Ogólny zarys nauki o finansach

Ogólny zarys nauki o finansach

Termin „finanse”

Określenie „finanse” jest terminem o szerokim znaczeniu, obejmującym operacje pieniężne. Występuje w różnych językach świata. Współcześnie „finanse” rozumie się jako ogół zjawisk pieniężnych (kredyt, pieniądz), powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka. Rozwój finansów nastąpił wraz z rozwojem stosunków towarowo-pieniężnych. Nauka o finansach jest częścią nauk ekonomicznych, tworząc teoretyczne podstawy do praktycznej działalności w różnych dziedzinach operacji finansowych

Struktura rzeczowo-finansowa gospodarki

Gospodarka jest strukturą złożoną. Występują w niej procesy realne (wytwarzanie produktów) i finansowe (kredyt, podatki). Z punktu widzenia podmiotów uczestniczących w gospodarce wyróżnia się:
a) sektor realny (przedsiębiorstwa)
b) sektor finansowy (banki, państwo)

Sektory te działają współzależnie: sektor finansowy stanowi przestrzeń operacji pieniężnych o różnym charakterze i za pomocą licznych instrumentów finansowych.

Główne funkcje finansów

1. alokacyjna (rozdzielcza)
2. redystrybucyjna – przemieszanie dóbr majątkowych (podatki)
3. kredytowa
4. stabilizacyjna

Makroekonomiczna struktura finansów

W systemie finansów wyróżnia się:
a) sferę finansową – podmioty gospodarki pieniężnej (banki, instytucje ubezpieczeniowe)
b) sferę procesów realnych – podmioty gospodarki rzeczowo-pieniężnej (przedsiębiorstwa domowe)

Powstanie pieniądza


Podział pracy i pojawienie się produktów na sprzedaż przyczyniły się do powstania handlu. Proces wymiany towarów podlegał stopniowemu usprawnieniu, aż powstał pieniądz. Powstał pieniądz towarowy – rodzaje towarów uznane zwyczajowo za miernik wszystkich innych towarów. Pieniądz metalowy – najpierw metale nieszlachetne np. żelazo, miedź; potem metale szlachetne np. srebro, złoto:
- pieniądz sztabkowy: początek ok. 2000 lat p.n.e. w Azji Mniejszej;
- monety: początek bicia monet VIII w. p. n. e. w Starożytnej Grecji
Następnie był pieniądz papierowy.

Początki zastosowania pieniądza papierowego

Według historyków pieniądz papierowy zastosowano w Chinach w 119 r. p. n. e. Pieniądze papierowe upowszechniły się w Europie w XVII-XVIII w. Określono je notami bankowymi, od angielskiego określenia „bank-notes” stąd „banknot”. Najwcześniej w Europie zastosowano pieniądz w Szwecji, Anglii, Francji (1716), Rosji (1796). W Polsce pierwsze pieniądze papierowe wprowadzone zostały do obiegu w 1794r. przez władze powstańcze powołane przez Kościuszkę.

Cechy pieniądza papierowego (banknotów)

a) rodzaj papieru wartościowego
b) jednostki nominalne określa państwo
c) reprezentant wartości
d) powszechny środek płatniczy
e) nie jest wymieniany na złoto
f) ma charakter pieniądza walutowego (walut)
g) taniość wytwarzania i emisji
h) niski koszt obiegu
i) łatwość operacji pieniężnych

Formy współczesnego pieniądza

a) pieniądz gotówkowy: banknoty, bilon, monety
b) pieniądz bezgotówkowy: różne dokumenty bankowo-rozliczeniowe, pieniądz elektroniczny

Funkcje pieniądza

a) prawny środek płatniczy
b) miernik wartości
c) środek przechowywania wartości – tezauryzacji
d) środek przenoszenia wartości
e) pieniądz światowy (Dolar, Szyling, Euro)
f) pieniądz jako towar handlowy (wymiana walut)

