Rozwój inteligencji w pierwszych latach życia

ROZWÓJ INTELIGENCJI W PIERWSZYCH LATACH ŻYCIA
Rozwój jest procesem, w trakcie którego dziecko wzrasta fizycznie - rośnie, przybiera na wadze, opanowuje i doskonali umiejętności chodzenia, chwytania, patrzenia, słuchania oraz dojrzewa psychicznie - przyswaja wiadomości o sobie, o swoim najbliższym otoczeniu, następnie o świecie, nabywa umiejętności zdobywania wiedzy, korzystania z niej, rozwiązywania problemów - kształtuje swój światopogląd.
Rozwój intelektualny to umiejętność korzystania ze zmysłów, spostrzeganie otoczenia, przyswajanie wiedzy o nim, oraz zdolność interpretowania, oceniania wydarzeń i zjawisk w których człowiek uczestniczy.

Według teorii stadialnego rozwoju Piageta inteligencja jest rozwojem aktywności, która nie jest dana dziecku w gotowej postaci , lecz rozwija się stopniowo, bowiem każdy organizm dąży do utrzymania równowagi z otaczającym go światem. Proces ten składa się z dwóch czynników : asymilacji, czyli przyswajania przedmiotów z zewnątrz oraz akomodacji tj. dostosowania własnej organizacji wewnętrznej do cech środowiska zewnętrznego.
Początkowo adaptacja polega na zaspokajaniu potrzeb biologicznych.
Noworodek posiada bezwarunkowy odruch ssania, który umożliwia mu zdobywanie pokarmu. Umiejętność ssania stanowi wzorzec wykonywania określonych czynności. Kilkutygodniowe dziecko ssie już nie tylko pierś matki, lecz także inne rzeczy, zabawki itp. Za pośrednictwem wrażeń zmysłowych zdobywa pierwsze informacje o otaczającym go świecie. Stopniowo różnicuje i koordynuje coraz bardziej złożone schematy czynnościowe. Dzięki procesowi asymilacji dziecko przyswaja nowe informacje o świecie zewnętrznym.
Piaget wyróżnia sześć faz rozwoju, które znaczą pojawianie się budowanych kolejno struktur. Poza tym fazy te dzieli się na dwa okresy:

I. Okres niemowlęcy, trwający do drugiego roku życia, kiedy to inteligencja ma charakter sensoryczno-motoryczny składa się z faz:

1. Faza odruchów albo konstruktów dziedzicznych oraz pierwszych tendencji instynktownych (np. pokarmowych) i pierwszych emocji. Okres ten przypada do drugiego miesiąca po urodzeniu

2. Faza pierwszych nawyków ruchowych - kiedy to wytwarzają się pierwsze schematy ruchowe; pierwszych zorganizowanych spostrzeżeń, poprzez koordynację wzroku i chwytu, pozwalający na asymilację tych samych przedmiotów za pomocy różnych schematów oraz pierwszych zróżnicowanych uczuć. Okres ten przypada od 2 do 8-9 miesięcy.
a) (od 1-4 miesiąca życia), w którym dziecko realizuję potrzebę ćwiczenia reakcji odruchowych, wciela do swoich czynności różnorodne przedmioty, różnicuje aktywność odruchów w zależności od sytuacji (np. ssanie dla ssania , dla „zabicia głodu”)
b) III (od 5-9 miesiąca życia), polega na przyswajaniu do świadomości nowego przedmiotu za pomocą różnych technik (np. ssania , manipulacji itp.). Dziecko 7-8 miesięczne dość długo zajmuje się jednym przedmiotem. Bada go, odkrywa w nim nowe właściwości, by po 15-25 minutach uznać go za „starą” zabawkę. Niemowlę zapamiętuje owe właściwości, co umożliwia mu dostrzeżenie zmysłowych podobieństw między przedmiotami, zjawiskami. Porównywanie wcześniejszych spostrzeżeń z aktualnymi jest jednym z pierwszych przejawów myślenia obrazowego. Polega ono na syntezie, analizie zauważonych bodźców.

3. Faza inteligencji sensoryczno-motorycznej, czyli praktycznej; elementarnych regulacji afektywnych - skierowanych na osiągnięcie określonego celu np. odnajdywanie i chwytanie przedmiotów w zasięgu wzroku, odpychanie itp. Okres ten przypada od 8-9 miesięcy do 1,5-2 roku. Już do12 miesiąca niemowlę jest w stanie wykorzystywać różne schematy czynności aby osiągnąć zamierzony cel (np. uderza przedmiotami o stół , żeby wytworzyć hałas lub odpycha rękę dorosłego , żeby przyciągnąć do siebie wymarzony obiekt.)
Rozwój tych stadiów dowodzi, że już w wieku niemowlęcym dziecko cechuje się inteligencją praktyczną tzn., że myślenie dostosowuje do określonej sytuacji.


