Główne ekosystemy świata

Ekosystem to zespół żywych organizmów tworzących biocenozę łącznie ze wszystkimi elementami środowiska nieożywionego, czyli z biotopem. Każdy naturalny ekosystem stanowi układ otwarty i funkcjonuje dzięki przepływowi energii i krążeniu materii. Energia przepływa jednokierunkowo strumieniem w układzie otwartym, materia natomiast krąży w ekosystemie w obiegu zamkniętym. Najważniejszym źródłem energii w ekosystemach jest energia słoneczna. Niecała docierająca energia zostaje skumulowana w organizmach. Część z niej jest wykorzystana do podstawowych procesów metabolicznych i budowy własnych struktur organizmów, ale część tracona jest bezpowrotnie w postaci ciepła.

Pojęcie ekosystemu jest kluczowe do zrozumienia świata przyrody. Pod względem energetycznym ekosystem jest układem otwartym i wymaga stałego dostarczania energii z zewnątrz.

Złożoność zależności w układach ekologicznych wyższych niż ekosystem jest tak wielka, że uniemożliwia opisanie wszystkich występujących interakcji. Dotychczas udało się jedynie wydzielić zespoły ekosystemów charakterystyczne dla określonego obszaru geograficznego, czyli biomy.

Biomy są wielkimi zespołami organizmów lądowych, charakterystycznymi dla określonego klimatu. W skład biomu wchodzi formacja roślinna i wszystkie związane z nią zwierzęta. Wyróżniono kilka podstawowych rodzajów biomów.

EKOSYSTEM TUNDROWY
Tundra na półkuli północnej zajmuje ogromne obszary podbiegunowe Ameryki północnej i Eurazji. Tundrę można scharakteryzować według następujących kryteriów:
1. krótki okres wegetacji, trwający z reguły mniej niż 50 dni
2. stale zamarznięta warstwa podglebia (wieczna zmarzlina)
3. bardzo niskie opady, poniżej 40 cm na rok
4. bardzo mała produkcja, zwykle poniżej 1 g suchej masy wyprodukowanej na metrze kwadratowym w ciągu dnia.

Jest to formacja bezleśna, w której dominują mszaki i porosty. Rośliny zielone, zazwyczaj trawy, są tu bardzo nieliczne. Średnia roczna temperatura niewiele przekracza 10C, a przez 6-10 miesięcy temperatury są ujemne. Tundra jest środowiskiem o dużych zmianach sezonowych, z ciemnościami trwającymi nieprzerwanie w ciągu zimy, ale również ze stale trwającym dniem w ciągu krótkiego lata. Głównym powodem ograniczającym wzrost roślin jest wieczna zmarzlina. Uniemożliwia ona wnikanie korzeni głębiej niż zaledwie na kilka centymetrów i jest ona głównym powodem braku drzew. Pomimo surowych warunków są tam rośliny i występuje produkcja pierwotna, która może stanowić podstawę ekosystemu. Roślinność może być znacznie rozproszona, prze co rośliny, charakteryzujące się karłowatym pokrojem, mają mały wpływ na mikroklimat. W południowych rejonach tundry pojawiają się krzewinki oraz karłowate wierzby i brzozy. Rozrastają się one na boki, raczej płożąc się blisko gruntu niż wyrastając w górę, dzięki czemu wykorzystują wyższe temperatury panujące w lecie tuż przy gruncie. Rośliny wieloletnie muszą być odporne zarówno na zimno, jak i na suszę.

Bezkręgowce mogą się pojawiać w lecie w dużych ilościach. Są wśród nich nicienie glebowe, dżdżownice, skoczogonki oraz owady, których larwy żyją w rozlewiskach lub strumieniach. Ssakami charakterystycznymi dla tego biomu są niedźwiedzie polarne, lisy polarne, renifery, zające bielaki i różne gatunki lemingów. W Ameryce Północnej żyją także piżmowoły. W tundrze nie ma kręgowców zmiennocieplnych, takich jak gady lub płazy z tego względu, iż jest dla nich zbyt zimno. Ptakami typowymi dla tundry są sowy śnieżne, sokoły białozory i pardwy. Latem przylatują tu także liczne kaczki i gęsi, a także ptaki śpiewające, żywiące się licznymi o tej porze roku owadami.
Na półkuli południowej zbiorowiska tundrowe pojawiają się jedynie na obrzeżach Antarktydy, a zwierzętami charakterystycznymi dla tych rejonów są pingwiny.

