Unia Europejska opiera się na trzech filarach:
I. Zakres działania dwóch Wspólnot Europejskich (głównie sprawy gospodarcze, w tym Unia Gospodarczo-Walutowa); w 2002 roku wygasł zawarty na 50 lat traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, obecnie obowiązujące traktaty to: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
II. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
III. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (do 1999 r. współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych).
Filar I
Wspólnoty Europejskie
Wspólnota Europejska (WE) jest organizacją międzynarodową będącą podstawą współpracy w ramach Unii Europejskiej. Do 1 listopada 1993 r. nosiła nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – EWG. EWG powstała (obok Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej - EURATOM) na podstawie jednego z Traktatów Rzymskich zawartych 25 marca 1957. Traktat z Maastricht z 1992 roku zmienił jej nazwę na Wspólnotę Europejską (WE).W 2002 roku WE przejęła kompetencje Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, ponieważ EWWiS powołana została jedynie na 50 lat.
Europejska Wspólnota Energii Atomowej powstała, podobnie jak EWG, na mocy traktatów rzymskich z 1957 r. Decyzja o powstaniu Euratomu zapadła podczas obrad konferencji messyńskiej w 1955 roku.Na mocy tzw. traktatu fuzyjnego od 1967 r. wszystkie trzy Wspólnoty Europejskie (Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Wspólnota Europejska) mają wspólne organy.
Cele organizacji
Głównym celem Euratomu jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej i rozwój wspólnego rynku związanego z tą energią. Organizacja zajmuje się rozwojem badań w tej dziedzinie oraz ustalaniem jednolitych norm ochrony radiologicznej.
Członkowie założyciele
Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy
Filar II
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa przyjęta została jako drugi z trzech filarów Unii Europejskiej w ramach traktatu z Maastricht w 1992, następnie zaś została rozwinięta przez traktat z Amsterdamu z 1997.
Cele
W myśl traktatów Unia Europejska decyduje się na prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa w zakresie:
- strzeżenia wspólnych wartości, interesów, niezależności i integralności Unii, w myśl zapisów Karty Narodów Zjednoczonych,
- zapewnienia bezpieczeństwa Unii w każdy dostępny sposób,
- utrzymania pokoju i wzmocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z zapisami Karty Narodów Zjednoczonych, ustaleniami konferencji helsińskiej KBWE z 1975 i konferencji paryskiej z 1990, również w państwach graniczących z Unią,
- promowania współpracy międzynarodowej,
- rozwijania i umacniania rządów demokratycznych i prawa, poszanowania praw człowieka oraz podstawowych wolności.
Działanie
Sposób i zasady realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa określa Rada Europejska. Na ich podstawie Rada Unii Europejskiej decyduje o podjęciu wspólnych działań lub przyjęciu wspólnego stanowiska. Na mocy traktatów, reprezentantem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa jest Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej, który wspiera państwo posiadające w danej chwili prezydenturę Unii Europejskiej. Może on m.in. prowadzić rozmowy dotyczące kwestii polityki ze stronami trzecimi, występując w imieniu Rady Unii Europejskiej, na wyraźne życzenie państwa przewodniczącego. W chwili obecnej stanowisko to piastuje Havier Solana.
Filar III
Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych
Europol
Międzynarodowa organizacja o nazwie Europol powołana została w celu wspomagania działań organów ścigania państw UE poprzez zapobieganie i zwalczanie przestępczości międzynarodowej, ze szczególnym uwzględnieniem międzynarodowej przestępczości zorganizowanej.
GENEZA
Europol utworzony został na mocy Traktatu z Maastricht, w celu usprawnienia współpracy państw członkowskich UE w dziedzinach takich jak zwalczanie przemytu narkotyków, terroryzmu i innych form międzynarodowej przestępczości zorganizowanej.
W oparciu o postanowienia Konwencji haskiej EDU rozpoczął swoją działalność 3 stycznia 1994 r., początkowo jako Europejska Jednostka Narkotykowa (EDU) powołana do zwalczania przestępczości narkotykowej, jednak stopniowo rozszerzano zakres działania tej jednostki.
Utworzenie organizacji o nazwie Europol wymagało stosownych porozumień, które podpisane zostały przez przedstawicieli Państw członkowskich w dniu 26 lutego 1995, ratyfikowane w czerwcu 1998, a w dniu 1 października 1998 r. weszły w życie.
Od tego dnia Europol uzyskał osobowość prawną, co umożliwia m.in. podpisywanie porozumień z różnymi podmiotami.
