Polska wojna obronna 1939 roku.
Niemiecki plan wojny z Polską - “Fall Weiss”- został oparty na wojnie błyskawicznej, “blitzkriegu”. Szybkie uderzenia wojsk pancernych, wspartych lotnictwem, miały doprowadzić do okrążenia i zniszczenia wojsk polskich oraz zajęcia głównych ośrodków przemysłowych i politycznych.
Niemiecka Grupa Armii “Północ” miała na celu atak na Warszawę i odcięcie Pomorza od Polski. Grupa Armii “Południe” zaatakowała ze Śląska również Warszawę i południowe obszary Polski. Wsparcie lotnicze zapewniły 2 floty powietrzne. Niemcy skierowali do ataku na Polskę około 1860 tys. żołnierzy, 2500 czołgów i 2000 samolotów.
Polski plan obrony przewidywał koncentrację sił wzdłuż granic państwa: Armia “Modlin” broniła Mazowsza, Armia “Pomorze” - Pomorza, Armia “Poznań” - Wielkopolski, Armia “Łódź” - osłaniała kierunku na Warszawę, Armia “Kraków” broniła południowo - zachodniej Polski, Armia “Karpaty” - granicy ze Słowacją, SGO “Narew” - południowo - wschodnich obszarów Polski, a jako rezerwa pozostawała armia “Prusy”. Całość sił polskich obejmowała około 900 tys. żołnierzy, 400 samolotów i 475 czołgów.
Niemiecka agresja na Polskę rozpoczęła się 1 września 1939 r. o godz. 4:45. Sygnałem był ostrzał artyleryjski polskiej placówki wojskowej na Westerplatte przez pancernik “Szlezwik-Holstein”. Jednocześnie lotnictwo niemieckie zaczęło naloty na lotniska, linie kolejowe i miasta polskie. Niemieckie jednostki pancerne zaatakowały z Prus Wschodnich i Śląska w kierunku Warszawy chcąc ją jak najszybciej zająć i odciąć wojska polskie skoncentrowane na zachód od Wisły. Brak zdecydowanej reakcji sojuszników, którzy ograniczyli się jedynie do formalnego wypowiedzenia wojny Niemcom (3 IX) utrudnił polską obronę. Odcięcie Pomorza od reszty kraju zmusiło Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego do wydania rozkazu odwrotu na drugą linię obrony wzdłuż rzek: Narew - Wisła - San (6 IX).
Bitwa graniczna została przegrana.
Drugi etap wojny obronnej trwał od 7 do 17 września 1939 roku. W nocy z 9 na 10 września rozpoczęła się największa bitwa wojny obronnej, znana jako bitwa nad Bzurą. Sukcesy polskiego manewru zaczepnego, dowodzonego przez gen. Tadeusza Kutrzebę, zmusiły dowództwo niemieckie do zmiany planów i odstąpienia od bezpośredniego natarcia na stolicę Polski. Niestety, od 17 września jednostki polskie znalazły się w okrążeniu nad Bzurą i w Puszczy Kampinoskiej. W tym samym dniu wojska radzieckie, realizując tajny protokół do paktu Ribbentrop-Mołotow, przekroczyły polską granicę wschodnią. Milionowa armia agresora postawiła Polskę w beznadziejnej sytuacji militarnej i zmusiła władze państwa do przekroczenia granicy z Rumunią (17/18 IX), gdzie zostały internowane.
Trzecia faza polskiej wojny obronnej trwała od 18 września do 2 października 1939 r. Pod Tomaszowem Lubelskim stoczono drugą co do wielkości bitwę polskiej wojny obronnej 1939 (17-26 IX). W jej wyniku większość jednostek polskich, przedzierających się na przedmoście rumuńskie, została przez Niemców zmuszona do kapitulacji. Po bohaterskiej obronie stolica Polski, dowodzona przez gen. Juliusza Rómmla i prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego, poddała się 28 września. Później złożyła broń załoga twierdzy Modlin (29 IX) i poddał się garnizon helski (2 X). Walczyła jeszcze SGO “Narew” dowodzona przez gen. Franciszka Kleeberga, która skapitulowała po czterodniowej bitwie pod Kockiem (2-5 X). Niestety, był to ostatni akord trwającej 36 dni wojny obronnej Polski toczonej z Niemcami i Związkiem Radzieckim.
W walkach przeciwko najeźdźcy zginęło prawie 70 tys. polskich żołnierzy, a ponad 130 tys. odniosło rany. Do niewoli niemieckiej dostało się prawie 300 tys. żołnierzy, a radzieckiej około 240 tys. Totalny charakter działań niemieckich spowodował śmierć prawie 300 tys. bezbronnej ludności cywilnej. Kampania polska nie była łatwym zwycięstwem niemieckim i stała się zapowiedzią długotrwałej wojny światowej.
Agresja na Danię i Norwegię w 1940 roku.
Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom 3 września 1939 roku, ale poza sporadycznymi potyczkami działań nie podjęto i dlatego nazwano to dziwną wojną lub wojną siedzącą. Kampania na tym terenie rozpoczęła się od ataku na Danię i Norwegię (9 IV 1940), których pokonanie zapewniało Niemcom kontrolę nad cieśninami duńskimi i regularne dostawy rudy szwedzkiej. Ponadto opanowanie Norwegii ułatwiało panowanie nad północnym Atlantykiem.
Dania została zajęta w ciągu jednego dnia, ponieważ rząd duński przyjął niemiecką notę o okupacji kraju i zakazał własnej armii walk z wojskami niemieckimi. Natomiast atak na Norwegię za pomocą morsko - lotniczych operacji desantowych doprowadził tylko do zajęcia najważniejszych rejonów Norwegii. Ułatwiła to Niemcom pomoc norweskich faszystów pod wodzą Vidkuna Quislinga, którego nazwisko stało się synonimem zdrady. Nieliczne wojska norweskie (50 tys.) wspierane przez aliancki korpus ekspedycyjny, w skład którego wchodziła polska Brygada Strzelców Podhalańskich, kontynuowały walkę. Szczególnie krwawy przebieg miały walki o Narwik, przez który była przewożona ruda żelaza ze Szwecji. Po początkowych sukcesach, w związku z niekorzystnym rozwojem sytuacji militarnej we Francji, wojska sprzymierzonych opuściły Norwegię (VI 1940).
Podbój Danii i Norwegii polepszył sytuację militarną III Rzeszy, która objęła kontrolą kraje skandynawskie i uzyskała dogodną pozycję do działań przeciwko Wielkiej Brytanii.
Zajęcie Belgii i Holandii. Wojna z Francją w 1940 roku.
Dalsze działania na zachodzie Europy rozpoczęli Niemcy 10 maja 1940 r. przeciwko Francji atakując ją przez kraje neutralne: Belgię, Holandię i Luksemburg. Uderzenie na tym kierunku umożliwiało obejście silnie ufortyfikowane linii Maginota zbudowanej wzdłuż granicy francusko - niemieckiej. Francuzi i ich sojusznicy nie spodziewali się ataku od tej strony. Pretekstem było rzekome zbombardowanie niemieckiego miasta Freiburga przez lotnictwo belgijskie i holenderskie, które w rzeczywistości zbombardowała niemiecka Luftwaffe, żeby dostarczyć Hitlerowi pretekstu do inwazji. W dniu ataku na Belgię i Holandię lotnictwo niemieckie zaatakowało Francję.
Po raz pierwszy w II wojnie światowej stosunek sił był korzystniejszy dla sprzymierzonych. Francja i jej sojusznicy dysponowali 3 785 tys. żołnierzy, 32 tys. dział i moździerzy, 3 800 samolotami i 3 100 czołgami. Niemcy wystawili 3 300 tys. żołnierzy, 28 800 dział, 3 800 samolotów i prawie 2 800 czołgów.
Luksemburg został zajęty przez wojska niemieckie prawie bez walki. Holandia broniła się dłużej i uległa po opanowaniu przez oddziały niemieckie spadochroniarzy lotnisk i węzłów kolejowych. Atak lotnictwa niemieckiego na Rotterdam i obawa przed dalszymi nalotami zmusiły rząd holenderski do podpisania kapitulacji (14 V). Wojska belgijskie mimo wsparcia francusko - brytyjskiego nie były w stanie powstrzymać Niemców i wycofały się do Francji. Przejście niemieckich dywizji pancernych przez Ardeny doprowadziło do rozdzielenia wojsk alianckich na dwie części. Miało to kluczowe znaczenie dla dalszego przebiegu wojny, ponieważ Niemcy chcieli pokonać Francję w dwóch bitwach strategicznych: bitwie flandryjskiej (odcięcie i pokonanie wojsk sprzymierzonych na terenie Belgii i Holandii) i bitwie o Francję (uderzenie na południe i pokonanie pozostałych armii).
Wojska niemieckie odcięły wojska alianckie na północy do kanału La Manche, w okolicach Dunkierki. W okrążeniu znalazło się około 1 mln żołnierzy, z których tylko 346 tys. udało się ewakuować drogą morską do Wielkiej Brytanii (26 V-3 VI 1940). Pozostali zostali zmuszeni do kapitulacji. W tym czasie do wojny z Francją włączyły się Włochy (10 VI 1940).
Podobny przebieg miała bitwa o Francję, w której niemiecka ofensywa bez większych trudności przełamała francuską linię obrony nad Sommą. Francja stanęła otworem dla oddziałów Wehrmachtu, które 14 czerwca wkroczyły do nie bronionego Paryża. Nowy premier francuski, marszałek Phillipe Petain, poprosił o rozejm.
