Osiągnięcia cywilizacyjne starożytności.

Współczesny człowiek wiele zawdzięcza starożytności, która dała początek wielu rzeczom, bez których nie można sobie wyobrazić dzisiejszego świata. Zostawiła po sobie mnóstwo cennych „pamiątek”, dzięki którym można poznawać ówczesne życie. „Kultura wydaje się nam cudownym drzewem, które wyrosło w ciągu niezliczonych stuleci. Szarpały nim burze, połamały jego gałęzie, wichry zdmuchnęły liście i kwiaty, lecz ono samo stoi mocne, nieuszkodzone i pewnego dnia, gdy słońce znów zaświeci zza chmur, rozwinie się w całej okazałości i stanie się jeszcze mocniejsze, jeszcze potężniejsze w swym dążeniu do światła.”
W Starożytnej Grecji miał początek rozwój sztuki teatralnej. Teatr grecki narodził się z przedstawień religijnych na cześć boga Dionizosa, organizowanych w czasie świąt zwanych, Dionizjami. Pierwotnie podczas Dionizji występował chór satyrów pod przewodnictwem koryfeusza, który intonował pieśń wykonywaną następnie przez śpiewaków. Z czasem koryfeusz wyodrębnił się i zaczął prowadzić dialog z chórem, pełniąc rolę aktora. Wielkie Dionizja organizowano w miastach, w marcu. Z nich powstała tragedia. We wrześniu miały miejsce małe Dionizja, odbywające się na wsiach, które zapoczątkowały komedię.. Poszczególni dramatopisarze greccy nie tylko pisali sztuki, ale również mieli zasługi w rozwijaniu formy przedstawień. Tespis w VI w. p.n.e. wprowadził pierwszego aktora i zbudował skene. Ajschylos na przełomie VI i V w. p.n.e. wprowadził drugiego aktora, zastosował prolog, opisy i opowiadania. W V w. p.n.e. Sofokles wprowadził trzeciego aktora, zwiększył obsadę chóru i jednocześnie zmniejszył jego rolę w akcji na rzecz przodownika chóru. Również w V w. p.n.e. Eurypides zastosował monolog przedstawiający psychiczne przeżycia bohatera, a także wprowadził postaci kobiece. Sztuki greckie wystawiano zwykle pod gołym niebem. Teatr składał się z kilku części. Theatron był półkolistym miejscem, gdzie zasiadali widzowie. Kolejne rzędy widowni znajdowały się coraz wyżej. Na środku teatru znajdował się okrągły plac nazywany orchestra, na którym występował chór. Po jego bokach umieszczone były wejścia dla chóru - parodos. Przed orchestrą znajdował się proskenion, czyli podłużne podwyższenie, na którym występowali aktorzy. Za proskenionem umieszczone było skene - budynek, który zasłaniał kulisy i pełnił rolę scenografii.
Do osiągnięć cywilizacyjnych antyku zaliczyć można także zabytki literatury. Powstały wtedy dwa najsłynniejsze eposy: „Iliada” i „Odyseja”, których twórcą jest Homer. W „Iliadzie” opisana jest jedna z największych bitew, która miała miejsce w antyku, czyli wojna trojańska. Natomiast „Odyseja” opisuje tułaczkę jednego z żołnierzy uczestniczących w niej, a mianowicie Odyseusza. W Rzymie również powstał jeden z najsłynniejszych eposów, tj. „Eneida” Wergiliusza. „Wergiliusz opisuje ucieczkę Eneasza i jego towarzyszy z płonącej Troi, ich wędrówkę ku wybrzeżom Afryki oraz spotkanie z Dydoną, która zapałała do Trojańczyka tak namiętną miłością, że gdy odpływał do Italii, wybrała śmierć na płonącym stosie.” Ponadto w Grecji rozwinęła się również liryka. Słynne były wiersze Tyrtajosa, zagrzewające do walki. Także Safona była doceniana za swoje utwory, w których mówiła o potędze i sile miłości. Pindar tworzył lirykę chóralną, którą wykonywał chór z akompaniamentem muzyki. Zasłynął on także z utworów, które pisał ku czci igrzysk w Olimpii. Ateńczycy mieli ogromny wkład w rozwój dramatu i sztuki teatralnej, której najwybitniejszymi twórcami byli wcześniej już wspomniani Ajschylos, Sofokles i Eurypides. Rzymianie zainspirowani greckim dramatem, tworzyli własne dzieła. Tytus Plautus nie tylko naśladował komedię grecką, ale sam stworzył rodzimą komedię łacińską. Do najwybitniejszych rzymskich poetów zalicza się Kwintusa Horacjusza Flakkusa, znanego jako Horacego. Jego słynny utwór „Exegi monumentum” stał się inspiracją dla wieli poetów późniejszych epok, m.in. dla Juliana Tuwima. W Mezopotamii powstał jeden z najstarszych poematów epickich świata, czyli „Epos o Gilgameszu”. Jest to opowieść o życiu władcy miasta Uruk, który w jednej trzeciej był człowiekiem, a w dwóch trzecich bogiem.