EKOSYSTEM BOREALNY
Lasy iglaste klimatu umiarkowanego (lasy borealne), zwane też tajgą, występują na olbrzymich obszarach półkuli północnej, zarówno w Eurazji, jak i w Ameryce Północnej. Rejon ten nie ma swojego odpowiednika na półkuli południowej, ponieważ te szerokości geograficzne zajmowane są przez Ocean Południowy. W ekosystemach borealnych pokrywa śnieżna zalega przez ponad pół roku, czemu towarzyszą niskie temperatury, ale sezon letni jest tam dłuższy, a letnie temperatury wyższe niż w tundrze. Charakteryzują się niewielką różnorodnością gatunkową roślin. Występują tu głównie sosny, świerki, jodły i modrzewie. Drzewa liściaste (brzozy, olchy, topole, jarzębiny, wierzby) są nieliczne i występują raczej jako domieszki. Dno takiego lasu jest stale silnie zacienione, więc runo rozwija się słabo. Liście w postaci igieł, typowe dla drzew iglastych, mają grubą, pokrytą woskiem skórkę, co zmniejsza transpirację (utratę wody). Jest to ważne w czasie długiej pory zimowej, kiedy występują trudności z pobieraniem wody z zamarzniętej ziemi. Zdolność pozostawiania liści przez całą zimę sprawia, że drzewa iglaste są w stanie wznowić fotosyntezę, a w związku z tym wzrost i rozmnażanie, gdy tylko warunki staną się ku temu odpowiednie. Lasy iglaste przepuszczają mało światła przez korony drzew, utrudniając tym samym wzrost podszytu. W skład runa wchodzą mchy, porosty, wrzosy i niektóre turzyce (trawy bardzo sztywne i ostre). Bardzo charakterystyczne w tej strefie są natomiast torfowiska. W strefie borealnej panuje większa różnorodność zwierząt niż w tundrze, lecz nadal jest ona ograniczona przez długą i surową zimę. W lasach tych żyją łosie, polatuchy (wiewiórki latające), różne gatunki pręgowców, sarny, jelenie, a z drapieżników rosomaki, sobole (zwierzęta ginące!), wilki, rysie. W Kanadzie również niedźwiedzie grizzly. Charakterystycznymi ptakami są tu puszczyki mszarne i uralskie, głuszce i cietrzewie.

EKOSYSTEMY STREFY UMIARKOWANEJ CHŁODNEJ
Lasy liściaste i mieszane klimatu umiarkowanego wykształciły się w Europie, na Dalekim Wschodzie i w środkowowschodniej części Ameryki Północnej. Porastają także wąski pas wybrzeża Pacyfiku na południowym zachodzie Ameryki Południowej, Tasmanię oraz Wyspę Południową Nowej Zelandii. Klimat jest tu bardziej sprzyjający dla wzrostu roślin niż w strefie borealnej. Wyraźne jest następstwo zimy i lata, natomiast cykl pór mokrych i suchych zaznacza się bardzo słabo. Na półkuli południowej występuje kilka obszarów lasów o podobnym charakterze, co jest mocnym dowodem na to, że w podobnych środowiskach niezależnie rozwijają się podobne formacje roślinne.

W przeciwieństwie do wiecznie zielonych lasów borealnych, ten ekosystem jest zdominowany przez drzewa liściaste. Charakterystyczną cechą drzew tworzących te biomy jest zrzucanie liści na zimę. W Europie są to głównie dęby, lipy, buki, klony, wiązy, graby i jesiony. W Azji oprócz nich występują orzechy mandżurskie, korkowce, bożodrzewy, w Ameryce zaś magnolie. Lasy liściaste mają luźniejszą strukturę niż borealne lasy iglaste, co umożliwia wzrost krzewom i roślinom zielnym tworzącym podszyt. Lasy te zamieszkują sarny, jelenie, dziki, lisy, borsuki, wilki i dawniej niedźwiedzie. W Azji występują także jenoty, bardzo rzadkie już pandy olbrzymie, a niegdyś spotykano w nich tygrysy. Charakterystycznymi zwierzętami dla lasów amerykańskich są skunksy, szopy, a także pumy, grzechotniki i aligatory, oraz będący godłem Stanów Zjednoczonych – bielik amerykański. Obszary zajmowane pierwotnie przez lasy liściaste są obecnie najgęściej zaludnione i dlatego uległy silnym przekształceniom wynikającym z działalności człowieka.

