Hodowla lasów na terenie Polski

Hodowla lasu

Celem hodowli lasu jest zapewnienie trwałości i wysokiej produkcyjności lasów oraz ciągłości rozwoju i stabilności ekosystemów leśnych przez stosowanie - wzorowanych na procesach naturalnych - metod odnowienia i kształtowania struktury gatunkowej i wiekowej drzewostanów. Zespół zabiegów odnowieniowych, pielęgnacyjnych i ochronnych dotyczy wszystkich faz rozwojowych drzewostanów i uwzględnia przede wszystkim:
 zróżnicowanie warunków ekofizjograficznych i biotycznych określonych w regionalizacji przyrodniczo leśnej i siedliskoznawstwie leśnym;
 wielofunkcyjny charakter lasu w gospodarce przestrzennej, specyfikę obszarów chronionych i turystyczno-wypoczynkowych, a także lasów na gruntach porolnych i na obszarach zdegradowanych;
 kierunki oraz zasady genetyki i selekcji, reprodukcji lasu, fitomelioracji, doboru rębni, a także zalesiania i uprawy gatunków drzewiastych poza ekosystemami leśnymi.
W doskonaleniu gospodarki leśnej szczególną uwagę zwraca się na uwzględnianie ekologicznych podstaw rozwoju drzew i drzewostanów poprzez:
 dokładne rozpoznanie warunków glebowo-siedliskowych, niezbędne do zachowania lub przywracania zgodności występujących gatunków z warunkami siedliskowymi;
 realizację powszechnej ochrony przyrody, w tym ochrony ekosystemów o charakterze zbliżonym do naturalnego, lasów łęgowych i olsowych, śródleśnych zbiorników i cieków wodnych, bagien, torfowisk, wrzosowisk, stanowisk rzadkich gatunków roślin i ostoi zwierzyny oraz innych elementów różnorodności biologicznej;
 dostosowanie sposobów zagospodarowania lasów ochronnych do spełnianych przez nie funkcji;
 naturalizację krajobrazu leśnego przez wzbogacanie składu gatunkowego biocenoz leśnych, ograniczanie powierzchni zrębów zupełnych, preferowanie naturalnego odnowienia lasu oraz urozmaicanie brzegowych stref lasu;
 regulację zasobów drzewnych zgodnie z zasadą trwałości; zabezpieczenie realizacji potrzeb hodowlanych i ochronnych lasów oraz wzrostu przeciętnej zasobności drzewostanów;
 zalesianie gruntów, szczególnie w górnych częściach zlewni górskich, w strefach wododziałowych i na obszarach zagrożonych erozją.
Nasiennictwo i selekcja
Podstawowymi formami ochrony leśnych zasobów genowych są komisyjnie uznawane i podlegające ochronie prawnej, wyłączone i gospodarcze drzewostany nasienne, plantacje i plantacyjne uprawy nasienne oraz drzewa doborowe. Opracowany w 1993 r. "Program zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010" łączy w sobie cele zapewnienia wysokiej jakości nasion (w ramach hodowli selekcyjnej drzew), przestrzegania zasad regionalizacji nasiennej i zachowania bazy genetycznej.
Realizację "Programu zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew leśnych w Polsce na lata 1991-2010" według stanu na 31.12.1998 r. charakteryzują następujące dane:
Drzewa doborowe 6 664 szt. 72%
Plantacje nasienne 899 ha 78%
Plantacyjne uprawy nasienne 481 ha 60%
Uprawy pochodne 28 833 ha 59%
Wyłączone drzewostany nasienne 15 499 ha 99%
Gospodarcze drzewostany nasienne 232 091 ha 106%
Drzewostany zachowawcze 1 737 ha
Stworzona baza nasienna umożliwia pełne zaspokojenie potrzeb nadleśnictw na materiał siewny o odpowiedniej jakości i pochodzeniu, rodzimy przystosowany do lokalnych warunków wzrostu. Istnieje potrzeba intensyfikacji wykorzystania posiadanej bazy nasiennej oraz badań naukowych dotyczących testowania wybranych populacji na poziomie genowym.
Nasiona pozyskane z wyselekcjonowanych drzewostanów nasiennych lub plantacji nasiennych przekazywane są do wyłuszczarni, gdzie następuje ich wyłuszczenie, oczyszczenie i przygotowanie do wysiewu. Nowoczesna sieć tych obiektów pokrywa potrzeby nadleśnictw na materiał siewny i pozwala na stosowanie odpowiednich nasion rodzimego pochodzenia, najlepiej przystosowanych do siedliskowych i klimatycznych warunków wzrostu.
Liczba wyłuszczarni, przechowalni i stacji oceny nasion
Wyłuszczarnie nasion 21
Przechowalnie nasion 43
Stacje oceny nasion 7
Stacje kontroli oceny nasion 4
Po przeprowadzonej w latach 1993-1998 modernizacji, sieć wyłuszczarni i przechowalni nasion w leśnictwie polskim należy do najnowocześniejszych w Europie.
Szczególne miejsce w strategii ochrony zasobów genowych zajmuje Leśny Bank Genów Kostrzyca (na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych we Wrocławiu), wybudowany i uruchomiony w 1995 r. przy wsparciu Banku Światowego z funduszu GEF.
Szkółkarstwo
Materiał sadzeniowy na potrzeby zalesienia gruntów i odnowienia lasu produkowany jest w szkółkach leśnych. W roku 1998 ich liczba wynosiła 1385, a łączna powierzchnia produkcyjna - 3521 ha.



