przyczyną buntu. Typowym przykładem buntu przeciwko konwenansom, czy to szkolnym, nowoczesnym, czy ziemiańskim jest Ferdydurke W. Gombrowicza. Gombrowicz kreuje świat bohaterów jako niewolników rozmaitych form społecznych. Problemem w powieści jest również wszechobecna pupa. Prof. Pimko doprowadza do zdziecinnienia trzydziestoletniego Józia wysyłając go do szkoły. Nieustannie odprawia się tam misterium zakłamanie, a młodzież wychowuje w sztucznej atmosferze. Józio buntuje się przeciwko wszechwładzy i wszechobecności formy, dodatkowo zmagając się z procesem upupienia. Kolejny etap jego zmagań dokonuje się na stancji u Młodziaków. Rodzina ta hołduje nowoczesności i wszystkiemu co się z nią wiąże. Ich córka– Zuta narzuca bohaterowi formę staroświeckiego chłopca. Józio buntuje się przeciwko temu próbując dorównać jej naturalnością i nonszalancją. Ostatecznie wydostaje się z tego układu podstępem a następnie trafia do dworku Hurleckich , który jest siedzibą konserwatyzmu ziemiańskiego. Tam również nie jest wolny od pupy i gęby. Ucieka z stamtąd i porywa córkę Hurleckich Zosię, popadając w ten sposób w formę kochanka. Józio zdaje sobie sprawę z tego, że jego bunt jest nieskuteczny, a od formy nie ma ucieczki, chyba że przez przyjęcie innej. Można jednak nad nią zapanować dzięki spontaniczności i naturalności. Józiowi się to nie udało, był za słaby by kontrolować formę i nie potrafił wykreować własnego, oryginalnego wizerunku.
Zjawiska sprzeciwu, protestu i buntu mogą być objęte mianem kontestacji. W potocznym odczuciu kontestator to ktoś, kto demonstracyjnie i celowo narusza panujące normy. Żyje niezgodnie z obyczajami i przepisami, zachowuje się dziwacznie oraz ignoruje wszelkie zasady. Taki typ buntownika odnajdujemy w Tangu S. Mrożka. Kontestatorami, prowokatorami i anarchistami są Stomil i Eleonora. Manifestują swoją odmienność poprzez ekscentryczny strój i zachowanie, a także przez eksperymenty w sztuce. We własnym domu stworzyli świat chaosu i anarchii, zburzyli wszelki porządek. Stało się to przyczyną buntu ich syna Artura, któremu brakowało miłości, rygoru i zasad. Dlatego postanowił powrócić do tradycji, biorąc ślub kościelny z Alą. Próbuje także zaprowadzić porządek w domu terroryzując rodzinę rewolwerem, ale odnosi tylko chwilowe zwycięstwo. Ostatecznie jego bunt kończy się klęską. Tango S. Mrożka jest świadectwem na to, że bunt głęboko tkwi w naturze człowieka. Jest niemalże przekazywany z pokolenia na pokolenie. Zarówno istota jak i potrzeba buntu są stałe, zmieniają się jedynie przyczyny buntu.
Na podstawie wymienionych utworów można wywnioskować, że bunt towarzyszy człowiekowi od zawsze i jest integralną częścią jego natury. Bunt zbiorowy daje większą możliwość osiągnięcia zamierzonych celów. Jednak większość bohaterów literackich reprezentuje bunt indywidualny. Jest to bunt jednostki, która nie liczy się z własnymi siłami i możliwościami, stawia na szali wszystko i jest gotowa poświęcić własne życie. Takimi bohaterami kierują szlachetne intencje, a jednocześnie brak trzeźwej oceny sił i środków, dlatego skazani są na klęskę. Zatem czy bunt ma sens? Nie ma, jeśli jest pustą manifestacją własnych przekonań i wynika z pobudek egoistycznych. Jest niepotrzebny i bezsensowny, jeżeli pociąga za sobą cierpienia innych. Bunt ma sens natomiast, jeśli stanowi o postępie świata, gdy jest narzędziem do pokonania zła i decyduje o godności ludzkiej. Jednak mimo klęsk, a raczej dzięki nim świat się rozwija i zmienia. Dlatego uważam, że wszechobecny w historii ludzkości bunt jest niezbędny dla rozwoju człowieka i jego osobowości, a także jest głównym czynnikiem rozwoju cywilizacyjnego.
K.W.