Polska i Europa w XII w. - krótka synteza

1. Pojęcia:
*płodozmian – system uprawy ziemi polegający na wykorzystaniu każdej części pola (inaczej niż w trójpolówce). Co roku zmieniano rodzaj roślin rosnących na danej części pola (jednego roku pszenica, później buraki)
*absolutyzm - król miał nieograniczoną władzę w państwie.
*monarchia konstytucyjna – typ monarchii, w której zakres i sposób sprawowania władzy przez króla oraz organy przedstawicielskie określa konstytucja lub szereg aktów prawnych, pełniących jej rolę.
*Wielka smuta- okres po śmierci Iwana Groźnego. Sąsiednie państwa ingerowały w politykę Rosji. Trwał do 1612 r.
*Piechota wybraniecka – składała się z chłopów z dóbr królewskich , po uczestnictwu w wojnie zostali zwolnieni z prac w gospodarstwie
*Dymitriada – po śmierci Iwana Groźnego Polacy wykorzystali sytuację i osadzili na tronie Dymitra (syna Iwana Groźnego) i córkę wojewody sandomierskiego – Marynę.
*Kozacy – w Rzeczypospolitej członkowie grupy wolnej ludności, mówiącej językiem ruskim i wyznających prawosławie, posiadający własną organizacje wojskową i zamieszkujący południowo-wschodnie kresy państwa. Tak określano także lekką jazdę. Mieszkali także na południu Rosji.
*Rokosz – zbrojne wystąpienie przeciwko królowi.
*Liberum veto – używając tego słowa każdy poseł mógł złamać sejm i wszystkie uchwalone przez niego decyzje (nie zgadzam się).

2. Postacie:
*Ludwik XIV (1638-1715). Znany jako krój Słońce-jego panowanie stanowiło okres największej świetności dynastii Burbonów i szczyt potęgi Francji. Francuska sztuka literatura przeżywał wówczas rozkwit. Jednak ciągłe wojny prowadzone przez Ludwika XIV i polityka ekspansji terytorialnej zjednoczyły przeciwko Francji kraje europejskie. Sytuacja gospodarcza bardzo się pogorszyła.
*Oliver Cromwell (1599-1658) angielski generał i mąż stanu. Był siłą napędową wobec pozycji Karola I w angielskiej wojnie domowej i wodzem armii parlamentu (Roundheads). Wygrał decydujące bitwy. Współorganizował wyrok Karola I i jego egzekucję. Stłumił opór Irlandii i Szkocji przeciwko Wspólnocie Angielskiej. Nadał sobie tytuł lorda protektora Wspólnoty Angielskiej. Zerwał ciągłość władzy parlamentu w kraju, ale nie przyjął oferty parlamentarzystów proponujących mu koronę. W czasie jego rządów została przeprowadzona purytańska reforma Kościoła anglikańskiego i ustanowiona Wspólnota Angielska jako główna siła polityczna na świecie.
*Iwan IV Groźny (1530-1584) wielki książę moskiewski i pierwszy czar Rosji. Po oblężeniu Moskwy przez Tatarów i zwycięstwie Polski nad Rosją w wojnach inflanckich sprawiły, że państwo było słabe i podzielone. W 1581 zabił podczas napadu gniewu swego najstarszego syna.
*Jan Karol Chodkiewicz (1560-1621) magna polsko-litewski, dowódca i administrator Inflant, jeden z największych wodzów Rzeczypospolitej, znany z zapalczywości, surowej dyscypliny, szybkich decyzji i zaskakujących uderzeń. Odniósł zwycięstwo pod Kircholmem. Dowodził w wyprawie smoleńskiej oraz wyprawie moskiewskiej królewicza Władysława. Zmarł w oblężeniu Chocimia.
*Stefan Czarniecki (1599-1665) , słynny dowódca doby potopu, tuż przed śmiercią mianowany hetmanem polnym koronnym. Był jednym z wielu wojskowych, którzy nie przeszli na stronę Karola Gustawa. Bronił przez miesiąc Krakowa przed Szwedami, a po poddaniu miasta wyszedł z niego bez składania broni i zorganizował dalsze działania zbrojne przeciw najeźdźcy. Jego wyprawa na Pomorze i do Danii w pościgu za ustępującymi Szwedami przeszła do legendy i została uwieczniona w naszym hymnie narodowym.
*Augustyn Kordecki, paulin, zorganizował obronę Jasnej Góry podczas Potopu szwedzkiego.
*Bohdan Chmielnicki (1593-1657) kształcił się w młodości w kolegium jezuickim. Brał udział w wojnie polsko-tureckiej w oddziałach kozackich wspierających Rzeczpospolitą. Po powrocie z niewoli tureckiej gospodarował na własnej ziemi oraz sprawował urząd pisarza kozackiego. Był pierwotnie zwolennikiem utrzymania pokoju na Ukrainie i współpracy z królem. Do wzniecenia powstania pchnął o konflikt z miejscowym podstarościm, który zagarnął jego gospodarstwo, przyczynił się do śmierci syna, w końcu uwięził samego Chmielnickiego.
*Jerzy Lubomirski (1616-1667), marszałek wielki i hetman polny koronny. Rokosz pod przywództwem Zebrzydowskiego został pokonany przez wojska wierne królowi Zygmuntowi III, a rokoszanie pogodzili się z władzą. Rokosz wywołany przez zwycięskiego wodza, Jerzego Lubomirskiego, przerodził się w krwawą wojnę domową. Wojska wierne Janowi Kazimierzowi zostały rozbite przez oddziały Lubomirskiego. Mimo tego zwycięstwa marszałek nie miał wystarczających sił, by zdetronizować króla. Udał się więc na emigrację, gdzie wkrótce zmarł.
*Władysław Siciński złożył, protest przeciwko przedłużeniu obrad sejmu do okresu sześciu tygodni. Jako pierwszy użył liberum veto.
*Jan Chryzostom Pasek (1636-1701) był drobnym szlachcicem spod Rawy Mazowieckiej, zawodowym żołnierzem i najbardziej znanym pamiętnikarzem XVII w. W latach Potopu służył w oddziałach jazdy pod komendą Stefana Czarnieckiego, uczestnicząc wraz z nim w słynnej wyprawie do Danii. Brał także udział w walkach ze Szwedami, Siedmiogrodzianami i Rosjanami. Po zakończeniu wojny ożenił się i osiadł w dzierżawionym majątku i uczestniczył w gospodarczym i politycznym życiu kraju. Wtedy pisał też swoje Pamiętniki, w których przedstawiał wydarzenia z lat 1656-1688.

3. Daty:
1618-1648 wojna trzydziestoletnia
1649 ścięcie Karola I; początek rządów Oliwiera Cromwella
1707r. powstanie Zjednoczonego Królestwa w Anglii
1579-1582 wojny Stefana Batorego
1605 r. bitwa pod Kircholmem
1655-1660 Potop szwedzki
1657 traktaty welawsko-bydgowskie; utrata Prusów Zachodnich
1660 pokój w Oliwie
1654 układ w Perejasławiu
1672 konfederacja szczebrzeszyńska
1668 abdykacja Jana Kazimierza
1699 pokój w Karłowicach
1652 pierwsze liberum veto
1667 pokój andruszowski