Starożytni uczeni zasłynęli również ze swojej filozofii, która często kierowała przyszłych myślicieli. Najstarszy z greckich filozofów - Tales z miasta Miletu, greckiej kolonii w Azji Mniejszej (pocz. VI w. p.n.e.), starał się odszukać podstawowy pierwiastek, od którego pochodzą wszystkie inne, i uznał wodę za źródło świata i życia. Nieco młodszy był Heraklit z Efezu (także w Azji Mniejszej), którego nauka, podkreślająca sprzeczności i zmienność zjawisk i pojęć, wywarła wielki wpływ na późniejszych mędrców. Później ateńscy filozofowie skierowali się ku mikrokosmosowi, czyli jednostce ludzkiej: „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”, jak powiedział Protagoras z Abdery. Jednym z najbardziej słynnych był Sokrates z Aten. Jego najwybitniejszym uczniem był Platon, „rozwijający w swojej szkole w gaju Akademosa (Akademii) bogatą teorię opartą na założeniu istnienia abstrakcyjnych idei, których poznanie daje prawdziwy obraz świata. Ze szkoły Platona wyszedł Arystoteles ze Stagiry, który odrzucił teorię idei i prowadził badanie empiryczne (oparte na doświadczeniu).” W Grecji rozwinęły się także nurty myślowe, tj. epikureizm (tworzył ją Epikur, który twierdził, że należy czerpać z życia przyjemność duchową przez rezygnację z niepotrzebnych pragnień), stoicyzm (Zenon z Kation głosił, że człowiek powinien żyć zgodnie z naturą i rozumnie) oraz cynicyzm (przedstawicielami byli m.in. Antystenes i Diogenes z Synopy, którzy głosili, że tylko proste, zgodne z naturą życie daje prawdziwą niezależność od zmienności losu). Epikureizm zaczerpnięty z Grecji miał duży wpływ wśród Rzymian, m.in. zainspirował do napisania poematu „O naturze rzeczy” Tytusa Lukrecjusza Karusa. Marek Tuliusz Cyceron, preferujący filozofię eklektyczną podziwiał stoicyzm. Również ten nurt robił wrażenie na Lucjuszu Anneuszu Senece (Młodszemu). Cennym dziełem jest utwór „Rozmyślania”, którego autor – Marek Aureliusz, był zwolennikiem prostego i skromnego życia. Antyczna filozofia inspirowała wielu poetów, myślicieli i innych uczonych. Widoczne jest to już w średniowieczu, gdzie wiedzę z nauk Arystotelesa czerpał św. Tomasz z Akwinu, z Platona – św. Augustyn.
