Islam

Najczęściej gazety i telewizje ukazują islam jako, surową, bezkompromisową, „walczącą” religię, której wyznawcy uciekają się do przemocy, czy to broniąc swoich zasad, czy to usiłując narzucić je innym. Jednakże ludzie lepiej znający islam i jego tradycje wiedzą, że większość muzułmanów – których jest na świecie około miliarda – uważa swoją religię za nie mniej pokojową niż buddyzm czy chrześcijaństwo.

Słowo islam oznacza w języku arabskim „całkowite poddanie się Bogu” i jest blisko związane ze słowem salam oznaczającym pokuj. Zarówno swoich współwyznawców, jak i cudzoziemców muzułmanie pozdrawiają słowami – as-salam alajkum – pokój z Tobą.

Zdefiniowanie islamu nie jest łatwe. Posługując się trzema kategoriami, można stwierdzić, że islam jest zarówno wiarą religijną, jak i ideologią polityczną. Bywa również oznaką tożsamości indywidualnej i grupowej.

Te trzy definicje ani się nie wykluczają ani nie pokrywają się ze sobą.

Islam jako tożsamość

Islam w języku arabskim jest rzeczownikiem oznaczającym całkowite oddanie się Bogu, jako objawione dzięki misji i życiu Proroka Muhammada. Słowo „muzułmanin” w swoim pierworodnym znaczeniu (w jakim używane jest na przykład w Koranie i innych podstawowych tekstach) odnosi się do kogoś kto się przyporządkował. Istnieje także drugie znaczenie terminu „muzułmanin”, które może łączyć się z pierwszym. Muzułmanin to ktoś urodzony z muzułmańskiego ojca, kto przejął od swoich rodziców tożsamość religijną. Nie musi koniecznie stosować się do rytuałów i praktyk swojej wiary. W społeczeństwach niemuzułmańskich tacy muzułmanie mogą aspirować, a nawet przybrać świecką tożsamość. Wielu bośniackich muzułmanów, którzy nawrócili się na islam, nie odmawia rytualnych modlitw, nie powstrzymuje się od picia alkoholu, nie izoluje kobiet i nie stosuje się do innych nakazów i zakazów przestrzeganych przez wierzących muzułmanów w pozostałych częściach świata. Nazwa muzułmanie została im oficjalnie nadana w czasach minionego komunistycznego reżimu w Jugosławii i określa ich przynależność etyczną, a nie religijną. Tak rozumiany termin „muzułmanin” odnosi się również do członków innych mniejszości muzułmańskich w Europie i Azji.

Islam jako ideologia polityczna

Mianem „fundamentalistów” określa się tych muzułmanów, którzy dążą do odnowienia bądź założenia państwa muzułmańskiego. Z tego punktu widzenia zadaniem państwa muzułmańskiego jest narzucanie posłuszeństwa wobec objawionego prawa islamu – szariatu.

Muzułmańscy autorzy i ideologowie określani mianem „fundamentalistów” w pełni zaakceptowali interpretacje Koranu. Jednocześnie praktycznie wszyscy wierzący muzułmanie – nie tylko „fundamentaliści” – uważają Koran za wieczne Słowo pochodzące bezpośrednio od Boga. Ci, którzy usiłują chronić islam przed „Zachodem” i tym, co uważają za zgubne skutki zachodniej laicyzacji, koncentrują się głównie na działaniu, a nie na sprawach wiary. I chociaż posługują się zupełnie nowymi metodami (takimi jak na przykład terroryzm), wzorce, na których się opierają mają długowieczną tradycję historyczną.

Środki, jakie stosują fundamentaliści, aby przywrócić prawa muzułmańskie, zależą od sytuacji politycznej danego kraju. W niektórych krajach, takich jak Jordania, muzułmańscy radykaliści zasiadają w parlamencie. W Algierii i w mniejszym stopniu w Egipcie angażują się w zbrojne konflikty z państwem. W Sudanie – podobnie jak niegdyś w Pakistanie – sprawują władzę przy poparciu dyktatury wojskowej. W Iranie działają w mieszanym systemie, zasiadając w parlamencie, wybrani ze ściśle kontrolowanych list tych kandydatów, których uznano za najlepszych. Jednakże nawet jeśli, tak jak w Jordanii, wykorzystują do swoich celów opcję demokratyczną, nie oznacza to, ze są zwolennikami demokracji.

Większość wojowniczo nastawionych muzułmanów kwestionuje zasady porządku światowego: ze słów jednego z najbardziej wpływowych teoretyków fundamentalizmu, Abu al-Ali al-Mawdudiego (1903-1979), wynika, że fundamentaliści zamierzają zastąpić zwierzchnictwo ludzi, opierające się na prawodawstwie parlamentarnym, „władzą najwyższą pochodzącą od Boga’’, objawioną w swojej doskonałości i celowości przez szariat.

Islam jako wiara

Jest różnica między terminem islam, rozumianym jako religia wyznawana przez muzułmanów, a terminem iman, czyli wiarą człowieka wierzącego.
W czasie wojen poddanie się Bogu, jakkolwiek szczerze, dokonywało się za pośrednictwem Proroka i jego następców. Koran opowiada o Beduinach, którzy zażądali uznania ich za wiernych. Bóg odpowiedział im ustami Proroka: „Wy nie wierzycie – bo wiara nie weszła jeszcze w wasze serca”.

