Spóźnieni konkurenci do podziału świata: Niemcy i Włochy u progu XX wieku.

Kolonializm (łac.) - proces opanowania i utrzymania w stanie zależności obszarów słabiej rozwiniętych przez kraje lepiej rozwinięte, prowadzony od XVI-XX wieku.
Do kolonializmu skłaniały:
• względne przeludnienie obszarów lepiej rozwiniętych;
• dążenie do znalezienia nowych terenów osadnictwa;
• poszukiwanie kruszców i surowców;
• dążenie do zmonopolizowania handlu międzynarodowego w poszczególnych dziedzinach lub na pewnych obszarach;
• poszukiwanie nowych rynków zbytu oraz terenów eksportu kapitału;
• kwestia prestiżu na arenie międzynarodowej.
Ekspansja kolonialna nasiliła się w 2 połowie XIX wieku, gdy szybkie uprzemysłowienie krajów europejskich, ogromny wzrost ich przewagi technicznej i militarnej spowodowały dążenie ludności krajów kolonizujących do opanowania nowych terenów. Chodziło też o chęć zdobycia baz strategicznych i budowę obiektów wojskowych.
Imperializm – działania zmierzające do rozszerzenia wpływów politycznych, kulturalnych i gospodarczych państw o statusie bądź aspiracjach mocarstwowychna obszary do nich nienależące; nazwą tą określa się również okres historyczny odznaczający się światową dominacją kilku wielkich mocarstw, zapoczątkowany w ostatniej ćwierci XIX wieku. Motywy takiego działania są takie same jak w przypadku kolonializmu.
NIEMCY
Niemcy zarzucali światu, że zostali pominięci w podziale świata między mocarstwa europejskie. Podczas gdy zdobywały one swoje posiadłości Niemcy zajęci byli jednoczeniem swojego państwa i wojnami z Austrią i Francją. Zwyciestwo Prus nad Austrią i odsunięcie jej od spraw wewnątrzniemieckich (1866) oraz pokonanie Francji (1870-71) doprowadziło do przejęcia przez króla Prus tytułu cesarza i podporządkowania pozostałych państw niemieckich. 18 stycznia 1871 roku w Wersalu doszła do skutku proklamacja Cesarstwa Niemieckiego. Niemcy po zjednoczeniu się szybko zdominowały cały kontynent europejski i w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku przeszły do realizacji polityki światowej (Weltpolitik) żądając dla siebie także lepszego „miejsca pod słońcem”. Gdy Niemcy utworzyły silną armię lądową i przystąpiły do zbrojeń na morzu. Admirał Alfred von Tripitz wychodził z założenia, że Niemcy są pokrzywdzone w podziale kolonii i wpływach na oceanach. Sądził, że utworzenie wielkiej floty zmusi Wielką Brytanię do uznania postulatów niemieckich. Niemcy w odróżnieniu od wiodącej prym Wielkiej Brytanii nie korzystały z dochodu kolonialnego, lecz z dochodu wypracowanego przez samych Niemców. Było to tym bardziej imponujące i świadczące o niezwykłej sile tego narodu i systemu. W latach 1882-1887 powstał blok państw centralnych z udziałem Niemiec, Włoch, Austro-Węgier i Turcji. Z drugiej strony powstał blok tzw. ententy – Wielkiej Brytanii, Francji i Rosji. Osią ententy była Francja, która od 1871 roku szykowała się do rewanżu wobec Niemiec i odebrania jej Alzacji i Lotaryngii.
„Nowy kurs” w Niemczech
Następcą Bismarcka na stanowisku kanclerza Rzeszy i pruskiego prezesa ministrów został mianowany generał Leo von Caprivi, dobry żołnierz i administrator, w polityce zaś zupełny homo novus - (łac., dosł. 'człowiek nowy', nowicjusz; parweniusz; dorobkiewicz; nikomu nie znany człowiek, powołany na stanowisko, urząd). Cesarz Wilhelm II wyobrażał sobie, że podobnie jak niegdyś Ludwik XVI po śmierci kardynała Mazzariniego, tak on teraz będzie sam swoim pierwszym ministrem.
„Nowy kurs” istotnie rozpoczął się w Rzeszy – wkraczała ona w erę imperializmu. Nałożone już w 1879 roku cła ochronne wypełniły wyznaczone im zadania. Usunęły z rynku wewnętrznego zagranicznych konkurentów przemysłu niemieckiego. Opanowanie tego rynku stanowiło silną podstawę do wyjścia na zewnątrz.
