"Ogniem i mieczem", czyli dzieje wielkiej i burzliwej miłości sięgającej aż po kres ukraińskiego stepu – recenzja.

W piątek 26 marca wybraliśmy się z klasą , a nawet ze szkołą do kina „Bałtyk” na film Jerzego Hoffmana pt Ogniem i mieczem , zrealizowany na podstawie powieści H . Sienkiewicza o tej samej nazwie . W tym Momencie po-winienem przytoczyć biografię zarówno Hoffmana i Sienkiewicza ; zacznę od tego pierwszego (1932-), polski reżyser i scenarzysta filmowy. W 1955 ukończył wydział reżyserii na moskiewskim WGIK-u. Wyróżnił się jako twórca krótkome-trażowych filmów dokumentalnych współpracując z E. Skórzewskim. Wspólnie zrealizowali: Uwaga, chuligani! (1955, nagroda Syreny Warszawskiej), Dzieci oskarżają (1957), Pamiątka z Kalwarii (1958, nagroda na MFF w Moskwie w 1960, Grand Prix na MFFK w Oberhausen w 1966, Nagroda Specjalna Jury na MFF we Florencji, 1967), Typy na dziś (1959, wyróżnienie na FF w Mannheim), Dwa oblicza Boga (1960, nagroda Złoty Lajkonik na OFFK w Krakowie), i in. W kategorii filmów fabularnych był reżyserem i scenarzystą, współpracując z E. Skórzewskim: Gangsterzy i filantropi (1962), Prawo i pięść (1964), Trzy kroki po ziemi (1965, Srebrny Medal na MFF w Moskwie). Samodzielnie reżysero-wał filmy: Pan Wołodyjowski (1968), Potop (1974, Grand Prix na FPFF w Gdańsku, nominacja do Oscara), Trędo-wata (1976), Znachor (1981) i in. Teraz przyszła pora na drugą biografię: Sienkiewicz Henryk, pseudonim Litwos (1846-1916), polski prozaik. Laureat Nagrody Nobla 1905. Jeden z najpopularniejszych pisarzy XX w. Wywodził się z zubożałej rodziny ziemiańskiej. Od 1855 przebywał w Warszawie, 1866-1869 studiował prawo, do 1871 także w Szkole Głównej (Wydział Filologiczno-Historyczny) i na rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim.1872-1887 pracował jako reporter i felietonista, 1874-1878 współwłaściciel dwutygodnika Niwa, 1882-1887 redaktor dziennika Słowo. W latach 1876-1878 jako korespondent Gazety Polskiej przebywał w Ameryce Północnej, podejmując wraz z grupą przyjaciół (m.in. z H. Modrzejewską) próbę stworzenia w Kalifornii komuny rolnej. 1886 odbył podróż do Konstantynopola, Aten i Włoch, następnie do Hiszpanii, w 1890 udał się na wyprawę myśliwską do Zanzibaru. Okresowo mieszkał w Zakopa-nem.Dla uczczenia jubileuszu pisarza ofiarowano mu w 1900 zakupiony ze składek społecznych mająteczek Oblęgorek pod Kielcami.Po wybuchu I wojny światowej udał się do Szwajcarii, organizując w Vevey (przy współudziale A. Osu-chowskiego oraz I.J. Paderewskiego) Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Inicjator ufun-dowania pomnika A. Mickiewicza w Warszawie, współorganizator Kasy im. Mianowskiego, prezes Warszawskiej Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy (1899-1900).Wielokrotnie wspierał swoim autorytetem akcje patriotyczne, np. protestował przeciwko prześladowaniom dzieci polskich we Wrześni (zabór pruski), w okresie rewolucji 1905 w odezwach i artykułach domagał się autonomii dla Królestwa Polskiego. Zwolennik Narodowej Demokracji. 1889 ufun-dował stypendium im. M. Sienkiewiczowej, z którego korzystali m.in. M. Konopnicka i S. Wyspiański. W swojej twórczo-ści nowelistycznej (nowela) poruszał problemy społeczno-obyczajowe w duchu ideologii pozytywistycznej, np. Humore-ski z teki Worszyły (1872), Hania (1880), Szkice węglem (1880), Za chlebem (1880), Janko muzykant (1880), Z pamięt-nika poznańskiego nauczyciela (1880), Bartek Zwycięzca (1882), Jamioł (1882). Także nowele amerykańskie, m.in.: Orso (1880), Latarnik (1882), Sachem (1889), Wspomnienie z Maripozy (1889).
