Różne oblicza heroizmu. Symbolika dwóch mogił w "Nad niemnem" (E. Orzeszkowa)

Przytoczone powyżej fragmenty pochodzą z powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Ośrodkiem akcji tej powieści są waśnie między dworem Korczyńskich a zaściankiem Bohatyrowiczów. Niegdyś dwór i zaścianek łączyły silne więzi – pamięć o wspólnych walkach niepodległościowych. Andrzej Korczyński, brat Benedykta, walczył u boku Jerzego Bohatyrowicza w powstaniu styczniowym. W pobliskim lesie kryje się ich wspólna powstańcza mogiła...
Mogiła ta jest świadectwem braterstwa broni. Jest również symbolem możliwości zgodnego i solidarnego działania różnych warstw społecznych w obliczu wyższego, wspólnego celu. Upamiętnia wydarzenia z 1863 roku i ludzi, którzy w nich uczestniczyli. Heroizm poległych polega na oddaniu życia za wyższą ideę, walcząc wspólnie w jej obronie.
Wypełnienie obowiązku wobec Ojczyzny, patriotyzm, jest tu ważniejsze niż własne szczęście. Liczy się dobro ogółu, bez względu na niedogodności, które napotyka się, brnąc przez wyzwania stawiane przez historię.
Najważniejszym jest jednak wspólne działanie. Realizacja haseł głoszonych przez pozytywistów. Jeśli między ludźmi panuje pokój i zgoda, to i cały naród jest zgodny.
Ale losy rodów Bohatyrowiczów i Korczyńskich potoczyły się innym torem... Teraz Benedykt i Bohatyrowicze prowadzą ze sobą spór o szkody w uprawach. Syn Benedykta, Witold, pragnie zjednoczenia rodów. Rodzi się konflikt między ojcem i synem. Bohatyrowicze są dumni ze swojej genealogii i tradycji. Justyna Orzelska, uboga krewna Korczyńskich, poznaje ją. Pewnego dnia w towarzystwie młodego Bohatyrowicza i stryja Anzelma wędruje na mogiłę Jana i Cecylii...
Związek Jana i Cecylii jest zwycięskim wyzwaniem rzuconym światu pełnemu przesądów i podziałów stanowych. Samo sprzeciwienie się tak sztywnym zasadom można uznać za akt heroiczny. Decyzja o zamieszkaniu w puszczy, związana ze zmianą trybu życia, mnogością poświęceń, jest wyczynem. Ich miłość była tak wielka, że nie straszna im była żadna praca. Przeorali grunty, wykarczowali kawałek lasu, postawili chatę.
Mogiła ta symbolizuje wzniosłe więzy miłości, bez względu na przedziały pochodzenia.
Wybierając Jana za męża, a odrzucając ofertę małżeńską arystokraty Różyca, Justyna powtarza dzieje Jana i Cecylii. Za sprawą tego związku oraz za pośrednictwem Witolda dochodzi do pojednania dworu z zaściankiem.
Owe mogiły przypominają o nieśmiertelnych wartościach, o których bohaterowie powieści zdają się zapominać. Są one głosem z zaświatów. Głosem, którzy przemawia do wszystkich pokoleń. Głosem przypominającym o prawdziwych, ponadczasowych ideach.