Jednym z najcenniejszych zabytków pozostawionymi przez antycznych twórców są dzieła z dziedziny sztuki i architektury. Do dziś można podziwiać egipskie budowle – piramidy. „Były to początkowo groby faraonów, przy czym w miarę rozwoju rozmiar piramid się zmniejszał. Największe i najsławniejsze są piramidy w Gizie pod Kairem trzech faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa, a więc z czasów IV dynastii. (…) Piramidy stanowiły tylko część składową większych założeń architektonicznych, do każdej z nich należała świątynia grobowa, wszystko razem są to więc kompleksy grobowcowe.” Grecji zawdzięczamy stałe kanony stylu doryckiego i jońskiego oraz korynckiego. Powstała tam także słynna świątynia Ateny – Partenon, której twórcami byli Iktinos i Kallikrates. Rzeźbiarz Fidiasz wykonał ze złota i kości słoniowej posąg Ateny, który znajdował się w środku tej budowli. Z tego samego materiału powstał posąg Zeusa w Olimpii. Poliklet, twórca rzeźby „Doryforos – Niosący włócznię”, stworzył kanon idealnych proporcji, zaś Myron („Dyskobol”) przeprowadził artystyczne studium ruchu. „W Egipcie rzeźba miała wyłącznie sens magiczny, grecki artysta natomiast pragnął stworzyć wzorzec, który pomógłby człowiekowi w dążeniu do doskonałości fizycznej. W Grecji atleta, rzeźbiarz i lekarz dzielili się swoimi doświadczeniami. Rzeźbiarz Praksyteles i twórca medycyny Hipokrates zawdzięczali swe osiągnięcia bezpośredniej obserwacji, a nie lekturze ksiąg. Słusznie więc nazywamy ich czasu „wiekiem oka”.” Rzymskie budowle, które do dziś budzą podziw to m.in. Panteon – świątynia o budowie kopułowej oraz Koloseum – dzieło Wespazjana, czyli olbrzymi amfiteatr. Odbywały się krwawe widowiska, głównie walki gladiatorów, kończące się często śmiercią walczących. W Egipcie wytworzył się kanon klasyczny, który ściśle opisywał, jak należy przedstawiać ludzką postać.
W antyku wspaniale rozwinęła się także administracja, rząd oraz ustroje polityczne. „W Starym Świecie penetracja stepowych koczowników na sąsiednie tereny społeczeństw rolniczych nie tylko pośrednio przyczyniła się do coraz większego umacniania się systemu wodzostwa, ale i bezpośrednio wywołała jego rozrost. Z pewnością nie jest to przypadek, że król Hammurabi nazywał się pasterzem swego ludu, że prastara chińska nazwa rządcy mu oznacza „poganiacza” i że inne prastare chińskie słowo chn, czyli władca, początkowo oznaczało właściciela trzody bydła.” Pierwotne ustroje polityczne opierały się głównie na rządzeniu jednostki, np. monarchia czy tyrania. Później jednak w Grecji powstały arystokracja, oligarchia i demokracja, które pozwalały rządzić obywatelom lub wybranej z nich grupy. Niewątpliwym osiągnięciem Hellenów w rozwoju ustroju polis było zaangażowanie w politykę szerokich rzesz obywatelskich, najsilniej było to widoczne w demokratycznych Atenach, ale występowało w mniejszym lub w większym stopniu także w innych polis. Szczególny rozwój nastąpił w Rzymie, gdzie powstały republika, pryncypat i dominat. Na system polityczny republiki składała się magistratura (urzędnicy), senat i Zgromadzenie Ludowe. W pryncypacie zlikwidowano Zgromadzenie Ludowe, a princeps (władca) skupił cała władzę magistratury i kontrolował senat. Okres dominatu wprowadził system tetrarchii (podział państwa na cztery części), co ułatwiło administrację i obronę granic oraz zapobiegało uzurpacjom. „Ustrój Rzymu zmieniał się w ciągu stuleci w zależności od sytuacji politycznej i potrzeb państwa. Formy przeżyte i niesprawne starano się zastępować nowymi i w ten sposób reformowano państwo. Absolutną władzę monarchy połączoną ze sztywna etykieta dworską kontynuowali cesarze bizantyńscy. Do idei cesarstwa rzymskiego nawiązywali Karol Wielki i władcy Rzeszy Niemieckiej. Ustrój republiki rzymskiej stał się natomiast obiektem badań i źródłem inspiracji oświecenia, którzy tworzyli fundament państw nowoczesnej Europy.”