II. Okres kształtowania i organizowania operacji konkretnych, kiedy to czynności umysłowe stają się niezależne od oglądowych cech przedmiotu, czyli kształtowane jest myślenie abstrakcyjne. W tym okresie rozwoju wyróżnia się fazy:

4. Faza intuicyjnej inteligencji, spontanicznych uczuć międzyosobniczych i społecznych stosunków podporządkowania się. W fazie tej działanie dziecka charakteryzuje się opanowywaniem przez nie funkcji symbolicznych, poprzez naśladownictwo i zabawę symboliczna - na tym etapie dziecko używa słów związanych ściśle z daną sytuacją i myśli za pomoc± obrazów (myślenie oglądowe) oraz przedmiotowe - zwrócone ku zewnętrznym cechom przedmiotów. Faza ta przypada od 2 do 7 roku życia.

5. Faza konkretnych operacji intelektualnych (początki logiki) oraz moralnych i społecznych uczuć współdziałania. Na początku tej fazy dziecko rozwiązuje problemy wyłącznie na konkretnych przypadkach sytuacyjnych (liczenie jabłek itp.), uczy się współdziałać w grupie (uspołecznienie poprzez szkołę). Faza ta przypada od 7 do 11-12 roku życia.

6. Faza abstrakcyjnych operacji intelektualnych, kształtowania się osobowości oraz afektywnego i intelektualnego wchodzenia w społeczeństwo dorosłych. Myślenie w tej fazie jest już niezależne od konkretnych elementów i sytuacji, staje się ono abstrakcyjne i twórcze. Wzrasta zrozumienie (poczucie) własnej wartości i roli pełnionej w grupie (społeczeństwie). Faza ta przypada od 12-13 do 17-18 roku życia.

W ten sposób przedstawiony został proces rozwoju intelektualnego, który prowadzi do przekształcenia dziecka w jednostkę dorosłą.
Każde dziecko niezależnie od tego, czy jest dzieckiem z upośledzeniem umysłowym, czy dzieckiem "normalnym" rozwija się, doskonali wcześniej zdobyte umiejętności. Rozwój dzieci z upośledzeniem umysłowym podlega tym samym prawom, co rozwój dzieci rozwijających się prawidłowo. Podobna jest sekwencja kolejnych etapów rozwoju, struktura, podobna rola osobowości i motywacji w podejmowaniu własnych działań. Różnica polega na innym tempie zachodzących przemian i specyficznych ograniczeniach w funkcjonowaniu osoby i kontekście życia dziecka. Rozwój wymaga w jednym i drugim przypadku innej stymulacji środowiska, innych środków i pomysłów pracy, tym bardziej że dzieci z upośledzeniem umysłowym przejawiają trudności w porozumiewaniu się ze światem, często występuje u nich ograniczenie ruchowe, co wymaga odpowiednich i adekwatnych dostosowań. Każde dziecko przechodzi przez te same etapy rozwoju, ma jednak własne indywidualne tempo.
*U dzieci urodzonych z masą ciała za małą w stosunku do wieku płodowego (small for gestational age - SGA) obserwuje się w pierwszych latach życia gorszy rozwój psychoruchowy i umysłowy niż u dzieci urodzonych z prawidłową masą ciała. Wyniki opublikowanych ostatnio badań wskazują, że również w późniejszych latach życia dzieci te mają większe trudności z czytaniem ze zrozumieniem, rzadziej kończą wyższe uczelnie i rzadziej pracują na kierowniczych stanowiskach. Jedną z przyczyn upośledzenia wzrastania wewnątrzmacicznego jest dostarczenie płodowi zbyt małej ilości składników pokarmowych (m.in. z powodu choroby lub niedożywienia matki albo chorób łożyska). Niedobór składników pokarmowych nie tylko powoduje mniejszy przyrost masy ciała, ale również niekorzystnie wpływa na rozwój ośrodkowego układu nerwowego dziecka. Według aktualnej wiedzy okresem niezwykle istotnym w rozwoju mózgu jest III trymestr ciąży oraz pierwsze 2 lata życia dziecka. Noworodki ważące przy urodzeniu 3,96 kg i więcej mają zwykle najwyższe IQ. Mało tego, ich współczynnik inteligencji wzrasta jeszcze bardziej około 7. roku życia. Jeśli dziecko przyjdzie na świat przedwcześnie i waży mniej niż 1,48 kg, jego współczynnik inteligencji wynosi z reguły tylko 87. IQ noworodków ważących przy urodzeniu 2,47 kg wzrasta do 92 (90-110 wskazuje na przeciętny poziom inteligencji). Na szczęście neurologiczny niedorozwój, nawet przy bardzo niskiej wadze, można szybko wyrównać. Zbadano IQ trzystu dzieci, które urodziły się w 28. tygodniu ciąży z wagą około 0,9 kg. Wzrosło ono z 90 do 95 między 5. i 8. rokiem życia dzięki odpowiedniej terapii.