”Kordian” polemiką z „Dziadami” w sferze interpretacji świata i idei. Analiza porównawcza.

„Kordian” czyli pierwsza część trylogii Juliusza Słowackiego to dramat powstały w Genewie w 2 połowie 1833r.Tak w zamierzeniu ambitne co do wielkości dzieło(choć w rzeczywistości zakończone na pierwszej części) miało być wyzwaniem rzuconym Mickiewiczowi; współzawodnictwem z nim na polu poezji, a zarazem świadectwem, że autor stanowi głos w dyskusji o najżywotniejszych sprawach narodu. W swoim utworze Słowacki polemizuje z Mickiewiczem, stara się udowodnić, iż jest on „rycerzem tej nadpowietrznej walki, która się o narodowość naszą toczy.” Walka ta jednak, a także świat i idee w nim zawarte przedstawione są przez autora w zgoła odmienny sposób. Znajdujemy je przede wszystkim w trzech fragmentach utworu: Prologu, monologu Kordiana na Mont Blanc, a także w szpitalu dla wariatów.

Utwór rozpoczyna Przygotowanie, w którym moce piekielne w noc przełomu stuleci stwarzają przywódców przyszłego powstania(m.in. Chłopickiego, Czartoryskiego, Krukowieckiego). Następnie jest Prolog komentowany przez wielu współczesnych badaczy jako ewidentny zamiar rywalizacji z Mickiewiczem. Dotyczy on roli poezji w życiu narodu; przedstawione są trzy koncepcje poezji z której dwie pierwsze to pogląd Mickiewicza. Zawartemu w „Dziadach” mesjanizmowi przeciwstawia poeta ideę bezwzględnej walki o wolność: ”Dajcie mi proch zamknięty w narodowej urnie, Z prochu lud wskrzeszę” . Jego zdaniem mesjanizm demoralizuje naród, usypia go zamiast pobudzać do walki. Druga osoba prezentuje model poezji tyrtejskiej- bohater choć walczy, domaga się aktywności i czynu -również ponosi klęskę. Według Słowackiego, czyli osoby trzeciej właściwa jest postawa traktująca poezję jako mit, który przechowa wartości narodu, by wydobyć je i wykorzystać w odpowiedniej chwili. Przepędza on zwaśnionych, pragnie porwać ludzi do działania a nie jedynie bezsensownie ich pocieszać. W Przygotowaniu po raz pierwszy ujawnia się polemika „Kordiana” z mickiewiczowskimi „Dziadami”. Kolejnym fragmentem taką treść zwierającym jest scena lirycznego monologu Kordiana na Mont Blanc-odpowiednik Wielkiej Improwizacji. Pojawia się tu hasło "Polska Winkelriedem narodów". Jest ono nawiązaniem do postaci legendarnego bohatera szwajcarskiego, który w czasie bitwy z Austriakami skierował na siebie włócznie wroga, co pozwoliło Szwajcarom uczynić wyłom w szeregach nieprzyjaciela i ostatecznie zwyciężyć. Winkelried, poświęcając swe życie, dał rodakom zwycięstwo. Nazywając Polskę Winkelriedem Słowacki stawia znak równości między czynem rycerza a powstaniem listopadowym. Według jego koncepcji Polska swym zrywem skupia na sobie uwagę mocarstw, zwłaszcza Rosji, tym samym umożliwiając uciśnionym narodom zrywy niepodległościowe. Różnica pomiędzy koncepcją Mickiewicza a Słowackiego polega na tym, iż pierwszy ujmował to poświęcenie w kategoriach religijno - metafizycznych, drugi natomiast twardo stąpa po ziemi i swą koncepcję tłumaczy na płaszczyźnie historyczno - politycznej. Przedstawiony bowiem w „Dziadach” Konrad reprezentował postawę prometeizmu, czyli indywidualistycznego buntu przeciwko Bogu i siłom natury, skrępowaniu wolności ludzkiego ducha oraz zgody na poświęcenie się, a także samotne cierpienie za idee i szczęście ludzkości. Bohater ten jednak zamiast odważnym czynem zmienić los ojczyzny, bezsensownie przeciwstawia się Bogu. Ostatecznie przegrywa, a całe jego działanie nie przynosi Polsce żadnych korzyści. Kordiana natomiast cechuje winkelriedyzm; jest on aktywny, gotowy do podjęcia samotniczej walki o wolność; choć jak się później okaże- jako spiskowiec jest on postacią tragiczną. Tak jak Konrad decyduje się na czyn nieetyczny, przeciwstawia się Bogu(gdzie z góry skazany jest na porażkę), tak samo i Kordian, nie potrafi doprowadzić swych zamierzeń do końca. Jego wielka idea, odnaleziona na Mont Blanc, w praktyce sprowadza się jedynie do zamordowania cara. Kordian nie ma żadnego programu, który pozwoliłby mu na rzeczywiste przewodzenie narodowi. Jest(podobnie jak Konrad) poetą i marzycielem. Wyobraźnia, która podsuwa mu przerażające obrazy, nie pozwala na spełnienie krwawego czynu. Samo poświęcenie swego życia okazuje się aktem niepotrzebnym, wzbudzającym litość. W domu wariatów Kordian stracił pewność siebie, zwątpił w swoją osobę i ideę o którą walczył. Świat, w którym żył, okazał się dziełem Szatana (dokładnym tego dowodem jest "Przygotowanie"). Kordian nie miał nigdy pomysłu na zorganizowane, skuteczne działanie. Był samotny i przegrał, a jego klęska nikogo ani niczego nie ocaliła. Słowacki twierdzi, iż jednostka obdarzona dużą wrażliwością i wyobraźnią - poeta - nie może zostać rzeczywistym przywódcą narodu- oto kolejny punkt polemiki z Mickiewiczem Idea poświęcenia jednego człowieka, gotowego umrzeć w imię szczęścia narodu, jest mrzonką. Sens może mieć tylko działanie zorganizowane, a twórczość poety wspierać powinna słuszne idee. Wykreowany więc przez Słowackiego Kordian jest według mnie również w pewnym sensie polemiką z Mickiewiczem-przecież to również indywidualność samotnie walcząca o losy narodu.

Jak widać „Kordian” jest więc ewidentną polemiką z „Dziadami” Adama Mickiewicza w sferze interpretacji świata i idei. Polemika ta dotyczy przede wszystkim charakteru i roli poezji w życiu narodu, postawy bohatera o wolność tego narodu walczącego, a także roli jednostki w przeobrażaniu świata. „Kordian” to w zamierzeniu autora dyskusja o przyczynach klęski powstania listopadowego, a nie walka z Mickiewiczem- negowanie wielkości jego dzieła. Słowacki przede wszystkim porwać rodaków do walki, ukazać błędy poprzedniego zrywu a także przedstawić swoją „receptę na sukces”. Czy aby jednak na pewno Polacy usłuchali rad wieszcza? To już pokazała historia...