Trzy kręgi rewolucji w Szewcach

1. Przewrót Scurvy’ ego przy pomocy Dziarskich Chłopców - faszyzm
„Arystokracja się przeżyła: to nie ludzie - to widma! Za długo nosiła na sobie ludzkość te widmowe losy. Kapitalizm to złośliwy nowotwór, który zaczął gnić, zjadać i gangrenować organizm, który go wydał - oto dzisiejsza społeczna kultura. Trzeba zreformować kapitalizm, ni niszczyć inicjatywy prywatnej”
- anachroniczna, nacjonalistyczna ideologia, takie samo kłamstwo jak obalona demokracja (polemika Prokuratora z utopijną wizją Sajetana)

2. Szewska rewolucja - socjalizm
„Ale jak tu porównać dwa mózgi? Nie porównać - choć i to trudno - ale zrównać. Otóż pracować będą tak samo - chodzi o tę nieprzyjemność.”
- chcą, aby każdy za tą samą pracę otrzymał tę samą płacę

„Więc czemu pan tego nie zacznie? Czy wy myślicie, że my musimy robić rewolucję od dołu, nawet wtedy gdy ona od góry bez kompromisów zrobiona być mogła? Każdy zostanie na swoim miejscu. Kto nie chce pracować w nowym ustroju - kula w łeb, a opornym wytrąca się od razu broń z ręki, pozbawiając ich podwładnych im ludzi. Czymże jest dowódca batalionu bez batalionu - kukłą w mundurze”
- pragną znieść granice między narodami, cofnąć kulturę, ale bez tracenia jej wartości duchowych

„Cały świat zabucim – zapracujem, zagwazdrzem – wszystko jedno”
rewolucja jest w tym wypadku „czystą żądzą sfabrykowania czegokolwiek bądź”, wywołaną pozbawieniem szewców możliwości wykonywania ich dotychczasowych zajęć
- ostatni wybuch siły twórczej przed totalną mechanizacją społeczeństwa, stworzenie nowej metafizyki - kultu pracy

3. Towarzysz X i Towarzysz Abramowski - ustrój technokratyczny
„Szkoda tylko, że my sami nie możemy być automatami”
- dążenie do unifikacji człowieka
- przywódcy są anonimowi, wskutek mechanizacji ludzie zostają pozbawieni życia wewnętrznego; wszyscy działają tak samo, w podobny sposób myślą
- poddane władzy abstrakcyjnych formuł i bezdusznej technologii bezklasowe społeczeństwo przybiera formę doskonale zorganizowanego mrowiska
- ostatnia wizja rewolucji jest niczym innym jak odzwierciedleniem obaw samego autora

Witkacy a rewolucja
- obala mit o możliwym szczęściu ludu płynącym z rewolucji
- „jak przejdziecie tę linijkę, będziecie tacy sami jak my”
- rewolucja obraca się przeciwko samym twórcom
- rewolucja prowadzi do dyktatury

Księżna Irina Wsiełodowna Zbereźnicka – Podberezka
- kobieta demoniczna
- mityczna kobieta – modliszka
- najbardziej groteskowe wcielenie demonicznej kobiety w twórczości Witkacego
- reprezentantka arystokracji
- jej zachowanie, a zwłaszcza język odbiega od potocznych wyobrażeń o sposobie mówienia arystokracji – elementy gwary, groteskowe przekleństwa
- perwersja, dekadencja
- psychicznie i fizycznie dręczy mężczyzn, sprawia jej to przyjemność
- I Czeladnik nazywa ją „sadystką z twarzą aniołka” i „naszym perwersyjnym aniołkiem”
- zachowuje się prowokacyjnie, bawiąc się podnieceniem, które wywołuje u mężczyzn
- cechuje ją przewrotność i wyrafinowane okrucieństwo; poszukuje coraz to nowych wrażeń, które mają zaspokoić jej nienasycone pragnienia
- sadomasochistyczna osobowość sprawia, że nawet praca przymusowa przynosi jej rozkosz
- uosabia erotyczną władzę, której ulegają wszyscy mężczyźni, niezależnie od pochodzenia i pozycji społecznej
- potrafi utrzymać swą wysoką pozycję niezależnie od sytuacji i panującego ustroju
- metafizyczne aspekty erotyzmu tracą rację bytu dopiero w nowej, zmechanizowanej rzeczywistości społecznej, a jej krótkotrwałe panowanie (matriarchat) jest tylko jeszcze jednym aktem komedii władzy, w której grali także szewcy
- dla Towarzysza X i Towarzysza Abramowskiego jest tylko kukłą, którą mogą co najwyżej zużytkować jako obiekt seksualnej rozrywki, dającej odprężenie po ciężkiej pracy
- rola Księżnej w zmechanizowanym ustroju jest metaforą upadku dekadencji, wszelakich form metafizycznych artystycznych po ostatecznej rewolucji technokratycznej

→ Stosunki pomiędzy demoniczną kobietą – Księżną, a omamionymi mężczyznami określone zostały przez witkacologów mianem: psychomachii płciowej

Klasy społeczne (analiza relacji między nimi):
- PLORETARIAT – Sajetan i Czeladnicy
- DEKADENCKA ARYSTOKRACJA – Księżna
- BURŻUAZJA – Prokurator Scurvy ↔ współistnienie w „gnijącej demokracji”