Obszary trawiaste strefy umiarkowanej występują w rejonach o niskich opadach, tam gdzie wzrost drzew jest zahamowany. Obszary takie znajdują się w Ameryce Północnej (prerie) i Eurazji (stepy), chociaż nie wiadomo jak bardzo do wyniszczenia drzew w tych rejonach przyczynił się człowiek. Formacje trawiaste tworzą również strefę pampy w Ameryce Południowej. Dominują tu trawy wieloletnie, odporne na spasanie przez duże ssaki i na zdarzające się od czasu do czasu pożary. Zwierzętami najbardziej rzucającymi się w oczy są wielkie roślinożerce. Na stepach Rosji żyją antylopy suhak i dżereń. W USA ich odpowiednikami są: antylopa widłoroga oraz bizon. Poza tym mniejsze gatunki ssaków takie jak pieski preriowe, goffery, susły, ślepce i świstaki. Drapieżniki, jakie spotyka się na tych terenach to: wilki, kojoty, lisy, orły i inne duże ptaki drapieżne.

EKOSYSTEMY STREFY UMIARKOWANEJ CIEPŁEJ
Te ekosystemy stanowią strefę przejściową od biegunów do tropików, od obszarów, gdzie głównym czynnikiem sezonowo zmiennym była temperatura, do takich, gdzie podstawowym czynnikiem stają się opady. Ekosystemy strefy umiarkowanej ciepłej występują w południowej części Ameryki Południowej oraz południowej Afryki. O rozwoju roślin decyduje rozkład opadów, a zatem w regionie tym można wyróżnić dwie podstawowe strefy: las liściasty klimatu umiarkowanego ciepłego oraz przystosowaną do letnich suszy formację roślinności twardolistnej.

Lasy klimatu umiarkowanego ciepłego występują po wschodniej stronie kontynentów, gdzie opady deszczu rozłożone są równomiernie w ciągu całego roku. Występują na wszystkich kontynentach, ale zajmują niewielkie, izolowane obszary. W Europie, zachodniej Azji i północnej Afryce spotyka się je na wybrzeżach Morza Śródziemnego, w południowo-zachodniej części Ameryki Północnej: w Kalifornii, Arizonie i północnej części Meksyku. Na półkuli południowej biomy te tworzą wąski pas w zachodniej części Ameryki Południowej, zajmują najbardziej wysuniętą na południe część Afryki i południowo-zachodnie wybrzeże Australii. Z powodu takiego rozczłonkowania zbiorowiska te są bardzo zróżnicowane pod względem składu gatunkowego. Zawsze jednak dominują w nich drzewiaste i krzewiaste rośliny zimozielone o twardych, skórzastych liściach. Typowymi gatunkami w Stanach Zjednoczonych są dęby, orzeszniki i magnolie, podczas gdy w Australii przeważa wiecznie zielony eukaliptus, choć równie częste są też akacje. W rejonie Morza Śródziemnego będą to dęby korkowe, pistacje, jałowce, wrzośce, bukszpany i mirty tworzące kolczaste zarośla zwane makią.

Rośliny te zastąpiły pierwotne lasy, w których rosły cedry, liczne gatunki dębów, wawrzyny, oliwniki i cyprysy. Zostały one wyniszczone w skutek działalności człowieka (pozyskiwanie drewna i wypas zwierząt). Podobne do makii krzewiaste zarośla nazywają się w Ameryce chaparral, a w południowej Afryce – fynbos. W Ameryce Południowej i w Australii zbiorowiska twardolistne zachowały charakter lasów. Podstawowymi roślinami są tu belloto (Ameryka) i różne gatunki eukaliptusów (Australia).

W zależności od regionu zwierzęta żyjące w tych biomach są bardzo różne. W Europie, północnej Afryce i Azji charakterystyczne są muflony, daniele, króliki, jeżozwierze, małpy magoty, czaple a z drapieżników żenety, szakale, ścierwniki, sępy i dawniej lamparty. W Ameryce Północnej – jelenie wirginijskie, kukawka srokata, sępy urubu, kolibry i coraz rzadsze już pumy.

Formacja roślinności twardolistnej, odpornej na letnie susze, często nazywana strefą roślinności śródziemnomorskiej, występuje po zachodniej stronie kontynentów, gdzie opady są ściśle związane z porami roku, dając w efekcie mokre zimy i suche lato. Przykładami są: region śródziemnomorski w Europie, południowa Kalifornia, zachodnia Australia oraz Prowincja Przylądkowa w Afryce Południowej. Przeważa tu roślinność odporna na susze, którą charakteryzują grube, twarde, pokryte woskiem liście. Najbardziej charakterystyczne rośliny na tym obszarze to dęby (korkowy i ostrolistny). W Australii natomiast dominują eukaliptusy.

