"Nad Niemnem" E. Orzeszkowej - geneza powieści.

„Nad Niemnem” E. Orzeszkowej - geneza powieści.

1) Szlacheckie pochodzenie Elizy z Pawłowskich Orzeszkowej ur. 6 Vi 1841r. w Milkowszczynie (pochodziła z zamożnej rodziny ziemskiej, ojciec jej zmarł gdy miała 3 lata, matka Franciszka wyszła po raz drugi za mąż, nie zajmowała się praktycznie dziećmi, dlatego Eliza przywiązała się do starszej siostry Klementyny, która umarła a jej śmierć Eliza przeżyła bardzo głęboko; w latach 1852-1857 uczyła się na pensji w Warszawie, gdzie zaprzyjaźniła się z późniejszą wielką poetką polską Marią Wasiłowską Konopnicką).

2) Najważniejsze fakty z życia Orzeszkowej od 1858r:
a) wczesne małżeństwo z ziemianinem Piotrem Orzeszką i zamieszkanie w rodzinnym majątku męża w Ludwinowie, gdzie spędziła okres powstania;
b) aktywne uczestnictwo w organizowaniu pomocy uczestnikom powstania styczniowego ( we dworze zorganizowała szpital polowy i ułatwiła przedostanie się do Królestwa Romualdowi Trauguttowi);
c) zesłanie Piotra Orzeszki na Sybir w 1864r. (jego majątek został skonfiskowany w związku z czym Orzeszkowa powróciła do rodzinnej Milkowszczyzny;
d) pogłębienie wiedzy dzięki zbiorom bibliotecznym ojca;
e) przeniesienie się na stałe do Grodna 1869r. po sprzedaży Milkowszczyzny (dzięki wyjątkowej pracowitości stale się kształciła i utrzymywała stosunki z najwybitniejszymi przedstawicielami kultury polskiej, a jednocześnie znalazła się obok Sienkiewicza i Prusa w czołówce pisarzy współczesnych);
f) powtórne małżeństwo z mecenasem i wieloletnim przyjacielem Stanisławem Nachorskim; g) śmierć w Grodnie 18 V 1910r. po ciężkiej chorobie serca (została pochowana w Grodnie).

3) Przynależność pisarki do grupy najwybitniejszych twórców literatury polskiej II poł. XIX w. (obok Prusa, Sienkiewicza, Asnyka i Konopnickiej).

4) Twórczość E. Orzeszkowej:
a) zbiory nowel: „Obrazek z lat głodowych” (tym utworem zadebiutowała w 1866r. dwa lata później ukazała się jej pierwsza powieść „Ostatnia miłość”, a po niej następne „Na prowincji”, „W klatce”, „Pamiętnik Wacławy” ,utwory o tematyce społeczno-obyczajowej „Pan Graba”, „Na dnie sumienia”);
b) powieści o charakterze tendencyjnym „Marta”, „Eli Makower”;
c) utwory z tzw. grupy : „Widm” ukazały się w latach 1881-1884 - „Zygmunt Ławicz i jego koledzy”;
d) powieści i nowele związane tematycznie z powstaniem styczniowym „Nad Niemnem”, „Gloria victis”; e) utwory prezentujące problemy życia mieszkańców wsi „Niziny”, „Dziurdziowie”.

5) „Nad Niemnem” - najpopularniejsza powieść E. Orzeszkowej (powieść ta ukazywała się w ciągu całego 1887r. w odcinkach na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” pierwsze wydanie książkowe ukazało się później).

6) Pierwszy zamysł tytułu utworu „Mezalians” związany z chęcią przedstawienia w nim wyłącznie problemów społeczno-obyczajowych i koncentracji uwagi na sprawach małżeństwa szlachcica zagrodowego ze szlachcianką herbową.

7) Rozrost pierwotnej fabuły utworu na skutek wprowadzenia do niego wątku walki narodowowyzwoleńczej i pomniejszych wątków (w sferze tematycznej Orzeszkowa zaprezentowała ówczesne obywatelstwo i szlachtę zagrodową, botanikę i rok 1863).

8) Najważniejsze przyczyny napisania tej powieści:
a) sytuacja jaka zapanowała na ziemiach polskich po klęsce powstania styczniowego ( liczne represje wobec jego uczestników, a nawet wspierających tylko akcję powstańczą, nasilenie się wszelkich przejawów rusyfikacji);
b) ciągle żywy w twórczości Orzeszkowej kult powstania kontrastujący z przekonaniami pewnej części ideologii polskiego pozytywizmu uważających zrywy narodowowyzwoleńcze za zbędny przelew krwi;
c) przekonanie samej autorki o tym, że pozytywistyczne hasła właściwie rozumiane i wcielane w praktykę życiową mogą odegrać rolę pozytywną w życiu narodu;
d) chęć skłonienia Polaków do podejmowania starań mających na celu przeciwstawienie się wynarodowieniu;
e) spędzenie dłuższego czasu w majątku Miniewicze pod Grodnem należącym do przyjaciół pisarki Kamieńskich, częste jej wizyty w położonym w sąsiedztwie majątku Bohatyrowiczów (zamążpójście służącej pisarki za jednego z owych Bohatyrowiczów);
f) przyrodnicze upodobania a nawet zamiłowania pisarki (stąd duża ilość szczegółowych opisów przyrody w powieści).

9) Miejsce akcji „Nad Niemnem” - dwór Benedykta Korczyńskiego i jego rodziny w Korczynie, Osowce pani Andrzejowej Korczyńskiej, Olszyna Kirłów, zaścianek Bohatyrowiczów.