Drogę do rozszerzania swoich wpływów miały Rzeszy torować traktaty handlowe zawarte w latach 1891-1894 z Austro-Węgrami, Włochami, Belgią, Serbią, Rumunią i wreszcie Rosją. Były to tzw. traktaty Capriviego. Na przełomie XIX i XX wieku wywóz towarów podniósł się z sumy 3 mld mk do prawie 7 mld mk. Głoszono potrzebę ekspansji terytorialnej. Powoływano się na wielkie mocarstwa światowe, władajace olbrzymimi terytoriami, dążące do samowystarczalności. Za cel stawiano sobie pokonanie Wielkiej Brytanii w walce o nowy podział świata.
Pod koniec XIX wieku w związku z przechodzeniem w erę imperializmu, rozwinęła się w Niemczech ożywiona propaganda haseł nacjonalistycznych i zaborczych. Największą rolę w tej propagandzie odegrał zawiązany w 1891 roku Powszechny Związek Niemiecki. Grupował on ludzi cieszących się autorytetem w społeczeństwie – profesorów wyższych uczelni, nauczycieli, publicystów, parlamentarzystów różnych stronnictw.
W Afryce Niemcy posiadali: Niemiecką Afrykę Południowo-Zachodnią, Togo i Kamerun, zajęte w 1884 roku oraz Niemiecką Afrykę Wschodnią zajętą w 1885 roku. W Oceanii: od 1884 roku część Nowej Gwinei (Ziemia Cesarza Wilhelma) i Archipelag Bismarcka. W 1898 roku rząd Rzeszy zmusił Chiny do wydzierżawienia na 99 lat Jiaozhu nad Morzem Żółtym. W 1911 roku w drodze umowy z Francją zyskali Niemcy część Kongo Francuskiego. Oprócz kolonii zamorskich Niemcy wyznaczyli sobie lądowy kierunek ekspansji. Szedł on przez Austro-Węgry i kraje bałkańskie aż do Azji Zachodniej. Rozpoczęto budowę tzw. Kolei Bagdadzkiej. Miała to być wielka magistrala łącząca Berlin przez Wiedeń, Belgrad, Sofię i Stambuł z Bagdadem i Zatoką Perską.
Teoretyczne podstawy planów ekspansji imperialistycznej dał Niemcom Friedrich Ratzel, twórca antropogeografii i geografii politycznej, i założona przez niego szkoła. Badał on państwo jak formę rozszerzania życia na powierzchni ziemi. Walkę o byt uważał za walkę o przestrzeń, przestrzeń jest bowiem pierwszym warunkiem życia.
WŁOCHY
Początkowo podstawą polityki włoskiej były sojusze z Anglią i Francją. Między Anglią a Włochami było niewiele punktów spornych więc nie dochodziło do konfliktów. Inaczej rzecz się miała w przypadku Francji. Przeważała tu dawna niechęć do Francuzów i ich lekceważący stosunek. Kolejnym kierunkiem włoskiej polityki było zbliżenie się do Niemiec. Spodziewano się bowiem, że przy poparciu Berlina można zapewnić sobie bezpieczeństwo ze strony Austrii. Włochy aby ugruntować swoją pozycję na arenie międzynarodowej i aby zapewnić sobie dogodny rynek zbytu i tanich surowców, starały się zdobyć kolonie w Afryce. Tunis był przewidywany na pierwszą kolonię włoską. Oprócz tego włosi zabiegali o wpływy w Egipcie, a także w Etiopii, dokąd udawali sie misjonarze włoscy. Gdy Francja zajęła Tunis w 1881 roku Włochy podjęły decyzję co do swojej polityki zewnętrznej. W 1882 roku podpisały akt Trójprzymierza. Udział w Trójprzymierzu odpowiadał rodzącym się tendencjom nacjonalistycznym. W 1882 roku Włochy odrzuciły propozycję angielską współdziałania w Egipcie. Planowano bowiem stworzyć z portu Assab nad Morzem Czerwonym, punkt wyjściowy włoskiej kampanii kolonialnej. Port Assab stał się zalążkiem kolonii włoskiej Erytrei. Śmierć Agostina Depretisa w 1887 roku otworzyła drogę do władzy Francesco Crispiemu. Lata jego panowania wielu historyków określa mianem dyktatury Crispiego. Osiągnął on sukces w polityce kolonialnej. Po śmierci cesarza Jana IV władzę w Etiopii przejął Menelik. Podpisał on w 1889 roku traktat z Włochami. Uznawał w nim panowanie włoskie w Erytrei aż po rzekę