Na półkuli północnej fauna różni się nieznacznie od tej spotykanej w strefie umiarkowanej chłodnej. Nie żyje tu wiele dużych zwierząt roślinożernych ze względu na bardzo skąpą i „niesmaczną” roślinność w okresie letnim. W Kalifornii występują jelenie, króliki i susły. Przedstawicielami drapieżników są tu pumy, rysie, kojoty i orły przednie. W Zachodniej Australii fauna jest odmienna. Głównymi roślinożercami są kangury, walabie oraz emu.

EKOSYSTEMY STREFY SUCHEJ I GORĄCYCH PUSTYŃ
Stepy są formacją trawiasta w klimacie umiarkowanym o żyznych glebach. W Europie zajmują niewielki obszar, natomiast bardzo rozległe są w Azji, Ameryce Północnej (preria) i Południowej (pampa). Spotykane są też w wyższych rejonach Australii i Nowej Zelandii. Z powodu żyzności gleb większość stepów została obecnie przekształcona w pola uprawne i pastwiska, przez co zatraciły one swój pierwotny charakter. W Europie niegdyś występowały w tych biomach suchaki, tarpany i wilki. Wiele pierwotnych stepów zachowało się jednak w Azji, gdzie do dziś żyją różne ssaki roślinożerne, takie jak konie Przewalskiego, dzikie osły, suchaki i baktriany (wielbłądy dwugarbne).

W Ameryce Północnej ich odpowiednikami ekologicznymi są bizony i widłorogi, a w Ameryce Południowej gwanako, jeleń pampasowy i nielotny ptak nandu (struś pampasowy). Spośród większych drapieżników w Azji i Ameryce Północnej na stepach występuje wilk, zaś w południowej – wilk grzywiasty.

Półpustynie i pustynie występują na wszystkich kontynentach prócz Europy i Antarktydy. Dla wszystkich tych obszarów charakterystyczne są efemeryczne gatunki roślin, które potrafią przetrwać suszę w postaci nasion. Jeśli spadnie deszcz, gwałtownie rozwijają się i kwitną (czasami w ciągu kilkudziesięciu godzin). Z twardych form należy wymienić suchorośla (sklerofity) i gromadzące wódę w tkankach sukulenty (agawa, aloes, wilczomlecze, kaktusy). Trudne warunki pustynne i półpustynne wytrzymuje niewiele zwierząt. W Azji, zwłaszcza na Półwyspie Arabskim, w tych biomach spotykane są gazele, myszoskoczki, sępy, kanie czarne, niegdyś też lwy i lamparty. Dla pustyń położonych w głębi kontynentu charakterystyczny jest baktrian. Jego odpowiednikiem w Afryce jest dromader (wielbłąd jednogarbny). Tu występuje też najmniejszy lis – fenek. Dla pustyń Australijskich charakterystyczny jest kret workowaty, a na obrzeżach także większe gatunki kangurów. W Ameryce Północnej liczne są grzechotniki i kojoty, pumy zaś są rzadkością.

Sawanny to formacje trawiaste występujące w klimacie podrównikowym Afryki, Ameryki Południowej i Środkowej, Australii i Azji. Sawanny często w sposób ciągły, bez wyraźnej granicy przechodzą w suche lasy tropikalne zawierające prócz różnorodnych traw także drzewa, akacje i baobaby w Afryce, palmy w Ameryce, eukaliptusy w Australii. Wzajemną łączność tych biomów podkreślają także zwierzęta. W obu występują prawie te same gatunki. Bardzo charakterystyczne są tu duże gatunki trawożerne. W Afryce i Azji są to słonie, bawoły, nosorożce, antylopy oraz różne gatunki małp. Dodatkowo w Afryce występują żyrafy, w Azji zaś jelenie. Wśród drapieżników wspólne dla tych regionów są gepardy, lwy, lamparty i hieny. W Azji również tygrysy i niedźwiedzie. Charakterystycznymi elementami krajobrazu sawanny są olbrzymie nieraz kopce termitów. Nieco odmiennie wygląda fauna sawanny amerykańskiej i australijskiej. W Ameryce spotykamy w nich liczne jelenie, pekari, pancerniki i mrówkojady, dla Australii natomiast charakterystyczne są duże gatunki kangurów i nieloty emu, a także liczne zdziczałe zwierzęta sprowadzone tu przez człowieka – konie, kozy, psy dingo, lisy i koty domowe.