Formy pieniądza

a) pieniądz gotówkowy: kruszcowy, papierowy
b) pieniądz bezgotówkowy
c) pieniądz elektroniczny

Podstawowe instrumenty rynku finansowego

a) pieniądz – jest środkiem cyrkulacji i powszechnym instrumentem wyrażającym wartość wszystkich towarów. Zasoby pieniężne mogą być przeznaczone na cele bieżące i przyszłe. Odkładanie pieniędzy na cele przyszłe ma charakter oszczędności.
b) kapitał – jest dobrem majątkowym, posiada wyrażenie pieniężne i umożliwia osiąganie dochodu w dłuższym czasie. Kapitał powstaje w drodze powstrzymania się od konsumpcji dóbr przez oszczędzanie i może być spożytkowany przez podmiot go tworzący lub może być przekazany do masowego użytkowania innym podmiotom.

Pieniądz

Pieniądz może mieć postać statyczną jako zasoby pieniężne bądź strumieni pieniężnych (pieniądz w ruchu). Ruch strumieni pieniężnych jest odzwierciedleniem procesów rzeczowych lub rozliczeniowych.


Podstawowe rodzaje strumieni pieniężnych

a) rynkowe (gorące)
b) redystrybucyjne np. podatki
c) pożyczkowe

Przepływ funduszy pieniężnych w systemie finansowym

Przepływ funduszy bezpośredni poza rynkiem (np. Kowalski pożycza pieniądze Kozie). Przepływ funduszy poprzez rynek finansowy np. lokata bankowa i kredyt bankowy. Rynki finansowe tworzą przestrzeń operacji finansowych, pieniężnych i kapitałowych. Są miejscem lokowania funduszy i pozyskiwania środków finansowych za odpowiednim wynagrodzeniem. Operacje pieniężne na rynkach finansowych przeprowadzane są z udziałem różnych wyspecjalizowanych pośredników jak banki, giełdy, domy maklerskie. System finansowy umożliwia przenoszenie funduszy w czasie i przestrzeni na rynkach finansowych, krajowych i globalnych.

Systemy finansowe

Wyróżnia się systemy finansowe:
a) krajowe
b) międzynarodowe
c) ugrupowań gospodarczych (UE)



















Podstawowy podział finansów w gospodarce rynkowej

a) finanse prywatne – zasoby pieniężne gospodarstw domowych; zasoby pieniężne przedsiębiorstw prywatnych; zasoby pieniężne fundacji i innych instytucji prywatnych.
b) Finanse publiczne – zasoby pieniężne państwa; zasoby pieniężne organów samorządowych , zasoby pieniężne funduszy publicznych, zasoby pieniężne związków narodowych, partii politycznych.


System finansowy



System finansowy określa się jako zespół różnych czynników zapewniających cyrkulację pieniądza i operacje kapitałowe oraz świadczenia usług finansowych osobom fizycznym i prawnym


Podstawowy zakres systemu finansowego

- rynki finansowe
- instrumenty finansowe
- instrumenty finansowe bankowe i nie bankowe
- zasoby, normy prawne oraz procedury określające jego funkcjonowanie

Instrument finansowy


Instrument finansowy jest ogólnym określeniem różnych narzędzi stosowanych na rynkach finansowych, mających formę zobowiązań pieniężnych np. weksel
Do podstawowych instrumentów finansowych należą:
- pieniądz gotówkowy
- pieniądz bezgotówkowy
- papiery wartościowe
- pożyczki
- kredyty
- rachunki bankowe


Stopa procentowa

Stopa procentowa jest ceną pieniądza. Wartość stóp procentowych wynika z:
a) bieżącej sytuacji ekonomicznej kraju
b) stopy inflacji
c) wielkości popytu i podaży na pieniądz
d) oczekiwań rynku


