POCZĄTKI I REPUBLIKA
753-509 pne- okres monarchii, sześciu królów. 509- 27 republika. Od 27 pne do 476 ne cesarstwo
VIII wiek- Grecy zakładają pierwsze kolonie w Rzymie, tam słabo rozwinięte plemiona. Wyjątek- Etruskowie: dziwny język, wysoki poziom rzemiosła, ustrój podobny do polis. Pośrednik Grecy-Rzym. Grecy nauczyli Rzymian pisma, systemu polis, rzemiosła, stylu życia i dostarczali wyrobów luksusowych. OD ETRUSKÓW: podział i organizacja Rzymu, walki gladiatorów.
Lacjum- lud Latynów mieszkający w Rzymie, pierwsze rdzenne plemię, niewielkie. Bogaty, bo położony na drodze solnego szlaku. Żyli pod wpływ Etrusków.
Początku Rzymu- ok., 753. Według legendy założony przez Romusa i Remulusa. Swoje państwo nazywali Civitas lub res publika o ustroju podobnym do Greckich polis.
Republika:
1. na czele konsul z rodu patrycjuszy (od 307 pne pozwolono tez plebejuszom, a 20 lat potem było 2 konsuli).
2. podział na grupy społeczne: patrycjusze (dobrze urodzonych, uprzywilejowani)/ plebejusze (tych, których jest wielu, chłopi) i patroni (patrycjusze, bogaci, opieka nad plebejuszami, wparcie finansowe)/ klienci (głosowali tak jak chciał patron). Z biegiem czasu się zatarły
3. SENAT wybierający urzędników i konsuli
4. Konsulowi na rok, raz do roku zbierali wojsko i wysyłali na wojnę
5. PRAWO RZYMSKIE- 449 pne- pierwsza kodyfikacja prawa zwyczajowego, prawo 12 tablic
Wszystkie podbite ziemie nazywali Rzymem. Prowadzili wojny, armia miała charakter obywatelski, tzn. każdy obywatel który miał pieniądze na wyposażenie i żywność. Złupione ziemie stawały się łupem dla żołnierzy. Ludy podbitych ziem, włączali do wojska. Wojsko Rzymskie rozrastało się. Wpływ miała tez klęska zadana przez Celtów (Galów) która zmobilizowała ich do zwiększenia armii, a zatem nadania chłopom wolności, ziemi i obywatelstwa.
Ustrój Rzymu: arystokracja posiadająca ziemię rządziła, dostawał ziemie, chłopom powodziło się gorzej. Często pożyczali pieniądze i przez to mieli problemy, np. kiedy wierzyciel brał pod zastaw dłużnika i jego rodzinę.
WŁADZA
Większość urzędników przez rok, tytuł urzędnika- zaszczyt, wymagało pieniędzy i retoryki, nie było opłacane. Najważniejsze- nobilowie (”szlachetni”) czyli najczęściej dziedzicznie za zasługi rodu. Stąd częste adopcje, gdy nie było mężczyzny w rodzinie, albo popieranie kogoś innego. Odbywały się kampanie wyborcze, by przekonywać do siebie ludzi. Kariery robiono stopniowo, od najniższej godności do najwyższej.
Obywatele uczestniczyli pośrednio przez komicja centurialne i komicja tribusowe. Komicja centurialne- decyzja o wojnie i pokoju, wybór wyższych urzędników. Komicja tribusowe- reformy i modyfikacje, wybór niższych urzędników.
Można mówić o trójpodziale władzy na: senat, urzędników, lud. Czyli ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, jakbyśmy powiedzieli dzisiaj.
Urzędnicy zwyczajni: niżej (oridinari). Nadzwyczajni (extraoridinari): intereks, dyktator, dowódca jazdy, prefekt miasta.