Okresowo suchy las podrównikowy występuje na obszarach, gdzie pora deszczowa jest dłuższa niż na sawannie, aczkolwiek pora sucha trwa tu około sześciu miesięcy. Lasy te występują w Indiach, od Birmy po Indochiny, w północnej Australii oraz na skraju głównych obszarów lasów deszczowych. Rosną tu głównie drzewa liściaste, które zrzucają liście w porze suchej a nie w zimie. W miejscach o większej wilgotności zdarzają się drzewa wieczniezielone. Na terenach Australii przeważają eukaliptusy. Na tych terenach zdarzają się zwierzęta roślinożerne żywiące się głównie trawą podszytu, takie jak jeleń czy słoń. Mają one swoich drapieżników: tygrysy, oraz inne koty i dzikie psy. Mrówki i termity dominują także w tych lasach na równi z gadami pospolitymi w tym klimacie.

Wilgotne lasy równikowe, zwane też puszczą tropikalną, związane są z wilgotnym i gorącym klimatem równikowym. Występują w dorzeczu Amazonki, w środkowej Afryce, na Madagaskarze, Półwyspie Indochińskim, Archipelagu Malajskim, północnych wybrzeżach Australii i na Filipinach. Brak pór roku sprzyja wegetacji, dlatego są to najbardziej rozwinięte ekosystemy lądowe, najbogatsze pod względem różnorodności gatunkowej. Podstawowymi roślinami są tu wysokie drzewa, których korony silnie ocieniają dno lasu. Na nich występują liczne pnącza (liany) i epifity (rośliny rosnące na innych roślinach, ale nie pasożyty). Saprofity natomiast czerpią energie z podłoża, ponieważ same nie fotosyntezują. Świat zwierzęcy tych biomów tworzą między innymi: w Ameryce Południowej – tapiry, kapibary, nutrie, jaguary, liczne gatunki małp szerokonosych, leniwce, mrówkojady i kolibry; w Afryce – okapi, bawoły, słonie, świnie leśne, goryle, szympansy, lamparty, dzioborożce; w Azji – tapiry, nosorożce, dzikie bydło, tygrysy, niedźwiedzie malajskie, lamparty, gibbony, orangutany; w Australii – kazuary, papugi, ptaki rajskie, kangury drzewiaki, workowate wiewiórki latające. Dzięki ciepłemu klimatowi liczne są gady i płazy. Pierwsze miejsce wśród owadów należy się mrówkom, ze względu na ich liczebność oraz różnorodność odgrywanych przez nie ról.

ŚRODOWISKA GÓRSKIE
Szczególny wpływ na środowiska lądowe ma nie ich szerokość geograficzna, ale wysokość nad poziomem morza. Zmiany zachodzące wraz ze wzrostem wysokości n.p.m. przypominają w pewnym stopniu te zachodzące zgodnie z szerokością geograficzną. Głównymi czynnikami odróżniającymi środowisko górskie od innych środowisk są:
1. czas, w którym można przejść od odpowiednika tropikalnego lasu deszczowego do arktycznej tundry
2. dobowe wahania temperatury związane z dużymi wysokościami
3. rozrzedzone powietrze wpływające na procesy oddychania i fotosyntezy

Obszary górskie trudno poklasyfikować, ale większość tamtejszej fauny przystosowana jest do pobierania lub zachowywania maksymalnie największej ilości ciepła. Ssaki mają dłuższe i gęściejsze futro, owady natomiast wykazują większą zawartość melaniny, co pozwala im na wydajniejsze pochłanianie ciepła. Cechą wyróżniającą górskie zespoły organizmów jest ich wzajemna izolacja. Są skutecznie porozdzielane, dlatego wiele populacji ewoluowało niezależnie i uważa się je za osobne gatunki lun podgatunki.

ŚRODOWISKA WODNE
Wodę należy rozpatrywać i charakteryzować inaczej niż ląd. Równie ważnymi jak temperatura czynnikami są stężenie pierwiastków odżywczych oraz zawartość tlenu. Woda pokrywa 70% powierzchni Ziemi, więc w zasadzie jest to wodna planeta. Do tej pory środowiska wodne jako trudno dostępne były wielką zagadką dla badaczy. Postęp techniki i nauki sprawił jednak, iż głębiny oceanów są obecnie bardzo aktywnie badane. W przeciwieństwie do lądowych, środowiska wodne są z reguły klasyfikowane ze względu na ich skład chemiczny (np. woda słodka i słona) oraz morfologię (np. rzeki, jeziora i oceany).