Podstawowa międzynarodowa terminologia

Finanse – finance
System finansowy – finacial system
Aktywa – assets
Alokacja aktywów – basset allocation
Zobowiązanie – liability
Płynność finansowa – uquidyty
Rentowność – field
Stopa procentowa – interest rate
Zysk – income profits, earnings

Klasyfikacja podmiotów w gospodarce

a) finansowe

- bank centralny (PKB)
- zagraniczne instytucje finansowe
- międzynarodowe instytucje finansowe
- krajowe instytucje finansowe (poczta, banki komercyjne, giełda)

b) nie finansowe

- podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa, spółdzielnie, osoby fizyczne)
- osoby fizyczne nie prowadzące działalności gospodarczej
- pozostałe podmioty (fundacje, partie polityczne, związki zawodowe)

c) sektor budżetowy

- jednostki budżetowe państwa
- jednostki budżetowe lokalne
- fundusze celowe budżetu państwa


Klasyfikacja przedmiotowa i podmiotowa finansów


a) przedmiotowy:

- przychody i wydatki materialne (operacje towarowo-pieniężne)
- dochody z pracy i wydatki osobowe
- płatności transferowe
- przychody i wydatki pieniężne kredytowe

b) podmiotowy:

- finanse przedsiębiorstw
- publiczne
- ubezpieczeń
- banków
- ludności

System finansowy przedsiębiorstw


W ogólnym ujęciu przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym:
- wyodrębnionym pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomicznym – samodzielnym i samofinansującym się. Ze względu na formy własności wyróżniamy przedsiębiorstwa:
a) prywatne
b) publiczne państwa i samorządu terytorialnego

Finanse przedsiębiorstwa to gromadzenie, dzielenie i wydatkowanie środków pieniężnych na cele działalności gospodarczej. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa polega na efektywnym pozyskiwaniu środków finansowych oraz lokowaniu ich w składniki majątkowe w celu osiągnięcia gospodarczych i dobrych wyników finansowych.

Rodzaje przedsiębiorstw

a) według formy własności: prywatne, spółdzielcze, publiczne, państwa oraz samorządu terytorialnego
b) według rodzaju działalności gospodarczej: przemysłowe budowlane, bankowe, rolnicze, transportowe, usługowe, ubezpieczeniowe
c) według wielkości: małe (do 50 pracowników), średnie (do 250), duże


Prowadzenie przedsiębiorstw

Do prowadzenia przedsiębiorstwa niezbędny jest określony kapitał w postaci:
- środków trwałych
- środków obrotowych
Kapitał przedsiębiorstwa:
a) własne:
- statutowe
- zapasowe (rezerwowe)
b) obce:
- długoterminowe
- krótkoterminowe

Struktura finansów

Kapitał własny : kapitał obcy
- modelowa 1:1
- wielkość kapitału obcego zależna jest głównie od zdolności kredytowej przedsiębiorstwa


Źródła kapitałów przedsiębiorstwa

a) wpłaty udziałowców
b) emisje obligacji
c) zysk netto do dyspozycji
d) bankowe kredyty inwestycyjne
e) kredyty bankowe krótkoterminowe
f) kredyty handlowe i inne zobowiązania
g) emisja krótkoterminowych papierów wartościowych


Główne alternatywne sposoby pozyskiwania kapitału obcego przez przedsiębiorstwo

a) kredyt bankowy
b) partner strategiczny
c) emisja akcji
d) emisja obligacji
e) venture capital (inwestor finansowy)
f) KPD (krótkoterminowe papiery dłużne)

Ryzyko finansowe działalności gospodarczej przedsiębiorstwa

a) rodzaje
- operacyjne ( struktura produkcji, rynek zbytu, opłacalność)
- finansowe ( struktura kapitału, koszty, stopa zysku, płynność finansowa)
- inwestycyjne ( rozwój, zwrot nakładów, modernizacja produkcji)
b) czynniki
- zewnętrzne
- wewnętrzne