Sławę przyniosły Sienkiewiczowi wielkie powieści historyczne, poprzedzone nowelą Niewola tatarska (1880). Cykl na-zwany Trylogią składa się z utworów: Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886) i Pan Wołodyjowski (1888), obejmują-cych burzliwe dzieje Polski w XVII w., wojny z Tatarami, Szwedami i Turkami.Nawiązując do romantycznej powieści historycznej W. Scotta, twórczości A. Dumasa oraz literatury staropolskiej, Sienkiewicz stworzył model łączący pełną przygód fabułę z szerokim obrazem wydarzeń dziejowych i obyczajowości - "dla pokrzepienia serc" rodaków. Podobny charakter miał fresk historyczny z czasów Władysława II Jagiełły i Jadwigi – Krzyżacy (1900) . Międzynarodowym sukcesem oraz głównym argumentem dla przyznania Nagrody Nobla stała się powieść Quo vadis (1896) z czasów Ne-rona, ukazująca męczeństwo chrześcijan. Kolejne próby podejmowania tematyki historycznej: powieść z czasów Jana III Sobieskiego Na polu chwały (1906) i nie dokończone Legiony (1913, wydanie osobne 1918) - z epoki napoleońskiej, nie powtórzyły poprzednich sukcesów.Prozę współczesną w twórczości Sienkiewicza reprezentują: powieść psycholo-giczna Bez dogmatu (1891), której głównym bohaterem jest dekadent, oraz Rodzina Połanieckich (1895). Poczytność zyskała powieść dla młodzieży W pustyni i w puszczy (1911).Wg dzieł Sienkiewicza zrealizowano w Polsce filmy: Krwawa dola W. Palińskiego (1912), Na jasnym brzegu (1921) i Bartek Zwycięzca (1923) E. Puchalskiego. Po II woj-nie światowej powstały filmy: Pan Wołodyjowski (1969) i Potop (1974") J. Hoffmana. Ekranizacji powieści Quo vadis dokonali: E. Guazzoni (Włochy, 1912), G. Jacoby (Włochy, 1924), M. LeRoy (USA, 1951). W 1912 nakręcono ponadto film dokumentalny Henryk Sienkiewicz w Oblęgorku, wyświetlony dopiero w 1916.
Film powstał stosunkowo późno , przypomnę , że Hoffman nakręcił wcześniej „Pana Wołodyjowskiego” w roku 1969 , a „Potop” pięć lat później , który nominowano do Oskara , na realizację „Ogniem i mieczem” czekał aż 11 lat , prze-szkadzały mu względy polityczne ( „antyukraińska” , więc „antyradziecka” wymowa książki ) , problem stanowiły też względy finansowe . Dopiero w 1997 roku udało się uzbierać budżet , który na nasze warunki wydaje się ogromny – 8 mln $ , zdjęcia rozpoczęto 13 października . Hoffmam mówił , że chce stworzyć polsko-ukraińskie „Przeminęło z wia-trem” , ze względu na dużą liczbę wątków w powieści reżyser wybrał tylko te , które stanowią o losach głównych bo-haterów – wplecionych w wojenną zawieruchę .
Pierwsza filmowa adaptacja „Ogniem i mieczem” powstała we Włoszech w roku 1961 , wyreżyserował ją Fernando Cerchio , Skrzetuskiego grał Pierre Brice , późniejszy Winnetou. W Polsce pierwsza próba realizacji miała miejsce w 1912 roku , film „Obrona Częstochowy nigdy nie powstał . Za to powstała sceniczna wersja tej powieści , którą w 1904 r. wystawiła w swoim teatrze Sarah Bernhardt .
