Karta Atlantycka, Deklaracja Narodów Zjednoczonych i Konferencja w San Francisco

19. Karta Atlantycka, Deklaracja Narodów Zjednoczonych i konferencja w San Francisco.

W 06. 1941 roku skończyła się sytuacja, w której osamotniona Wielka Brytania ponosiła cały ciężar wojny. Churchill jednak nie zapomniał tego okresu i przez następne lata doświadczenie to będzie ciążyć na polityce brytyjskiej wobec ZSRR, m.in. w sprawie polskiej. Wielka Brytania wstrzymała się w 1939 roku przed ogłoszeniem stanu wojny z ZSRR, co ułatwiło w 1941 roku natychmiastowe zadeklarowanie zawarcia porozumienia brytyjsko-radzieckiego. Podpisanie odpowiedniego układu nastąpiło w 07. 1941 roku. Od 10. 1941 roku ZSRR, decyzją Roosevelta, został objęty dostawami lend-lease.

Te decyzje oraz ogłoszenie przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię zasad Karty Atlantyckiej położyły podwaliny pod wielką koalicję. O jej powstaniu zadecydowało ostatecznie zaatakowanie przez Japonię Stanów Zjednoczonych.

W dorocznym orędziu do Kongresu 6.01.1941 roku prezydent Rossevelt ogłosił Deklarację Czterech Wolności, czyli: wolności słowa, wolności od niedostatku, wolności od lęku oraz wolności każdej osoby do składania czci Bogu na swój własny sposób.

Idee Roosevelta okazały się inspirujące dla dyskusji i rozważań nad przyszłością świata oraz wizji powojennych stosunków międzynarodowych, które prezydent toczył z premierem brytyjskim Churchillem.
Od 9.08. na pancerniku „Prince of Wales” w wybrzeży Nowej Fundlandii, odbywała się konferencja angielsko-amerykańska z udziałem Roosevelta i Churchilla. 14.08.1941 roku ogłoszona została deklaracja obu przywódców, zwana Kartą Atlantycką. Nie był to dokument sygnowany podpisami i nie podlegał ratyfikacji przez parlamenty obu krajów, lecz odegrał kluczową rolę w procesie kształtowania się programu Wielkiej Koalicji i tworzenia podstaw przyszłych globalnych stosunków międzynarodowych. Karta stwierdzała, że kraje nie dążą do żadnej ekspansji terytorialnej. Deklarowały prawo wszystkich ludów do wybrania sobie formy rządów, wolność mórz i oceanów. Głosiły wolność handlu międzynarodowego i równy dostęp do surowców świata. Zapowiadały dążenie do bliskiej współpracy gospodarczej w celu doprowadzenia do postępu ekonomicznego i bezpieczeństwa społecznego. Wyrażały przekonanie, że zostanie ustanowiony pokój, który zapewni bezpieczeństwo narodom. Głosiły nadzieję, że narody nie będą stosować przemocy.

Kiedy Roosevelt i Churchill ogłaszali Kartę Atlantycką, Stany Zjednoczone były jeszcze formalnie krajem neutralnym, nieuczestniczącym w wojnie. Tym należy zapewne tłumaczyć bardzo ogólnikowy charakter niektórych artykułów. Jednakże zasady i cele, które sformalizowali obaj przywódcy, okazały się na tyle uniwersalne, że zostały zaakceptowane przez kilkadziesiąt państw. Bez wątpienia Kartę Atlantycką należy uznać za jeden z najważniejszych dokumentów II wojny światowej. Już we IX, na między sojuszniczej konferencji, przedstawiciele ZSRR, Polski, Luksemburga, Belgii, Czechosłowacji, Grecji, Jugosławii, Holandii, Norwegii i Francuskiego Komitetu Narodowego zgłosili akces do Karty Atlantyckiej. ZSRR, przystępując do Karty, ogłosił 24.09. deklarację, która zwracała uwagę, że stosowanie jej zasad powinno odpowiadać warunkom, potrzebom i historycznym odrębnościom tego czy innego kraju.

Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny odbyło się w Waszyngtonie spotkanie Roosevelta i Churchilla z intencją ustalenia wspólnej strategii amerykańsko-angielskiej. Dwaj przywódcy (z ekspertami) omawiali między innymi sprawę konieczności utworzenia II frontu, sytuację na Dalekim Wschodzie, plan operacji w Afryce Północnej oraz sprawy przyszłości Niemiec. W trakcie konferencji, 1.01.1942 roku podpisana została w Waszyngtonie Deklaracja Narodów Zjednoczonych przez 26 państw. Po raz pierwszy w oficjalnym dokumencie pojawiło się określenie zaproponowane przez Roosevelta „Narody Zjednoczone”. Deklaracja odwoływała się najpierw do wspólnego programu zasad i celów zawartych w Karcie Atlantyckiej. Dalej zawierała oświadczenie, że każdy rząd zobowiązuje się do użycia pełni swoich zasobów wojskowych i gospodarczych przeciwko tym uczestnikom paktu trójstronnego i ich wspólnikom, z którymi rząd ten pozostaje na stopie wojennej, że rząd zobowiązuje się współdziałać z rządami, które podpisały ta deklarację, i nie zawierać z wrogiem odrębnego zawieszenia broni lub pokoju.

