Tadeusz Różewicz Twórczość w oraz o czasie wojny i po niej - referat

Rok 1939
Rok 1939 w poezji Różewicza rysuje się jako istotny i trwały zwrot w życiu młodego poety i w życiu pokolenia. Nawet jedyne, co pozostało godnego: walka z wrogiem, walka z faszyzmem, sprawiedliwa, pełna poświęceń, często bohaterska nie ratuje sumienia człowieka. Nawet ona nie chroni go przed poczuciem winy. W swym notatniku partyzanckim Tadeusz pisał: „To, że nasze życie jest niepewne, że lada dzień każdy może być trupem, nędza owej ludzkiej niepewności zdaje się rozgrzeszać tych ludzi i ich postępowanie. Innych rozgrzesza ich bezmyślność, jeszcze innych brak niewiary w Boga i życie pozagrobowe, jeszcze innych ich zdziwienie, że żyją i mnożą się na podobieństwo innych zwierząt. Owa krwawa i straszna wojna, jej bezmyślne okrucieństwo rozgrzesza ludzi.”

Wątpliwsze winy żołnieża - partyzanta poeta bierze na siebie w „Lamencie”:

"mam lat dwadzieścia
jestem mordercą
jestem narzędziem
tak ślepym jak miecz
w dłoni kata
zamordowałem człowieka…"

Twórczość Różewicza okazała się odporna również na schematyzujące działanie popularności. Ilekroć po nią sięgnąć, wciąż porusza i zaskakuje, wciąż nasuwa coś nowego…
W czasie wojny Tadeusz Różewicz przeszedł ciężkie chwile w swoim życiu. W wierszu „Widziałem cudowne monstrum” napisał:

„...w domu czeka mnie
zadanie:
Stworzyć poezję po Oświęcimiu.”

Razem ze swoimi rówieśnikami, poetami porozrzucanymi po całej Polsce, pisał utwory o wojnie w czasie Oświęcimia i po nim. Okres ten w pisarstwie Różewicza był rozdziałem ogromnego, oryginalnego i bardzo nowoczesnego tworzenia.

Doświadczenia Różewicza z jego własnego życia usposabiały go do rewolucji przychylnie, a krąg krakowsko-awangardowy, w jakim się znalazł, w tej naturalnej lewicowości go utwierdzał. Bartelski wspomina rewolucyjne entuzjazmy poety z Częstochowy. Pojęcie o nich dać może niedrukowany młodzieńczy wiersz z marca 1945 roku:

Rewolucja
Nagle skrzydła wybuchną
czerwone
i popłyną spiętrzone ulice
wiatr wolnością pachnący
przeleci
staną ludzie pod niebem
ogromnym
szklanne domy
marzeniom bezdomnym
biegną biegną
poeci i dzieci
to orkiestra
trąba złocista
oszalałe miasto porywa
i
niesie
stoją ludzie starzy
zdziwieni
a na wschodzie
się niebo czerwieni
i krwią piszą wszyscy poeci
a wiatr wieje wieje czerwony
stare drzewa wywala
i trony
i na przestrzał biegnie
stuleci

W „Niepokoju” pisze o rewolucji już bez tych łatwych uniesień. W „Szerokich czerwonych ustach” ogląda się ją w pryzmacie rodzinnego miasteczka:
tu polska rewolucja
tężeje w lipcu
jak w bryle bursztynu
a
jedyny demagog kameleon
zmienia skórę
ku uciesze ulicznej gawiedzi

Twórczość w redakcji „Odrodzenie”
Do redakcji prowadzonej przez Juliana Przybosia, poeta trafił listownie ze swoimi wierszami. Już niebawem w „Odrodzeniu” zaczęły ukazywać się poezje Różewicza. Jednakże na łamach pisma nie ukazał się wiersz pt.: „Kuglarz świętości” datowany 13 kwietnia 1945:

Nienawidzę słów
że nie mogą
tak jak pętla zdławić
wroga
że lekkie puste
nie mogą
zabić
Boga
że jak gest są daremne
i smutne
obojętne obce okrutne
słowa słowa słowa
przeklinam
i
rozwalam
czerepy gliniane
kształty
urny
pełne popiołu
pełne wierszy lirycznych aniołów
o ścianę płaczu
świat
sucha ręka
jak figa przeklęta
już owocu nie wyda więcej
jak ja mogę jak mogę jak mogę
pisać:
Dachau
Majdanek
Oświęcim
to są słowa zwykłe i puste
puste słowa
krzyczące jak afisz
odchodząc
zabrali
zazdrośni
klucz
czy odczytać potrafisz
szyfr
co tym wierszom wieczność
otworzy
Błądzę błądzę
kuglarz świętości
na słów dźwięcznych
ciasnej obroży.