Wiara może być następstwem poddania się muzułmańskiemu Prorokowi w pełnym przekonaniu o jego boskiej charyzmie. Wymagania stawiane wiernym stały się z czasem przedmiotem dyskusji. Według Koranu muzułmaninem jest każdy, kto wypowiada szahadę, publiczne wyznanie wiary, zawierające się w formule „Nie ma Boga oprócz Allacha, Muhammad jest jego Prorokiem”.

KORAN I PROROK

Na początku dwudziestego wieku muzułmanów często nazywano mahometanami, samą zaś religię – mahometanizmem. Odejście od tych określeń zostało częściowo spowodowane zmianami politycznymi, które zaszły od czasu, kiedy to większość świata muzułmańskiego znajdowała się pod kolonialnym panowaniem Europejczyków. Europejczycy, szczególnie ci w południowej Azji, uważali, że szacunek, jakim muzułmanie darzą Proroka, jest równo znaczny z czcią boską. Muzułmanie nigdy nie określali się mianem mahometan (tego terminu używali jedynie w rozmowach z Europejczykami), gdyż dla wyznawców islamu sugestia, że oddają boską cześć Muhammadowi, jak Chrześcijanie Chrystusowi, była wysoce obraźliwa. Muzułmanie oddają cześć boską Bogu, Allahowi, nie zaś Muhammadowi. Posłaniec ten był Prorokiem, a nie istotą boską, i oddawanie mu boskiej czci byłoby jednoznaczne z naruszeniem granicy między Bogiem a ludzkością, stwórcą i jego dziełem. Utrzymywanie tej granicy to podstawowa zasada wiary muzułmańskiej („Nie ma Boga oprócz Allaha, Muchamad jest jego Prorokiem”).

Nie znaczy to, że Muhamad jest osobą zwyczajną, ani też, że jego rola w rozwoju islamu jest mniej istotna niż Chrystusa w chrześcijaństwie. Obszerny kanon islamu stanowi bogate źródło informacji na temat czynów i wypowiedzi Muchamada, o którego życiu muzułmanie wiedzą więcej niż chrześcijanie o życiu Jezusa. Muhamad, tak jak Jezus odegrał ogromną rolę historyczną i wywarł wielki wpływ na następnych pokoleniach.

Koran

Dla znacznej większości muzułmanów Koran jest słowem Boga, przekazanym bez ludzkiego udziału. Jest czymś więcej niż święte teksty o innych religiach. Został uznany za „nie stworzony”, to znaczy istniejący odwiecznie, tak jak Bóg. Jest on dla wyznawców tym samym co Chrystus dla chrześcijan.

Muzułmanin może mieć kontakt z Księgą tylko wtedy, gdy znajduje się w stanie rytualnej czystości. Sama czynność recytowania – odczytywania Koranu – jest tak samo ważna jak rozumienie jego znaczenia. Przeciwnie niż w przypadku większości tekstów arabskich, pismo koraniczne zawiera znaki samogłoskowe, które mają ułatwić jego najdoskonalsze odczytywanie. Przystępując do recytacji Koranu, wierni wypowiadają zdanie: „Uciekam z Bogiem od Szatana, niech będzie przeklęty”, na końcu mówią: „Bóg wszech mocny mówił prawdę”.

Struktura Koranu jest od lat przedmiotem naukowych dyskusji. Większość uczonych niemuzułmańskich twierdzi, że Koran zawiera zapis Bożych wypowiedzi przekazanych za pośrednictwem Muchammada w czasie jego misji proroczej, która zaczęła się około 610 roku, a zakończyła się wraz ze śmiercią Proroka w 632 roku. Doznając objawień, Muchammad wpadł w stan przypominający trans, podobnie jak wielu współczesnych proroków. Historycy muzułmańscy zgadzają się co do tego, że niektóre albo wszystkie wypowiedzi Muhammada zawarte w Koranie, spisano jeszcze raz za życia Proroka.

Koran składa się z 114 sur, ułożonych według długości, od najdłuższej do najkrótszej. Najważniejszy wyjątek od tej reguły stanowi pierwsza sura, zwana Al-Fatihą, czyli Otwierającą. Składa się ona z siedmiu wersetów i jest powtarzana w czasie pięciu modlitw, które muzułmanie powinni odmawiać każdego dnia. Al-Fatiha nazywana jest „matką Księgi”.
W Koranie przemawia rączej Bóg niż Mahammad – wiele wypowiedzi skierowanych do Proroka jest poprzedzonych rozkazem „Mów”.

Biografia Proroka Muhammada

Prorok Muhammad jest tak słynną postacią, że aż trudno uwierzyć, iż żył w otoczeniu kulturowym, w którym nie było tradycji sporządzania zapisków historycznych. Dzieje jego życia, odtworzone na podstawie wzmianek zawartych w Koranie oraz opowieści jego towarzyszy i następców, zostały spisane ponad wiek po jego śmierci. W ciągu owych stu lat w świecie arabskim zaszły ogromne zmiany. Do tego czasu zwycięscy Arabowie, pod sztandarem islamu, opuścili Półwysep Arabski i podbili znaczną część cywilizowanego świata, w tym Egipt, Palestynę, Syrię, Mezopotamię i wyżyny Persji. Podporządkowali sobie kultury o wiele bardziej złożone na przykład chrześcijan czy żydów.
Przez ponad wiek o życiu Proroka krążyły tylko przekazy ustne.

Muhammad urodził się około 570 roku naszej ery w Mekce, mieście, w którym znajdowało się jedno z najważniejszych sanktuariów. Kuriajszyci, plemię Muhammada, byli od wieków strażnikami tego sanktuarium.

Muhammad zmarł w Medynie w 632 roku naszej ery.