Karta Atlantycka, Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1.01.1942 roku, Deklaracja Trzech Mocarstw z 30.10.1943 roku oraz dyskusja na konferencji w Teheranie miały wielkie znaczenie dla konkretyzowania się idei nowej, powszechnej organizacji międzynarodowej. Po konferencji teherańskiej 3 mocarstwa wzmogły wysiłki studyjne na ten temat, przygotowując wiele projektów dokumentów. Wszystkie propozycje postanowiono przedyskutować na specjalnej konferencji w Dumbarton Oaks koło Waszyngtonu. W I fazie obrad, rozpoczętych 21.08.1944 roku, uczestniczyły delegacje USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Następnie w II fazie, od 29.09. do 7.10., w konferencji brała udział delegacja chińska.

Jedną z pierwszych spraw omawianych na konferencji była nazwa przyszłej organizacji. Przewodniczący radzieckiej delegacji A.Gromyko najpierw zaproponował nazwę „Międzynarodowa Organizacja Bezpieczeństwa”, a następnie „Związek Światowy”. A.Gadogan, przewodniczący delegacji brytyjskiej, opowiedział się za drugą propozycją. Przewodniczący delegacji USA Eduard Stettinius zdecydowanie obstawał przy nazwie „Narody Zjednoczone”, która po dalszych dyskusjach została ostatecznie przyjęta.

Dalej uzgodniono, ze podstawowy dokument programowy Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie nosił nazwę „Karta” (odrzucono nazwę Statut), przyjęto też nazwy Zgromadzenie Ogólne, Sekretariat Generalny, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości oraz Rada Bezpieczeństwa. Wiele sporów wywoływała natomiast sprawa kompetencji Sekretarza Generalnego oraz jednego z organów: Rady Gospodarczo-Społecznej. Do dalszych rozstrzygnięć pozostawiono też kwestię głosowania w Radzie Bezpieczeństwa (problem weta) i udział republik radzieckich w przyszłej organizacji. Podstawowe ustalenia I fazy konferencji zawarto w dokumencie Propozycje w sprawie utworzenia powszechnej organizacji międzynarodowej, który później, przy udziale delegacji chińskiej, przeredagowano i uzupełniono.

Konferencja założycielska ONZ rozpoczęła się 26 kwietnia 1945 roku w San Francisco, początkowo z udziałem delegatów 46 państw. Już w trakcie obrad podjęto decyzje w sprawie zaproszenia dodatkowo Argentyny, Białorusi, Ukrainy i Danii. Natomiast nie osiągnięto porozumienia dotyczącego udziału Polski. Istniejący w Warszawie Rząd Tymczasowy nie był uznawany przez USA i Wielka Brytanię, a rządu RP w Londynie nie uznawał ZSRR. Polska była więc w San Francisco nieobecna, ale należy do członków-założycieli ONZ, gdyż podpisała Deklarację Stanów Zjednoczonych 1.01. 1942 roku i w tym charakterze podpisała też 16.10.1945 roku Kartę Narodów Zjednoczonych.

Do podstawowych problemów konferencji w San Francisco należało określenie uprawnień Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa. Grupa państw mniejszych i średnich, spośród których szczególną aktywnością wyróżniał się delegat Australii H.Evatt, prowadziła kampanię na rzecz znacznego zwiększenia roli Zgromadzenia Ogólnego i pomniejszenia roli Rady Bezpieczeństwa. Proponowano, aby we wszystkich sprawach Zgromadzenie miało uprawnienia nadrzędne i aby znieść specjalny status stałych członków Rady Bezpieczeństwa, a powiększyć znacznie ich liczbę. Dzięki zgodnej postawie USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR w ostatecznych decyzjach utrzymano szczególna odpowiedzialność i uprawnienia mocarstw w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. Uzgodniono też, iż Rada Bezpieczeństwa będzie liczyć 11 członków (5+6), tak jak postulowała konferencja w Dumbarton Oaks.

Po trudnych dyskusjach, na konferencji udało się uchwalić Deklarację w sprawie obszarów niesamodzielnych i zdecydować o powołaniu Rady Powierniczej, jako jednego z głównych ciał organizacji. Konferencja w San Francisco zakończyła się 26.06 uroczystym podpisaniem Karty Narodów Zjednoczonych oraz Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.