Różewicz w wierszu tym okazuje uczucia dotyczące czasu Oświęcimia. Wyraża także nienawiść do tamtego okresu. Zdarzenia mające miejsce w latach wojny według Bertolta Brechta „...nie poddawały się opisowi w formie literackiej. Literatura nie była na nie przygotowana i nie stworzyła odpowiednich środków.” Różewicz zdawał sobie sprawę z tego, że ma do czynienia z niebywałym problemem w literaturze. „Z debiutujących po wojnie jedyny poeta wystąpił w pełnej zbroi swej wyobraźni. To był właśnie Różewicz.” Tak Przyboś wypowiedział się o Tadeuszu. Jego zbrojność polegała na tym, co 26-letni poeta miał do powiedzenia, na dojrzałości jego prawdy. Taką poeta opisał w „Termopilach polskich”, gdzie nie brakowało krwi, bezsilności i tragedii. Ten wiersz jest o tym, co naprawdę się działo w obliczu wojny i zarazem idącej śmierci. Innym utworem tego pokroju jest „Epileptyk” oraz
„Opadły liście z drzew”, gdzie fizjologia wojny wprost się panoszy.
Różewicz w „Lamencie” zapisał swój akt niewiary:
„Nie wierzę w przemianę wody w wino
nie wierzę w grzechów odpuszczenie
nie wierzę w ciała zmartwychwstanie”
Dowodzi to, że męka, przez, którą przeszedł poeta, obudziła w nim nie tylko chęć zapisania tego w formie poezji, ale i zwątpienie w lepszy świat.

Najmłodszy klasyk
Od czasu, gdy Tadeusz ożenił się, pisze bardzo wiele. Ma on setki pomysłów. „Pewne problemy i formy trawi przez kilka, kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt lat.” Tak, ten przełom opisuje Tadeusz Drewnowski. Autor skupił się nad rozrachunkami politycznymi w prozie, w dramacie, w publicystyce. Dzięki odkrywczości wielko pisarskiej został obwołany najmłodszym klasykiem. Sytuacja najmłodszego klasyka nie wydawała się godna pozazdroszczenia, ponieważ uważano, że zwycięstwo Różewicza w stosunku do tradycyjnej literatury polegało na moralistyce ujętej w sposób awangardowy. Mimo wszystko poeta rozumiał inaczej i zapisał to w pierwszym tomie „Poezji”:
„Po końcu świata
po śmierci
znalazłem się w środku życia”

Neoawangarda
Pisarz nie pasował do podtrzymywania tradycji narodowej. Tak samo jak Białoszewski, był wychowankiem awangardy, lecz nie nawiązywał do żadnej tradycji: zwracał się w przyszłość, zaczynał coś nowego… Tom „Formy” był buntem przeciw własnym ograniczeniom, zapowiedzią rozszerzenia problematyki i zmiany założeń artystycznych. Poeta w końcu lat pięćdziesiątych był współtwórcą neoawangardy.
Jej przykładem jest fragment drugiego tomu „Poezji”:

widziałem tam zorganizowane
śmietniki Burriego
podarte worki szmaty
damska garderoba sznurki papier
Burri
głodny w obozie jenieckim
układał ze śmieci
nowy świat
wśród tych śmierci i śmierci
stworzył piękno
dał próbę nowej całości

Ogólnie poezja Tadeusza Różewicza
W poezji poety dostrzec można tendencję do prozaizacji języka, eliminację metafor i środków stylistycznych, skłonność do posługiwania się mową potoczną, stosowanie wiersza białego bezrymowego, pozbawionego znaków interpunkcyjnych. Świat otaczający Różewicza opisuje takim jakim on sam go widzi, to znaczy w sposób prosty. Dzięki temu wojna w twórczości poety pokazana jest często niezrozumiale, drastycznie i zastanawiająco.

Do najwybitniejszych utworów Tadeusza Różewicza należą:
- Echa leśne
- W łyżce wody
- Niepokój 1947
- Czerwona rękawiczka 1948
- Pięć poematów 1950
- Czas, który idzie 1951
- Wiersze i obrazy 1952
- Poemat otwarty 1956
- Rozmowa z księciem 1960
- Nic w płaszczu Prospera 1962
- Spadanie
- Nonstop-show 1968
- Opadły liście z drzew 1955
- Przerwany egzamin 1960
- Kartoteka 1968
- Stara kobieta wysiaduje 1969
- Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja 1964
- Grupa Laokoona 1962
- Na czworakach 1972
- Wyszedł z domu 1965
- Białe małżeństwo 1975
- Do piachu 1979
- Nasz starszy brat 1992
- Rozmowa z księciem 1960
- Głos anonima 1961
- Twarz 1964
- Twarz trzecia 1968
- Pułapka 1982
- Płaskorzeźba 1991
- Zawsze fragment 1996
- Kartoteka rozrzucona 1997
- Zawsze fragment. Recycling 1998
- Matka odchodzi 1999
- Nożyk profesora 2001
- Szara strefa 2002