Akcja rozpoczyna się w roku 1647 , kiedy na Ukrainie szykuje się kozackie powstanie pod wodzą Bohdana Chmielnic-kiego ( Bohdan Stupka – ukraiński aktor ) . Młody poseł księcia Jeremiego Wiśniwieckigo , Jan Skrzetuski ( Michał Żebrowski ) , wracając z Krymu do siedziby swego pana ratuje życie samemu Chmielnickiemu , w przydrożnej gospo-dzie zyskuje wiernych przyjaciół : Jana Zagłobę ( Krzysztof Kowalski ) i Longinusa Podbipiętę ( Wiktor Zborowski ) , razem z nimi rusza w drogę , w trakcie podróży pomaga knahini Kurcewiczowej ( Ewa Wiśniewska ) i jej ślicznej bra-tanicy Helenie ( Izabella Scorupco ) , których kolaska uległa wypadkowi . Skrzetuski zakochuje się z wzajemnością w Helenie i zamierza walczyć o jej względy , niestety piękna osiemnastolatka jest przeznaczona Bohunowi ( Aleksander Domogarow – rosyjski aktor ) , który nie zrezygnuje z niej do końca . Tymczasem wybucha kozackie powstanie , które na długo rozdzieli Helenę i Skrzetuskiego . Skrzetuski wysłany z misją na Sicz , trafia do niewoli , a ranną po próbie samobójstwa Kurcewiczównę Bohun uwodzi do Czaciego Jaru , do czarownicy Horpyny ( ukraińska aktorka , Rusłana Pysanka ) . Potem jeszcze bohaterowie muszą przeżyć wiele ,aby doczekać szczęśliwego zakończenia.
Powieść „Ogniem i mieczem” powstała w 1884 roku , jako pierwsza część Trylogii i była efektem długoletnich zainte-resowań Sienkiewicza XVII wiekiem . Pisarz wielokrotnie podkreślał , że historia jest „ powieścią , która się sama pisze” . Mimo to przygotowując się do „Ogniem i mieczem” dwa lato zbierał materiały historyczne . Jednak te fakty nie odgrywały ważnej roli , autor starał się oddać koloryt tamtej epoki , nie zawsze wiernie trzymając się źródeł . Już po opublikowaniu powieści zarzucano pisarzowi ignorancję , ganiono za wychwalanie ideologii szlacheckiej . Zapomnia-no ,że to nie jest powieść historyczna , lecz najzwyklejsza powieść fabularna , „wielkie czytadło”- jak to nazwał współczesny badacz literatury . Tworząc Trylogię pisarz nie wzorował się tylko na historii , czerpał również pomysły z „Iliady” albo „Odysei” Homera jak też z utworów Scotta i Dumasa . Wielu pierwszoplanowych bohaterów tej powieści to postacie fikcyjne : Helena , która urzekała niezwykłą urodą ; tchórzliwy, przebiegły ,poczciwy i kłamliwy zarazem Zagłoba , którego poznawano po dziurze w czole , bielmie w oku i dowcipnych powiedzonkach ( „Zdechnę ja i pchły moje” ) ; wytworem wyobraźni był również Longinus Podbipięta , herbu Zerwikaptur , niezwykle silny i bardzo wyso-ki , który wiódł ze sobą ogromny krzyżacki miecz , tylko on umiał się nim posługiwać , inni nie umieli go nawet utrzymać . Naprawdę istniał za to Skrzetuski nosił imię Mikołaj , a nie Jan i był bohaterem kozackiego powstania ; swój pierwowzór ma również Bohun – w rzeczywistości setnik czehryński i pułkownik bracławski , w czasie powstania kozackiego walczący po stronie Polaków i jak i Kozaków . Podobno w 1664 r. rozstrzelano go pod zarzutem zdrady ; w powieści został przedstawiony jako romantyczny watażka ze stepu . Powieść tę współcześni pisarzowi czytelnicy przy-jęli z entuzjazmem . Niebo inaczej sprawa przedstawiała się z krytykami , badaczami literatury , historykami . Do naj-zagorzalszych wrogów Trylogii należał B. Prus , nazywający Zagłobę „Sfinksem z łbem wieprza” ,a Podbipiętę „gilo-tyną w ludzkiej postaci” , zarzucał powieści antyukraińskość . Miłośników i przecwników sienkiewiczowskiego dzieła pogodził Witold Gombrowicz , stwierdzając : „ Mówimy : to dosyć kiepskie – i czytamy dalej . Powiadamy : ależ to taniocha i nie możemy się oderwać ... ”

Teraz przejdę do części oceniającej , najpierw omówię grę aktorów , później przystąpię do oceny pozostałych czynników .