CELE
Cele jakie stawia sobie organizacja to zwiększenie wykrywalności przestępstw poprzez usprawnienie współpracy międzynarodowej w zapobieganiu i zwalczaniu terroryzmu, przemytu narkotyków i innych form przestępczości, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że są to zorganizowane struktury przestępcze działające na terenie dwóch lub więcej państw.
W szczególnym zainteresowaniu Europolu znajdują się następujące zagadnienia:
- Przemyt narkotyków
- Przemyt materiałów nuklearnych i substancji radioaktywnych
- Przestępstwa związane z nielegalną migracją
- Przemyt skradzionych pojazdów
- Handel ludźmi
- Pranie pieniędzy pochodzących z w/w przestępstw
Zgodnie z ostatnimi decyzjami Komitetu Europejskiego, kompetencje Europolu zostały rozszerzone o następujące zagadnienia:
- terroryzm
- fałszerstwa banknotów i innych środków płatniczych
- pornografia dziecięca
Europol wspomagać ma państwa założycielskie poprzez:
Ułatwienie wymiany danych ( osobowych i nieosobowych) zgodnie z prawem wewnętrznym krajów członkowskich pomiędzy oficerami łącznikowymi Europolu wydelegowanych do Europolu przez państwa członkowskie z różnych narodowych jednostek organów ścigania.
Wykonywanie analiz operacyjnych, raportów strategicznych oraz analiz kryminalnych w oparciu o informacje dostarczone przez państwa członkowskie, jak i pozyskane z innych źródeł.
Wspomaganie organów ścigania państw członkowskich poprzez dokonywanie analiz i wsparcie techniczne w trakcie postępowań i operacji prowadzonych przez organa ścigania państw członkowskich.
Europol ma także za zadanie promowanie konieczności stosowania szeroko pojętej analizy kryminalnej, a także ujednolicenia technik śledczych jako elementów niezbędnych przy zwalczaniu przestępczości zorganizowanej w ramach UE.
PERSONEL
Obecnie w organizacji zatrudnionych jest 180 osób, z czego 43 to oficerowie łącznikowi działający jako przedstawiciele różnych jednostek organów ścigania ( policji, straży granicznej, celnej) ze wszystkich krajów członkowskich.
Oficerowie łącznikowi Europolu wraz z pracownikami Europolu, analitykami i innymi ekspertami są gwarancją efektywnej szybkiej i sprawnej, wielozagadnieniowej, 24 godzinnej obsługi.
Oceniono, że do roku 2003 obsługa Europolu zwiększy się do 350 osób włączając w to oficerów łącznikowych i pracowników ochrony.
KOMPUTEROWY SYSTEM INFORMATYCZNY (TECS)
Statut Europolu stanowi, że Europol zbuduje i będzie obsługiwał system komputerowy, który umożliwi rejestrowanie, przetwarzanie i analizowanie danych.
Statut określa także ściśle zasady w odniesieniu do:
- Ochrony danych osobowych
- Kontroli nadzoru
- Ochrony danych
System komputerowy Europolu składa się z trzech głównych części:
- Systemu informacji
- Systemu analizy
- Systemu indeksowego
System indeksowy będzie gotowy kiedy tylko zakończy się rozwój systemu informacji, planowana data to 2001 r.
Eurojust
System Eurojust jest instytucją o charakterze prokuratorskim, utworzoną w wyniku porozumień zawartych w ramach Agendy z Tampere. Zadaniem tego systemu jest koordynacja działań prokuratur krajowych państw członkowskich Unii Europejskiej w celu walki z transgraniczną przestępczością zorganizowaną na terenie UE. Koordynacja ta połączona ma być z prowadzeniem postępowań śledczych oraz załatwianiem wniosków w zakresie pomocy prawnej.
Przestępczość międzynarodową stała się jedna z najszybciej rozwijających się branż XXI wieku.
Transgraniczne działania przestępcze, takie jak przemyt narkotyków, nielegalnej broni i handel ludźmi, korupcja i oszustwo, zagrażają bezpieczeństwu i dobrobytowi Unii Europejskiej. Naciski na instytucje ochrony porządku publicznego, by reagowały na coraz większe wyrafinowanie ze strony przestępców i podlegająca wielu jurysdykcjom natura ich przestępstw tworzą nowe wyzwania, gdyż nowoczesne formy przestępczości międzynarodowej są powiązane z coraz większą mobilnością geograficzna i swoboda poruszania się w 25 Państwach Członkowskich UE. W niektórych przypadkach wymiana informacji miedzy instytucjami stojącymi na straży przestrzegania prawa może okazać się trudna i dlatego własnie UE stworzyła Eurojust: by zapewnić szybkie i skuteczne porady prawne oraz pomoc w transgranicznych przypadkach kryminalnych. Współpraca transgraniczna walka z transgraniczną przestępczością wymaga międzynarodowej współpracy. W ciągu ostatniej dekady na świecie zaobserwowano niespotykany dotąd rozwój współpracy międzynarodowej w sferze prawnej, szczególnie w dziedzinie zwalczania wykroczeń transgranicznych. UE stworzyła przepisy prawne mające na celu ułatwienie ścigania podejrzanych i ochronę ofiar. Przyjęto szereg wytycznych politycznych i celów dla współpracy w Europie, dotyczących sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, obejmujących niektóre najważniejsze wytyczne wspó³pracy w UE w tej dziedzinie.