Nazwa | Liczba osób | Kadencja | Powołanie | Zakres kompetencji |
|---|---|---|---|---|
Zgromadzenie obywatelskie (komicja) | zmienna | Spotykali się nieregularnie zwoływani przez konsula, | Wszyscy obywatele powołani wg zasady terytorialnej (komicja tribusowe) lub majątkowej (komicja centurialne) | Najważniejsze decyzje, przede wszystkim militarne, raz do roku wybór urzędników, zatwierdzanie ustaw bez debat tylko „tak” lub „nie”, sądzenie przestępstw i wyroków śmierci, |
Senat | 300, od I. w. p.n.e. 600 | Dozywotnia, chyba że za przeinienia usuwano | Przez cenzorów co 5 lat, byli pretorzy i konsulowi, potem też niżsi urzędnicy. | Wpisywani na listę po kolei: przez to młodsi byli na końcu i byli prawie nieważni, bo na przedstawioną przez konsula (przewodniczącemu obradom) odpowiadali według listy. Decydowali o podziale prowincji pomiędzy namiestników, bezpieczństwo państwa, prawo sąd i kary, sprawy zagraniczne, finanse, wyznaczanie zadań i potwierdzanie prac urzędników oraz uchwał zgrom. lud. Pełnia władzy w przypadku braku konsulów. |
URZĘDY | ||||
Konsulowie | 2 | 1 rok (od 42 lat) | Komicja centurialne | Dowodzenie armią, najwyższa władza w mieście, interpretacja wróżb, zwoływanie senatu. Obydwaj musie być ze sobą zgodni. Ich władzę ograniczało weto trybunów. |
Pretorzy | 1 (potem więcej, nawet 8) | 1 rok (od 39 lat) | Utrzymanie porządku w mieście, władza sądownicza w sprawach obywateli, zastępowanie konsulów podczas ich nieobecności, mógł otrzymywać namiestnictwo w prowincjach | |
Cenzorzy | 2 | 5 lat | Przez komicja centurialne, zazwyczaj wśród starszych senatorów | Finanse, spisy majątkowe obywateli (także wg. miejsca zamieszkania), listy senatorów i członków komicji (mogli ich usuwać udowadniając, że łamią obyczaje), nadzór nad pracami publicznymi |
Trybuni ludowi (plebejscy) | 10 (wcześniej mniej | 1 rok | Wybierani pośród plebejuszy na zgromadzeniach ludowych | Obrona praw ludu z prawem weta wobec decyzji urzędników, prawo do zwoływania gromadzeń, po prostu opiek a nad plebejuszami. Nietykalny, musiał mieć dom otwarty dzień i noc |
Edylowie kurulni | 2 | 1 rok (od 36 lat) | Wybierani przez komicja tribusowe | Troska o zaopatrzenie miasta i jego porządek (budynki publiczne, akwedukty, targi, miary i wagi), organizacja dostaw zboża, prowadzenie i organizowanie igrzysk (na koszt własny) |
Kwestorzy | 4 (rosła, pod koniec 40) | 1 rok (od 30 lat) | Urząd najniższy rangą. Towarzyszyli namiestnikom prowincji. Pomocnicy konsulów ds. finansowych (zarząd skarbu). | |
Dyktator | 1 | Max. 6 miesięcy | Wybierany przez konsula z decyzji senatu w sytuacjach nadzwyczajnych | Te sytuacje to: konflikty obywatelskie, klęski na wojnie, śmierć obu konsulów. Pełnia władzy bez ograniczeń |
Podboje Rzymu
Na początku podbijano ziemie na północy, potem południe. Walka Tyrcent- Pyrrus- rzymianie nie mieli szans (stąd Pyrrusowe zwycięstwo). Potem wojny unickie (Kartagina- Punijczycy).
WOJNY PUNICKIE
Przyczyna: Kartagina na początku (IX pne) jedna z kolonii Fenicjan, potem niepodległa. Rosnąc w potęgę stała się zagrożeniem dla ziemi rzymskich (zajmowała wyspy na morzy egejskim). I WOJNA PUNICKA (264- 241)- rozpoczęta od walki o Sycylię, w chwili gdy Kartagina była pewna zwycięstwa Rzym zaskoczył ich wynalazkiem ruchomego pomostu i pokonali ich. RZYM WYGRAŁ Sycylia, Sardynia, Korsyka, cała flota wojenna. II WOJNA PUNICKA (218- 201)- Kartagińczycy zaatakowali Rzym od lądu, dowódcą był Hanibal i słynne słonie. Próbował podburzyć Rzymian przeciw ojczyźnie, ale nie udało mu się. W Rzymie powołano dyktatorów. 216- bitwa pod Kannami Kartagińczyków było mniej lecz mieli lepsza taktykę. Jednak wycieńczenie i brak zapasów wykończyły Punijczyków, dodatkowo Rzymianie wybierają się do Afryki, zmusza Hannibala do odwrotu. 202- Zama (afr.) kartagina przegrywa, traci wszystko poza Afryką i pąłci wysoką kontrybucję. Hannibal się zabija. III WOJNA PUNICKA (149- 146) Rzymianie postanowili raz na zawsze rozprawić się z Kartaginą, na jej terenie powstała prowincja rzymsko- afrykańska.
