Kochanowski dzisiaj.

Jan Kochanowski uważany jest za największego poetę polskiego renesansu. Chyba każdy wie, iż to właśnie on pisał "Fraszki" i "Pieśni", że to spod jego pióra wyszedł zbiór dziewiętnastu "Trenów" ku pamięci Urszuli, większość Polaków zna, choćby ogólną, problematykę "Odprawy posłów greckich". Czy jednak ten fakt ma jakiś większy wpływ na teraźniejszą Polskę i jej mieszkańców? Czy poeta z Czarnolasu miał rację mówiąc: " [...] nie umrę ani mię czarnymi Styks niewesoła zamknie odnogami swymi."? Czy możemy mówić o "teraźniejszości" jego utworów?
Kochanowski uważany jest za "ojca poezji polskiej". Studiował na uniwersytecie w Padwie i właśnie tam po raz pierwszy brał udział w sporach dotyczących roli języka narodowego w literaturze; zapoznał się także z literaturą francuską i prawdopodobie te zdarzenia wpłynęły na jego dycyzję, by zacząć tworzyć w języku polskim.

Pierwszym polskim utworem, którego datę powstania znamy, jest wiersz "O śmierci Jana Tarnowskiego ... do syna jego, Jana Krystofa...". Został on wydany w Krakowie w 1561 roku. Rok później w tym samym mieście wydano poemat "Zuzanna", do którego dołączono pieśń "Czego chcesz od nas Panie" ( "Hymn" ). To właśnie "Hymn" według tradycji uważany jest za najstarsze dzieło Kochanowskiego napisane w języku ojczystym.
Dlaczego wspominam o pierwszych utworach pisanych po polsku? Ponieważ od momentu, gdy Kochanowski zaczął je tworzyć, rozoczyna się historia współczesnej polszczyzny i literatury.

Poeta, o którym piszę tworząc "Pieśni" ustalił wzorzec gatunku, nie mając przed sobą prawie żadnych poprzedników wśród autorów polskich, czerpał jedynie z antycznych "carmen" twórczości Horacego. "Pieśni" Kochanowskiego obfitują w dużą ilość różnych tematów i stylów. To właśnie one jako pierwsze w Polsce, choć nawiązują do tradycji melicznej, nie służyły jedynie do śpiewania, lecz były i są utworem lirycznym przeznaczonym do czytania.

Fraszka, to kolejny gatunek liryczny, dla którego autor "Trenów" ustalił obowiązujący wzór stylistyczny. Pierwowzorem "Fraszek" Kochanowskiego były "Figliki" autorstwa Mikołaja Reja. "Fraszki" są jednak wyrazem znacznie większych umiejętności językowych i uważa się je za doskonalsze od "Figlików". Nazwę gatunkową fraszki, Kochanowski wprowadził z języka włoskiego ( frasca - drobiazg, głupstwo ).
Także tworząc "Treny" poeta odszedł od obowiązujących konwencji, choć nawiązują one do tradycji antycznych i są pisane zgodnie z obowiązującą strukturą epicedium. Są jednak pierwszym poematem trenologicznym i to one po raz pierwszy poświęcone są dziecku, a nie osobie dorosłej i zasłużonej. "Treny" są świadectwem w jak doskonały sposób poeta potrafił posługiwać się i manipulować polszczyzną.
Tak więc, Kochanowski poprzez opisane powyżej utwory wprowadził bardzo wiele do literatury polskiej. To on usystematyzował zasady gramatyki i ortografii, które do tej pory były zupełnie inne w dziełach różnych autorów i ustalił model polskiego sylabowca ścisłego. Odkąd zaczął tworzyć pojawiło się wielu naśladowców, którzy usiłowali dorównać jego kunsztowi. Byli to m.in.: Adam Czahrowski czy Marcin Bielski, którego "Satyry" nawiązują do utworu "Satyr albo dziki mąż" Kochanowskiego. Właśnie dzięki naśladowcom wiele nowych rzeczy, które poeta wprowadził do języka przetrwało do dziś.

Czy jednak tematyka wspomnianych przeze mnie wcześniej utworów jest ciągle aktualna? Z pewnością wiele z nich możemy odnieść do współczesnej rzeczywistości.

Zbiór "Fraszek" porusza wiele tematów. Są wśród nich fraszki: biesiadne, dowcipne, miłosne, patriotyczne, filozoficzne i.t.d. Dużą część z nich możemy z powodzeniem odnieść do współczesności, gdyż dotyczą one ludzi i ludzkiego postępowania, które przecież niewiele zmienia się na przestrzeni wieków. Na przykład fraszka "Na nabożną" ośmiewa ludzką przywarę jaką jest bigotyzm: "Jesli nie grzeszysz, jako mi powiadasz Czego się, miła, tak często spowiadasz?". Przecież i teraz można spotkać wielu ludzi, do których mógłby się odnosić ten wiersz! To samo można powiedzieć na temat fraszki "O zazdrości" i większości innych fraszek.

Wiele "Pieśni", podobnie jak "Fraszki" może mieć wymiar ponadczasowy. Niektóre, zwłaszcza te traktujące o Bogu, są jednak odzwierciedleniem myśli renesansowej Kochanowskiego i zwykle nie podzielamy poglądów autora. Mimo to nawet one są obecne w dzisiejszym świecie, gdyż uczą nas tego, jak dawniej myśleli ludzie, w co wierzyli oraz przybliżają nam wizerunek poety.

"Treny" przedstawiają cierpienie ojca po stracie dziecka oraz dramat człowieka, któremu łamie się dotychczasowa filozofia życiowa - to w co wierzył. Czytając je poznajemy uczucia Kochanowskiego, które nie różnią się od uczuć, jakich doznają współcześni ludzie w podobnych sytuacjach. Dzięki temu staje się on nam jeszcze bliższy i zrozumiały.

"Odprawa posłów greckich" jest również utworem ponadczasowym. Tragedia ta opowiada o relacjach między indywidualnym prawem jednostki, a zasadami państwa oraz odpowiedzianością obywateli za losy swojej oczyzny. Była ona swoistą krytyką i przestrogą Polaków przed błędami politycznymi mogącymi doprowadzić do upadku Ojczyzny. Nie muszę chyba wspominać, że problematyka poruszona w dramacie jest nadal bardzo aktualna.

Okazuje się więc, że obecność Jana Kochanowskiego w dzisiejszej Polsce jest bardzo ważna i nie można się wyprzeć tego, iż jest istotną postacią w naszej kulturze. Świadactwem na to są wspomniane przeze mnie wcześnej zmiany i systematyzacje, które wprowadził do języka i literatury polskiej, są one obecne w naszym języku do dziś. Poza tym, jego utwory są dzisiejsze i wciąż w dużej mierze aktualne. Możemy z nich czerpać bardzo wiele informacji i mogą się stać pewnego rodzaju wskazówką jak żyć.

Kochanowski dziś ... po prostu jest. Przestanie być dopiero wtedy kiedy o nim zapomnimy i nikt nie będzie już pisał na jego temat wypracowań, jak ja to robię. Jednak to się chyba nigdy nie stanie. Jak widać nawet gdy mówił, że nigdy nie umrze - miał racje.