Starożytni uczeni wymyślili wiele interesujących rzeczy, które ułatwiły lub miały ułatwić ludzkie życie. Grecki fizyk Archimedes odkrył prawo hydrostatyki, a także śrubę do podnoszenia wody, wielokrążek oraz zasadę „punktu podparcia”, czyli punktu obrotu dźwigni. Także Heron z Aleksandrii wynalazł wiele zadziwiających wówczas ludzi przedmiotów, np. „automatyczny” dzbanek funkcjonujący podobnie do dzisiejszego syfonu oraz automat służący do otwierania drzwi świątyni. Jednak w wieku niewolnictwa siła fizyczna była znacznie tańsza od siły mechanicznej, dlatego też te wynalazki po prostu „nie opłacały się”. Rzymianin Marek Terencjusz Warron pisał o literaturze, o języku łacińskim i jego pochodzeniu, stworzył także pierwszą encyklopedię. Wybitny geograf i astronom Ptolemeusz z Aleksandrii jest autorem geocentrycznej teorii budowy wszechświata, zaś lekarz Galem z Pergamonu stworzył wiele fundamentalnych prac z dziedziny medycyny. Medycyna i nie tylko zawdzięczają Rzymowi szpitale wojskowe, znakomite zespoły kanalizacyjne, akwedukty do rozprowadzania świeżej wody oraz publiczne łaźnie.
Jednym z większych osiągnięć cywilizacyjnych Grecji są organizowane przez nich igrzyska olimpijskie. Igrzyska odbywały się na cześć wszystkich bogów. Największe i najsłynniejsze odbywały się na cześć Zeusa, co cztery lata w Olimpii. Pierwsze odbyły się 776 r. p.n.e. W czasie trwania igrzysk w całej Grecji obowiązywał pokój. Starożytne Olimpiady zakończyły się w 395 r. n.e. W 1896 r. Francuz baron Pierre de Coubertin zorganizował I nowożytne igrzyska w Atenach. Od tego czasu, co cztery lata sportowcy z całego świata spotykają się na olimpiadzie. Wyjątek stanowił okres I i II wojny światowej. Mimo wielu różnic pomiędzy igrzyskami starożytnymi a współczesnymi są one ich kontynuacją. Symbolem tego jest znicz olimpijski, który zapala się od ognia przyniesionego przez sztafetę z Olimpii.
Te antyczne cywilizacje pozostawiły wiele śladów po sobie, z których do dziś można korzystać. Starożytna Grecja, Rzym oraz Egipt z pewnością były kolebką cywilizacji. Przez wiele lat rozwijały się obok siebie język, kultura, sztuka, architektura, filozofia i ustroje polityczne. Choć nie wszyscy są tego w pełni świadomi, to jednak wiele współczesny świat zawdzięcza antykowi. Wystarczy obejrzeć się dookoła, ponieważ większość rzeczy zapoczątkowała właśnie starożytność, np. pismo, literaturę czy ustroje polityczne, dzięki którym funkcjonujądzisiejsze państwa.






Bibliografia


1. Birket-Smith Kaj, Ścieżki kultury, wyd. „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1974
2. Encyklopedia Powszechna PWN, Wyd. PWN, Warszawa 1999
3. Kalder Ritchie, Spadkobiercy: Opowieść o człowieku i stworzonym przez niego świecie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965
4. Polek Krzysztof i Wilczyński Marek, podr. do historii dla kl. I liceum: Ludzie i epoki, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2002
5. Sprawski Sławomir i Pawlak Marcin, Cywilizacje starożytne, wyd. Kluszczyński, Warszawa 2000
6. Wells Collin, Cesarstwo Rzymskie, Wyd. Prószyński I S-Ka, Warszawa 2003
7. Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, wyd. Gutenberga, Poznań 1996