Imperium Rzymskie
Rzymianie pozwalali ludom podbitych ziem zachować autonomię, jedynie kazali wspierać armię i płacić daninę, która zależała od warunków zdobycia terytorium. Nagradzano wierność, karano upór. Obywatele buntowali się przeciwko nadawaniu sojusznikom takich samych praw. Istotną role odgrywały kolonie, zakładane przez Rzymian w ważnych strategicznie punktach jako przyczółki rzymskiego panowania. Nieraz kolonistami byli sprzymierzeńcy i mieli one ograniczone obywatelstwo ( prawdo do zawierania małżeństw z obywatelami i ochronę praw majątkowych). Kolonista przenoszący się do Rzymu zyskiwał pełnię praw.
Na podbitych obszarach tworzono prowincje zarządzane przez urzędników (prokonsulów, propretorów). Na niższych szczeblach zachowywano władze tak jak była, pod warunkiem jej lojalności wobez Rzymu. Namiestnikowi towarzyszył kwestor, świta do wyznaczonych zadań i pewna liczba żołnierzy (zależna od sytuacji prowincji). Warunki życia w prowincji zależały od jej podatków oraz osoby namiestnika. Majątki zbijali tam finansiści zbierający podatki i pożyczający pieniądze na procent. Za podatki z prowincji rozbudowywano Rzym i polepszano sytuację Rzymian.
Kryzys i upadek republiki
Przyczyny kryzysu:
1. Zwiększające się różnice majątkowe pomiędzy bogatymi a biednymi chłopami (rewolucja)
2. Pogarszanie się statusu społecznego niewolników, skutek- powstania i zamieszki
3. Wojny domowe spowodowane dążeniem polityków do władzy
4. Działy rodzinne- brakowało ziemi, by rozdzielić między synów
W połowie II w. pne zaczyna być widoczny kryzys. Reformy braci Grakchów: pierwszy Tyberiusz (trybun ludowy), zaproponował zabranie ziemi publicznej i danie jej chłopom, żeby polepszyć ich sytuacje i zarazem polepszyć armię. Zbuntowali się bogaci właściciele tychże ziem, zabili Tyberiusza i jego zwolenników. Drugi- Gajusz- ograniczył władzę senatorów i wprowadził sprzedaż zboża po niższej cenie. Koniec też zamieszkami i śmiercią.
Sprzymierzeńcy domagali się od Rzymian obywatelstwa i praw, Rzymianie odmówili przez co wypowiedzieli oni wojnę. W rezultacie Rzymianie szybko nadali obywatelstwo sprzymierzeńcom. Prowadzono także wojny z niewolnikami, będącymi „narzędziami mówiącymi”. Było tez wiele konfliktów politycznych- w miejsce armii obywatelskiej wprowadzano armię zaciężną, która miała swojego wodza (polityka, który wykorzystywał ich w wojnach domowych) i była płatna. Poza tym wódz pozwalał swoim żołnierzom na grabieże w przypadku wygranej. Rozpoczął się okres zdobywania władzy siła i wielu wojen domowych. Najbardziej znana- Cezar i Pompejusz (konflikty polityczne???)