Ogółem aktorzy grali na wysokim poziomie , nie ma się co dziwić , przecież wybrano najlepszych polskich aktorów , jednak liczy się gra , a nie marka lub opina .
Na początku chciałbym zwrócić uwagę na grę najbardziej okrzyczanej kobiety występującej w tym filmie jest nią Izabella Scorupco , grała ona już w wielu znaczących widowiskach m. in. „Golden Eye” , które niedawno mogliśmy obejrzeć w telewizji . W „Ogniem i mieczem” starła się wcielić w Helenę , knaźównę , którą wychowywała Kurcewi-czowa , przeznaczono ją Bohunowi , ale tak od ślubu nie doszło , zakochała się za to w Skrzetuskim ( Michał Żebrow-ski ) z wzajemnością i z nim się w końcu związała . Skorupco dosyć dobrze odegrała rolę pokrzywdzonej i delikatnej kobiety , potrafiła również ukazać zadowolenie lub rozpacz , choć brakuje jej trochę kunsztu aktorskiego , to wynika głównie z małego doświadczenia na scenie , do aktorstwa przyszła z zawodu modelki . Dużym plusem jej „bytności” w filmie okazała się uroda , wielu szło do kina , by ją zobaczyć w akcji , to też stanowi pewną reklamę ; jednak dla nie-których nic nie jest doskonałe , przesadnie posądzają ją niektórzy o słabą grę zwyczajem krytykowania Polaków , pe-wien filozof określił to tak : „...pewna recenzentka o urodzie wręcz przeciwnej określiła grę Scorupco jako słabą i za-kończyła wypowiedź stwierdzeniem , że nie oczekiwała od niej nic więcej.” . Według mnie ta aktorka pasowała do Heleny , musiała być piękna , aby stworzyć wątek miłości doskonałej między nią a Skrzetuskim i aby , pożądali ją wszyscy i toczyła się o nią walka . Nie posądzam jej o złą grę , lecz o pewne braki w sensie technicznym , to wynika głównie z jej młodego wieku , w końcu każdy musi kiedyś zacząć , a początki bywają trudne .Podobały mi się mimika aktorki , patrzało się na jedne „jak z życia wzięte” , wyglądały bardzo naturalnie ,a drugie sprawiały wrażenie sztucz-nych , udawanych . od razu można wnioskować , które sceny aktorzy musieli powtarzać jeszcze raz . Gestykulacja stanowiła problem dla Skorupco , dlatego więc postać wydawała mi się monotonna , ale nie do przesady – nudna . Ak-torka mogła się pochwalić ruchami , w jej dawnym fachu zwracano na to szczególną uwagę , mimo swoich niezwykle ciężkich sukien poruszała się bardzo zgrabnie i z finezją , dało się to zauważyć przy tańcach , których zobaczyliśmy wiele .