Organizacja Eurojust została powołana wskutek spotkania Rady Europy w Tampere (Finlandia) wpaździerniku 1999 r., które było poświęcone stworzeniu „Obszaru wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości”. Założenie tej organizacji, gorąco wspierane przez Komisje Europejska, to duży krok na drodze do zapewnienia, by przestępcy i terroryści nie znaleźli w Unii Europejskiej bezpiecznego schronienia.
Celem Eurojust jest zapewnienie koordynacji śledztw i dochodzeń w przypadku poważnych przestępstw transgranicznych oraz stymulowanie współpracy miedzy organizacjami porządku publicznego we wszystkich 25 Państwach Członkowskich. Organizacja ta składa się z zaawansowanego zespołu wysokich ranga prokuratorów i sędziów oddelegowanych z każdego kraju Unii, stacjonujących w Hadze, a zarazem nierezygnujących ze swoich oficjalnych stanowisk w odpowiednich Państwach Członkowskich. Pozwala ona na zwiększenie, poprawę i przyspieszenie współpracy miedzy systemami prawnymi i sadami krajowymi we wszystkich Państwach Członkowskich, umożliwiając szybsze i skuteczniejsze schwytanie przestępców i
prowadzenie dochodzeń w przypadkach przestępstw transgranicznych. W ramach tej organizacji unijnej, członkowie Eurojust dysponują fachowa wiedzą i szybkim dostępem do systemów prawnych swoich krajów; są ponadto uprawnieni do prowadzenia bezpośredniego dialogu ze strukturami rządowymi krajów, co pozwala na błyskawiczna reakcje na prośby o pomoc lub zapytania.
Śledzenie tendencji w przestępczości Eurojust może analizować dowolne przypadki w kontekście unijnym i łatwiej dostrzegać wspólne cechy europejskiej przestępczości ni władze w poszczególnych krajach. Może zalecać krajowym instytucjom odpowiedzialnym za przestrzeganie prawa podjecie określonych działań czy dochodzeń, choć sama organizacja Eurojust nie ma uprawnień do wszczynania ani prowadzenia dochodzenia lub śledztwa i nie może zmieniać przepisów krajowych ani podejmować kroków na drodze do ich standaryzacji. Może ona jednak wysuwać propozycje zmierzające do poprawy współpracy sadowej w obrębie UE, także wspólnej pomocy sadowniczej w sprawach dotyczących przestępstw kryminalnych, działania europejskiego nakazu aresztowania pomiędzy Państwami Członkowskimi, wzajemnego uznawania decyzji sadowych i towarzyszących im środków.
Członkowie Eurojust mogą błyskawicznie konsultować się ze sobą i udzielać natychmiastowych porad prawnych, pomocy i wskazówek, zbiorczo oraz indywidualnie, w przypadkach transgranicznych dotyczących ró¿nych Panstw Członkowskich, każdy w obrębie własnego systemu sadowego, w 20 językach. Eurojust może wystąpić z prośba do Państwa Członkowskiego o wszczęcie śledztwa lub dochodzenia, lub zażądać, by określony kraj uznał, że inne państwo jest lepszym miejscem na przeprowadzenie danego dochodzenia. Eurojust ściśle współpracuje z Europejska Siecią Sadownicza (EJN), zdecentralizowana siecią unijnych prokuratorów i sędziów pracujących nad przypadkami kryminalnymi. EJN ma specjalistyczne punkty kontaktowe we wszystkich Państwach Członkowskich, gdzie można zwrócić się o pomoc. Eurojust współpracuje z Europolem w celu zwalczania większości typów przestępstw na skale europejska a w przypadkach sprzeniewierzeń budżetowych z OLAF, europejskim biurem zajmującym się zwalczaniem nadużyc. Eurojust w coraz większym stopniu współpracuje także z państwami spoza Unii i będzie zawierać umowy o współpracy z kluczowymi krajami partnerskimi.