CESARSTWO RZYMSKIE
Początki
Okres cesarstwa rozpoczął Oktawian August, pokonawszy politycznych konkurentów. System przez niego stworzony nazywał republika, ale tak naprawdę była to monarchia- zachował urzędy republikańskie, ale większość z nich sam sprawował (”komedia republiki”). Wciąż z najważniejszy konsul, ale powstały nowe urzędy, ważniejsze, o których przyznaniu decydował cesarz. Zniknęło zgromadzenie obywatelskie, jednak senat pozostał i był bardzo ważny, zarówno dla obywateli jak i dla cesarza. Stał się bardziej otwarty dla osób nie tylko z elity, czyli np. przedstawiciele miast i prowincji italskich. Poza tym cesarz nie wtrącał się do spraw lokalnych, jeśli nie dochodziło do konfliktów i przedstawiciele miast italskich zachowywali się lojalnie wobec Rzymu. Te dwie rzeczy były tajemnica sukcesu cesarstwa rzymskiego. Nawet wprowadzany powoli kult władców nie powodował buntu.
Prowincje należące od dawna do Rzymu nie wymagające armii miały namiestników. Resztą rządzili ludzie cesarza. Namiestnicy byli wybierani pośród senatorów i odpowiadali przed cesarzem. Zapoczątkowano reformy zmniejszenia samowoli urzędników (która doprowadziła do upadku republiki). Ważne było też bronienie granic; kiedy jakieś plemię barbarzyńskie (granica z europą) zaczynało rosnąc w potęgę i stanowić zagrożenie, było ono natychmiast niszczone przez Rzymian.
Ponadto Oktawian dokonał reformy armii na armie zawodową, żołnierze służyli w niej od 16 do 25 lat, potem dostawali pieniężną odprawę i nadział ziemi. Z obywateli formowano legiony, nie- obywatele stawali się wojskami posiłkowymi o niższym żołdzie i dłuższej służbie. W chwili opuszczania armii otrzymywali odprawę i obywatelstwo (!).
Źródła słabości cesarstwa rzymskiego
Zewnętrzne: migracje ludów barbarzyńskich i napady na Italię, odrodzenie państwa Perskiego nazwanego teraz państwem Sasanidów.
Wewnętrzne: Italii brakowało pieniędzy na powiększenie się armii, nakładano coraz większe podatki. Rozpoczął się okres inflacji, czyli psucia monety- dodawanie miedzi do stopu ze srebrem. Poza tym brakowało pieniędzy z powodu potrzeby płacenia urzędnikom ustalonym przez cesarza. Zmieniła się sytuacja rolnictwa: powstawało więcej dużych majątków (latyfundia) ziem, które uprawiali dzierżawcy (kolonowie), ludzie wolni, którzy popadali w długi i uzależniali się od właścicieli. Przez to było mniej ludzi do armii. Ponadto liczne uzurpacje- armie obwoływały swoich wodzów cesarzami.
Jak było? | Jak powinno być? |
|---|---|
Cesarze często się zmieniali, dochodziło do uzurpatorskich przewrotów, brak stabilności władzy i szacunku. Nie był w stanie rządzić tak rozległym terytorium (liczne podziały) | Władza absolutna, imperator dzierżący władzę ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą. Cesarz powinien być autorytetem, wzbudzać szacunek |
Chrześcijaństwo nakazywało cześć oddawaną Bogu | Cześć boska powinna być oddana cesarzowi |
Społeczeństwo nie było w stanie udźwignąć rosnących kosztów utrzymania państwa; kryzys gospodarczy powodował bunty i rozbicie państwa. Urzędnicy uprawiali korupcje i oszustwa. | Urzędnicy ślepo posłuszni cesarzowi, na straży bezpieczeństwa silna i dobrze zorganizowana armia. |
DLACZEGO NIE BYŁO TAK JAK BYĆ POWINNO?
1. Władcy nie byli w stanie zagwarantować bezpieczeństwa państwa
2. Przebudowa instytucji wewnętrznych imperium nie nadążała za jego rozrostem
3. Chrześcijaństwo rozpowszechnia idee równości i wprowadza kryzys systemu niewolniczego załamując system społeczny cesarstwa
4. Dominowała prywata i dążenie do zaspokojenia własnych dążeń
WNIOSKI:
1. Cesarze nie byli w stanie rządzić Imperium Rzymskim
2. Ataki barbarzyńców osłabiły państwo, Cesarze nie byli w stanie z nimi walczyć (brak pieniędzy. Wojska) i pozwalali na barbaryzacja cesarstwa.
3. 476- ród Germański opanował Rzym i upadek cesarstwa zachodniorzymskiego