Rok Liczba szkółek Powierzchnia produkcyjna
1991 1 163 3 227
1992 1 166 3 248
1993 1 219 3 310
1994 1 380 3 424
1995 1 390 3 505
1996 1 451 3 570
1997 1 408 3 550
1998 1 385 3 521

Przeciętna powierzchnia produkcyjna szkółki leśnej wynosiła 2,54 ha dla całego kraju oraz 1,54 ha dla rejonów górskich. Od roku 1993 powierzchnia produkcyjna szkółek leśnych zwiększała się, głównie z powodu dostosowaniu produkcji sadzonek do wzrastających potrzeb gospodarczych związanych z realizacją zalesienia powierzchni gruntów rolnych i nieużytków oraz odnowienia lasu (łącznie z jego przebudową). Lokalnie występowały trudności z zaspokojeniem zapotrzebowania na materiał sadzeniowy niektórych gatunków liściastych (Bk, Db, bsz) i modrzewia europejskiego spowodowane brakiem nasion wynikającym z nieurodzaju i ograniczeń regionalizacji nasiennej. Łączna produkcja w szkółkach leśnych w 1998 r. wyniosła 1 391 mln. Sztuk sadzonek, w tym drzew iglastych 713, liściastych 652, krzewów 26 mln. Przeciętna powierzchnia szkółki w kraju wynosi 2.54 ha.
Odnowienia i zalesienia
"Krajowy program zwiększenia lesistości", przyjęty przez Rząd RP dnia 23 czerwca 1995 r. Przewiduje on wzrost udziału lasów w przestrzeni kraju do 30% w 2020 r. i 33% w perspektywie 2050 r. Leśne zagospodarowanie gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa jest uzasadnione przede wszystkim potrzebą zwiększenia roli lasu w ochronie środowiska (przeciwdziałanie erozji i stepowieniu) oraz kształtowania krajobrazu i ładu przestrzennego w użytkowaniu ziemi.
W latach 1995-97 Lasy Państwowe zalesiły 33 tys. ha (66,0% Krajowego Programu na okres 1995-2000), tj. 11 tys. ha średnio rocznie, przy przewidywanych 8,33 tys. ha rocznie. Planowany rozmiar zalesień na 1998 r. wynosił 9.871 ha, a wykonano 10.617 ha.
Plan zalesień w 1999 r. wynosi 11.852 ha, tj o 20% więcej niż planowano w 1998 r. Realizacja zadań określonych w "Krajowym Programie zwiększenia lesistości" przebiega zgodnie z założeniami, a nawet z pewnym wyprzedzeniem. Przyspieszenie realizacji zalesień ponad zadania określone w Programie jest związane ze zwiększeniem środków budżetu Państwa przekazywanych Lasom Państwowym oraz pozyskaniem dodatkowych środków NFOŚiGW, NFOŚiGW i EkoFunduszu, a także dotacji w umowach pożyczkowych EBI, Banku światowego i funduszu PHARE.
Lata ha Lata ha
1985 3645 1992 4300
1986 3954 1993 4581
1987 3349 1994 9848
1988 3278 1995 11580
1989 4700 1996 12012
1990 3665 1997 9417
1991 3587 1998 10627
W roku 1998 zalesiono 10 627 ha, a łącznie z odnowieniem lasu i dolesieniem luk prace związane z przywracaniem roślinności drzewiastej wykonano na powierzchni 59 170 ha. W roku 1998 największe powierzchnie zalesiono w następujących regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych (w ha): w Szczecinku 1846,Olsztynie 1779, Wrocławiu 1207 i Białymstoku - 1029 ha.
Rozmiar wykonanych w 1998 r. zadań w zakresie odnowienia i pielęgnowania lasu ilustrują następujące wielkości (w ha):
Odnowienia i zalesienia (wraz z dolesianiem luk i wprowadzaniem II piętra) 59 170
Poprawki i uzupełnienia upraw 13 680
Wprowadzanie podszytów 9 805
Przebudowa drzewostanów 9 904
Pielęgnacja gleby i niszczenie chwastów 143 114
Czyszczenia wczesne 68 049
Czyszczenia późne 93 539
Trzebieże wczesne 219 490
Trzebieże późne 331 569