Drugim aktorem ,którego grę ocenę będzie Michał Żebrowski odtwarzający głównego bohatera – Skrzetuskiego. On jest również bardzo młody , liczy sobie dopiero 26 lat i związku z tym nie znalazł wielu okazji do zaprezentowania swoich atutów ; mogliśmy go zobaczyć w telewizji w roku 1993 „Samowolce” i w „Wynajmę pokój” , później w roku 1996 wystąpił w filmie „Poznań 56” , natomiast rok po tym ukazał się w serialu „Sława i chwała” , dwa lata później zobaczymy go w dwóch polskich superprodukcjach najpierw w „Ogniem i mieczem” Jerzego Hoffmana i potem w „Panu Tadeuszu” Andrzeja Wajdy ; po tych rolach powinien zaskarbić sobie sławę , Jacek Tabęcki skomentował to tak : „Nie ma innej możliwości : rok 1999 będzie należał w Polsce do niego .” . W teatrze telewizji zadebiutował kreacją Kordiana w 1994 roku , dwa później wystąpił już w kilku adaptacjach m.in. „Foto-finisz” , „Iwanow” , „Horsztyński” , „Miłość i gniew” , „Rutherford i syn” , rok 1997 przyniósł dwie adaptacje z udziałem tego aktora , są to „Ciotka Karo-la” i „Dziady” , do jego najpoczytniejszych kreacji teatralnych możemy zaliczyć „Miłość i gniew” oraz „Wesele” w roku 1995 , rok później występował w „Zmowie świętoszków” , rok po tym wziął udział w „Zmierzch drugiego dnia” . W „Ogniem i mieczem” ukazał bardzo dobrą kreację , lecz jeszcze nie perfekcyjną , w wielu momentach w wspaniałym stylu wczuł się w bohatera , pokazał jego nieustępliwość w dążeniu do celu , a także honorowość i stanowczość Skrzetuskiego ,; podobała mi się również waleczność w jego wydaniu , szczególnie w scenach walki , w tym momen-cie muszę wspomnieć o bogatej mimice aktora , ciągłej zmianie miny w zależności od okoliczności , zauważyłem , że w wielu scenach stara się nie powtarzać danego wyrazu twarzy . Dosłyszałem się również zmian tonu głosu płynącego z ust Żebrowkiego , tutaj można powiedzieć , iż aktor mówił za każdym razem inaczej , co oczywiście podwyższa reno-mę aktora i czyni widowisko mniej nudnym i monotonnym , poza tym głos w odpowiedniej tonacji bardziej przekonuje do postaci , szczególnie wychodziły mu słowa przez zamknięte zęby , wprowadzały taki nastrój groźby , nie gorzej prezentowały się miłe i czułe słówka , które również przekonywały ... Do udanych mogę zaliczyć również ruchy akto-ra , wynikało to młodego wieku Żebrowskiego , ale też powinniśmy docenić umiejętności ; poruszał się on lekko i płynnie , bez zbroi oczywiście , a z nią też sobie radził , przy tej kwestii muszę jeszcze wspomnieć o jeździe na koniu i władaniu szablą , to też uczynił w pięknym stylu , szczególnie podczas walki z Tuhaj-bejem . Żebrowskiemu braku jeszcze doświadczenia , jego technika i warsztat muszą się z czasem polepszyć i wtedy stanie się aktorem z prawdziwe-go zdarzenia , lecz na razie bardzo pasuje do młodych , czasem rozdartych postaci . Mimo bardzo małych wad kreacja Skrzetuskiego podobała mi się ,została oddana dosyć realnie i z pewnym kunsztem aktorskim , który mi się osobiście podobał .
Aleksander Domogarow zagrał Bohuna , Ukraińca , powstańca mieszkającego z matką , braćmi i przeznaczoną mu Heleną , Helenę ktoś ją uprowadził , on wiedział dobrze kto , rzucił się więc w szaleńczy pościg pełen przygód i do końca nie mógł się pogodzić z przegraną , tutaj stratą . Aktor znakomicie odegrał ukraińskiego powstańca , który nie da nigdy za wygraną , w twarzy można był dostrzec ten opór i grozę , jaką samą bytnością w danym miejscu , te wyrazy twarzy dodawały uroku postaci i czyniły ją bardziej atrakcyjną , na co ,też powinniśmy zwrócić uwagę , ta groza do-skonale wyszła dzięki bogatej mimice i kunsztowi . Zauważyłem , że aktor mówi przez zaciśnięte zęby i czyni to na pewno celowo , to podkreśla jego wspaniałą grę ; również sam odtwórca pasował do tej roli , szczycił się typową ukraińską urodą , sprawiał wrażenie prawdziwego , również akcent , z jakim wymawiał polskie wyrazy dodawał mu oryginalności i sprawiał , że inaczej się słyszało i patrzyło na niego . Uważam za dobry pomysł ukazanie jego gry na ukraińskim instrumencie i śpiewaniu , poza tym on wiele śpiewał w swoim języku , co stanowiło o oryginalności filmu. Mimo , że z reguły był „czarnym charakterem” potrafił oddać postać jako romantyka , ta uniwersalność znaczy bardzo wiele dla aktora i podwyższa jego renomę .Bohun cechował się porywczością , potrafił wzniecić bezsensowną walkę i walczyć do końca , co stanowiło o jego waleczności , te cechy wywnioskowałem z gry Domogarowa ,która okazała się imponująca .