Jeziora, jako wody stojące, są niezwykle zróżnicowane i długa lista czynników decyduje o ich florze i faunie. Do najważniejszych należy ich wielkość, od jezior przypominających małe morza do takich, które potocznie możemy nazwać stawkami. Następnym czynnikiem jest stężenie pierwiastków odżywczych: jeziora oligotroficzne (ubogie w składniki odżywcze) mają zespoły organizmów zupełnie inne niż jeziora eutroficzne (bogate w substancje odżywcze).

Jeziora strefy umiarkowanej podlegają sezonowym cyklom, gdy zmieniają się względne temperatury wody na różnych głębokościach. Wiatry wiejące nad powierzchnią mogą zwiększać przemieszanie powierzchniowych (cieplejszych) i głębinowych (chłodnych) warstw wody. Jeziora bogate w substancje odżywcze strefy umiarkowanej mogą w lecie ulec w znacznym stopniu odtlenieniu, na skutek mnożenia się sinic, które pochłaniają duże ilości tlenu. Jeziora tropikalne natomiast są bardziej stabilne ze względu na stale wysoką temperaturę powierzchniową.
Obszary podmokłe, tak jak ekosystemy nadbrzeżne, stanowią przejście pomiędzy środowiskami lądowymi i wodnymi. Charakteryzują się płyciznami i roślinami wynurzonymi, które maja lądowe pochodzenie, ale tolerują nasiąknięte wodą gleby. Obszary podmokłe są zazwyczaj nisko położone, często przybrzeżne, a ich natura zależy od źródła wody. Tak jak w jeziorach, dopływ pierwiastków odżywczych ma ogromny wpływ na rodzaj rozwijającego się zespołu organizmów.

Ekosystemy oceaniczne nie podlegają takiej samej klasyfikacji jak ekosystemy lądowe. W mniejszym stopniu wpływa na nie klimat, a bardziej prądy morskie i ukształtowanie dna.
Głębokie oceany stanowią największy ekosystem na Ziemi, mniej więcej tak duży, jak wszystkie pozostałe ekosystemy. Głębokie oceany są obszarami o niskim stężeniu pierwiastków odżywczych, a zatem o małej produktywności. W miarę jak postępują badania głębin morskich, zaczynamy zdawać sobie sprawę, jaki jest ogrom fauny żyjącej na lub przy dnie oceanu. Stworzenia te są świetnie przystosowane do słabego oświetlenia i wysokiego ciśnienia panującego w tych środowiskach. Większa produktywność cechuje płytsze wody wokół kontynentów, nazywane szelfami kontynentalnymi, gdzie pierwiastki chemiczne dostarczane są przez uchodzące do morza rzeki. W tych wodach jest duża różnorodność ryb jak i ssaków morskich, dzięki którym skupia się tam większość światowego rybołówstwa. Przeważają tam takie gatunki jak: dorsz, śledź, morszczuk i płastugi wraz z ich odpowiednikami wśród bezkręgowców (krewetki, kraby, homary). Cechą niektórych obszarów są prądy występujące w miejscach, gdzie wody z głębin wynoszone są ku górze, w czasie, gdy wiejące od lądu wiatry odpychają od brzegu wody powierzchniowe. Obszary te, zwykle przylegające do zachodnich wybrzeży mas kontynentalnych, są miejscami o szczególnym znaczeniu dla produktywności i różnorodności biotycznej morza.

W rejonach tropikalnych wody przybrzeżne, które są na tyle płytkie, aby światło mogło przenikać aż do dna, są zasiedlane przez koralowce. Te kolonijne zwierzęta, zawierające w swych ciałach symbiotyczne glony tworzą wielkie skupiska zwane rafą koralową. Poza koralowcami istnieje tam duża różnorodność skorupiaków, mięczaków i innych bezkręgowców, a w szczególności ryb.

Ujścia rzek, obszary przejściowe pomiędzy wodami słodkimi i morskimi, cechuje zadziwiająco duża różnorodność, biorąc pod uwagę dynamiczny charakter ich środowiska, z nieustannie zmieniającym się poziomem wody i zasolenia. W rejonach tropikalnych wokół takich obszarów rozwijają się namorzyny, które stanowią ważne tarliska dla wielu gatunków ryb.