Mareb i przyznał specjalne uprawnienia handlowe w Etiopii. Z powodu różnic między tekstem spisanym w języku amharskim i przetłumaczonym na język włoski Menelik uznał tłumaczenie za fałszywe i nie czuł się zobowiązany postanowieniami układu. Mimo to Erytrea została ogłoszona formalnie jako kolonia włoska w roku 1890. W 1891 roku Crispi stracił poparcie parlamentu i w rezultacie głosowania musiał ustąpić. Jego następcami zostali markiz Antonio di Rudini i Giovanni Giolitti. Liberalna polityka Giolittiego ułatwiła ukształtowanie się w Włoszech pierwszej marksistowskiej partii socjalistycznej. Rząd Giolittiego natrafił na trudności, których nie był w stanie pokonać. Zaostrzenie stosunków z Francją, afera Banku Rzymskiego, narastająca na Sycylii fala Fasci. W listopadzie 1893 roku do władzy doszedł ponownie Crispi. Krwawo rozprawił się z buntem na Sycylii i w Lunigianie (na pograniczu Toskanii i Ligurii). W październiku 1894 roku zakazana została działalność organizacji i instytucji socjalistycznych. Rezultacie powstania Banku Handlowego, w którym udział kapitału niemieckiego był szczególnie wysoki, gospodarka włoska została silnie uzależniona od kapitału niemieckiego.
W sprawie zdobyczy kolonialnych polityka Crispiego nie sprawdziła się. Włochom nie udało się zdobyć całej Etiopii, pozostała im tylko Erytrea.
Następcą Crispiego był markiz Antonio Di Rudini. Za jego rządów nastąpiła poprawa stosunków z Francją, przy jednoczesnym ochłodzeniu stosunków z Niemcami i Austro-Węgrami. Rozszerzała sie działalność socjalistów, pogłębiał się kryzys ekonomiczny. Kraj ogarnęły masowe demonstracje pod hasłem „chleba i pracy”. Następcą Rudiniego został generał Luigi Pelloux, lecz sprawował on władzę bardzo krótko. Podał się do dymisji gdy opozycja wygrała ponownie rozpisane wybory.
Pierwsze piętnastolecie XX wieku bywa nazywane okresem Giolittego. W latach 1900-1914 pełnił on funkcję pierwszego ministra. A w czasie gdy nie stał na czele rządu wywierał ogromny wpływ na kierownictwo państwem. Za cel swojej polityki postawił sobie stworzenie warunków, w których spokój wewnętrzny ułatwiłby ogólny rozwój kraju. Próbował on pogodzić postulaty przedsiębiorców i socjalistów.
Z okresem rządów Giolittiego zbiegł się szybki rozwój przemysłu i ogólna poprawa sytuacji gospodarczej Włoch. W ciągu pierwszego dziesięciolecia XX wieku Włochy awansowały do przodujących ekonomicznie krajów świata. Wraz z ogólnym rozwojem gospodarczym następował szybki wzrost obrotów w handlu międzynarodowym. Jednak w południowej części Włoch nadal utrzymywał się stan stagnacji. Rozwój gospodarczy pogłębił w znacznym stopniu różnice pomiędzy południem a północą Włoch. Polityka Gilottiego skupiała się także na zdobyciu Trypolisu i Cyrenajki, które należały do Turcji. Rząd Włoski pod błahym pretekstem wystosował do Turcji ultimatum, domagając się zgody na wprowadzenie do Trypolisu i Cyrenajki wojsk włoskich. Gdy Satmbuł odmówił, 29 września 1911 roku Włochy wypowiedziały Turcji wojnę. Nie udało się jednak Włochom opanować wnętrza kraju. Aby uniemożliwić innym mocarstwom wmieszanie się w sprawę Libii, Wiktor Emanuel III 4 listopada 1911 roku ogłosił proklamację o przejęciu przez Włochy zwierzchności suwerennej nad Libią.
Przełom XIX i XX wieku przyniósł głębokie zmiany w życiu politycznym Włoch. Angażowano coraz to większe masy ludności do decydowania o charakterze polityki państwa. Obozy polityczne musiały zabiegać o poparcie mas. Nie mogły ograniczać się do wpływania na opinię wąskiej grupy społeczeństwa. Najpotężniejszą grupą społeczną stawał się proletariat.