Krzysztof Kowalewski zagrał Zagłobę , „rycerza” jego królewskiej mości , a naprawdę ówczesnego zapija-czonego szlachcica z bielmem w oku i dziurą w czole , który stanowi niestety przykład tamtejszego wojownika . Jed-nak on posiadał dar przekonywania , umiał wmówić komuś największy absurd , to aktor bardzo ładnie ukazał , wzbu-dziła podziw mój mimika podczas opowiadań i przekonywań . Bohaterowi natura nie pożałowała sprytu , potrafił się przebierać i oszukiwać w wszelaki sposób . Przypadły mi do gustu też sceny humorystyczne z tym bohaterem , których on zaliczył najwięcej , podczas tych scen Kowalewski umiał to śmiesznie oddać . Podobała mi się najbardziej mimika aktora podczas przekonywań , humoru , opowiadań , oszukiwania . Aktorowi udało się ukazać jedną z wad postaci – niesamowite tchórzostwo , obawy o swoje życie , ucieczki z miejsc walki , odłączanie się od towarzyszy ; w tych sytu-acjach nie znalazłoby się lepszego aktora .
Przypadła mi do gustu gra Zbigniewa Zamachowskiego w roli Wołodyjowskiego , tę kreację uważam za udaną , sam aktor pasował posturą do „małego rycerza” , grał go też bez zarzutu , urzekło mnie zdecydowanie i waleczność bohatera w wykonaniu aktora . Zafascynowały mnie sceny walki z nim na czele szczególnie pojedynek z Bohunem , który wydawał mi się bardzo realistyczny i przekonujący . Ogółem ten aktor mi bardzo przypadł do smaku w tej roli .
Kolejnym ukraińskim aktorem grającym w tym filmie był Bohdan Stupka w roli Chmielnickiego , wodza po-wstania Kozaków . Aktor go oddał w sposób dosyć niepochlebny , urządzał ordynarne Kozackie uczty , zabijał Posłów , wzniecał bratobójcze powstanie , kolaborował z Turkami ; ale to dlatego , że w powieści tak go przedstawił Sienkie-wicz , na Ukrainie , gdzie jest bohaterem narodowym uważa się tego aktora za zdrajcę , mówi się tam , on zagrał ,jak mu „Polacy kazali” . Ja chciałbym oddać sprawiedliwość i powiedzieć , że aktor gra , jak go ukazano . Jednak zacho-wuje jakiś honor i daruje życie Skrzetuskiemu . Sam wódz jest bardzo przebiegły i przewidujący , umie prawidłowo rozmieścić wojska i wygrać . Z wyglądu można go wziąć za „czarny charakter”, z ruchów , gestów , zachowania rów-nież . Dobrym posunięciem okazało się obsadzenie tej roli ukraińskim aktorem , ubarwił on akcję ukraińskimi rozmo-wami i rozkazami .Ta kreacja na swój sposób też była udana .
Słynny Daniel Olbrychski grał tym razem Tuhaj-beja , wodza wojsk tureckiego Chana . W swojej roli starał się ukazać zapał do walki Turków, nawet mu się to udało ; szczególnie ważne tutaj okazały się sceny batalistyczne , pojedynek z Skrzetuskim , wygrana Skrzetuskiego w moim mniemaniu znaczy „przejęcie pałeczki” .
Olbrychski znakomicie oddał chciwość Turka w scenie przetargu o jeńca , w tym momencie był widać jego znakomity kunszt aktorski i tylko w tym ( ! ) .
Znalazłem upodobanie w grze Andrzeja Sewryna odtwarzającego księcia Jeremiego Wiśniowieckiego ,
postrzegłem władcę jako mądrego i zdecydowanego wodza , Sewryn umiał wyrazić niezadowolenie , zakłopotanie , zmartwienie ,ale również ciche zadowolenie monarchy . W jego gestach ,mimice , zachowaniu było coś czuć z władcy , dlatego uważam , że aktor nie zawiódł ,ale pokazał się z dobrej strony .
Wiktor Zborowski zagrał Longinusa Podbipiętę , wiernego olbrzyma w do zgonnej służbie królowi , potrafił on władać swoim 18 kilowym mieczem , jak inni szablą . Uważam za udane oddanie wierności Longinusa , on został do końca wierny , tę wierność można było czytać na twarzy Zborowskiego , co czynił postać bardziej transparentną . Po-dobała mi się scena radości Longinusa podczas dopełnienia ślubu ( ścięcie 3 głów mieczem za jednym razem ) , niestety krótko się tym cieszył .
W filmie występowali jeszcze Wojciech Majkat jako Rzędzian ; Anna Majcher jako karczmarka ; Ewa Wi-śniewska jako Kurcewiczowa ; Maciej Kozłowski jako Krzywonos ; Rusłana Pysanka jako Horpyna oraz nie mogę wymienić wszystkich , ponieważ w rolach nazwanych zagrał 118 aktorów , a statystów 20000 .

Do reżysera nie mam większych zastrzeżeń , może dlatego , że oglądałem ten film bez obciążenia pozo-stałymi częściami , mówi się jednak , iż reżyser się starzeje . Dla mnie to nic nie znaczy , ja uważam ,że reżyseria i scenariusz zostały napisane na ciągle wysokim poziomie , tylko denerwuje mnie to , że w filmie przewodzi tylko wątek miłosny , inne zostały porzucone lub słabo zaakcentowane , inny mankament to poprzestawiane zdarzenia , ale z drugiej strony nie tak , że zmieniają akcję . Natomiast przypadła mi do smaku obsada aktorska , którą dobrano prawie „bez pudła” . Film wyreżyserował Jerzy Hoffman , pomagał mu Adek Drabiński.
Bardzo mi się podobała niemal perfekcyjna scenografia Andrzeja Halińskiego , umieścił wszystko ,co było potrzeba , na planie znalazło się około 6000 rekwizytów i około 250 koni , tutaj muszę docenić Tomasza Biernawskiego , który zajął się militariami ; każde miejsce obfitowało w eksponaty i jeszcze świetnie dobrane , bez problemu mogłem rozpoznać , gdzie znajdują się aktualnie bohaterowie .
Udźwiękowienie również bardzo mi się podobało , napisał je Krzesimir Dębski , zrealizowano je na St. Mar-garet’s w Londynie , tam również powstają kopie , film ukaże się w 100 kopiach , to rekord polskiej kinematografii . Muzyka opierała się głównie na ukraińskich motywach , pieśń „Na zielonej Ukrainie” , moim zdanie wypadło to wy-śmienicie , „główna” piosenka pt. Dumka na dwa serca (słowa Jerzy Cygan ; wykonawstwo E.Górniak i M.Szcześniak ) zajmuje wysokie lokaty w listach przebojów i często ją można usłyszeć w radiu lub telewizji .
Gratulacje należą się też montażyście Cezarem Grzesiukowi i Marcinowi Bastkowskiemu , którzy sprawili , że oglądamy wreszcie ten piękny film .
Mój podziw wzbudziły efekty specjalne , najczęściej to dorysówki i multiplikacje , polska firma Art Logic zrobiła dla filmu ponad 2 minuty tricków m.in. przeszywanie strzałami Podbipięty albo dekoracja Zbaraża, Anglicy zrobili tylko ścięcie trzech głów przez Podbipiętę , multiplikacja przydała się pod Kamieńcem przyszło tam 2000 ludzi , a na obrazie ukarze się 100000 ludzi .

Ogółem film mi się podobał , wymieniłem wiele czynników , które wpłynęły na moją decyzję , lecz nie dziwię się ,że to widowisko nie otrzymało Oskara , porusza problemy zbyt narodowe i może być traktowane jako film histo-ryczny . Polecam wybrać się na to do kina każdemu Polakowi , bez względu na to , czy czytał powieść czy nie , ta ekranizacja stanowi dużą kartę z historii naszego kraju i opisuje piękną , lecz burzliwą miłość , która zawsze dopnie swego...