Kapitulacja Francji została podpisana 22 czerwca 1940 r. w Compiegne, w tym samym wagonie, w którym Niemcy podpisały kapitulację kończącą I wojnę światową. Francja została podzielona na dwie strefy: część północna z wybrzeżem Atlantyku znalazła się pod okupacją niemiecką, a część południowa z wybrzeżem Morza Śródziemnego i stolicą w Vichy pozostała na wpół niezależna, pod rządami Petaina. Francuzi, którzy nie pogodzili się z klęską skupili się wokół gen. Charlesa de Gaulle’a, który stworzył w Wielkiej Brytanii Francuski Komitet Narodowy.
Triumf niemieckiej koncepcji wojny błyskawicznej nad Francją pozostawił Hitlerowi już tylko jednego przeciwnika na zachodzie Europy - Wielką Brytanię.
Bitwa o Anglię w 1940 roku.
Pokojowe gesty Hitlera, który proponował Anglikom podział stref wpływów (w Europie - III Rzesza, w koloniach - Wielka Brytania) został przez tych ostatnich odrzucony. Niemcy przystąpili do opracowania planu inwazji na wyspy brytyjskie (“Lew Morski”). Wobec przewagi floty brytyjskiej, która uniemożliwiała wojskom niemieckim przekroczenie kanału La Manche, podjęto decyzję o zmasowanych atakach lotnictwa niemieckiego mających zmusić Anglię do kapitulacji. Podstawę tego założenia stanowiła ówczesna niemiecka przewaga w lotnictwie (2600 samolotów Luftwaffe wobec 800 RAF-u). 8 sierpnia 1940 roku rozpoczęła się, trwająca do listopada, największa bitwa powietrzna II wojny światowej - bitwa o Anglię.
W pierwszej fazie (8-18 VIII) Niemcy skupili swoją uwagę na atakowaniu portów floty wojennej i lotnisk. Jednak brytyjska obrona lotnicza potrafiła, dzięki radarom, lokalizować dużo wcześniej nieprzyjacielskie samoloty. Umożliwiło to zniszczenie aż 697 maszyn niemieckich.
W drugim etapie (19 VIII-5 IX) wysiłek niemiecki został skierowany na niszczenie lotnisk i zakładów przemysłowych, szczególnie produkujących samoloty. Straty niemieckie wyniosły 562 samoloty wobec 219 samolotów brytyjskich. Niemcy zostali zmuszeni do przerwania przygotowań do desantu wojsk lądowych i stało się jasne, że wojna powietrzna o Anglię nie powiodła się.
Nastąpiła trzecia faza bitwy (6 IX-6 X), w której opór Anglików miały złamać niemieckie naloty na cele cywilne. Zmasowane ataki lotnictwa niemieckiego (np. 15 IX dwa dywanowe ataki 500 samolotów na Londyn) spowodowały olbrzymie straty wśród ludności cywilnej. Niemcom nie udało się zdobyć przewagi i ostateczne zwycięstwo odnieśli Anglicy.
Niewątpliwie, ułatwiła to sieć stacji radarowych sprawnie uprzedzających o niemieckich nalotach, większe moce produkcyjne przemysłu brytyjskiego (ponad 400 samolotów miesięcznie, przy ok. 200 niemieckich) i zdecydowanie większe straty niemieckie (ogółem blisko 1800 samolotów, przy ok. 800 angielskich). Nie bez znaczenia był udział pilotów pochodzących z krajów zajętych przez Niemców, wśród których najwięcej było Polaków. III Rzesza poniosła pierwszą w tej wojnie klęskę i Wielka Brytania utrzymała swoją pozycję strategiczną na zachodzie Europy. Znaczenie bitwy o Anglię ocenił premier Winston Churchill słowami: “W historii ludzkich konfliktów, nigdy jeszcze tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym”.
Wojna w Afryce Północnej i na Bałkanach w latach 1940 -1941.
Po przystąpieniu Włoch do wojny, stacjonujące na kontynencie afrykańskim oddziały włoskie (Libia, Somalia i Etiopia) zaatakowały posiadłości brytyjskie w Afryce Północnej (IX 1940). Ofensywa włoska dowodzona przez marsz. Rodolfo Grazianego dotarła przez Libię i Cyrenajkę do Egiptu, ale została zatrzymana przez Brytyjczyków. Włosi stracili: Sidi Barrani, Sollum, Bardię i Tobruk oraz prawie 40 tys. żołnierzy, którzy dostali się do niewoli. Kolejne sukcesy brytyjskie doprowadziły do wyparcia Włochów z Cyrenajki, Libii, Etiopii i Somalii. Niemcy zostały zmuszone do udzielenia pomocy swoim sojusznikom i wsparli ich korpusem afrykańskim gen. Erwina Rommla (II 1941). Ofensywa niemieckiego Afrika Korps pozwoliła odebrać Anglikom tereny Libii, ale nie udało się im odzyskać Tobruku. Walki o tę pustynną twierdzę zahamowały dalsze postępy wojsk “osi” na tym terenie.
Wojnę na Bałkanach rozpoczęli Włosi atakując, z terenów zajętej wcześniej Albanii, Grecję (28 X 1940). Jednak włoskie działania wojenne okazały się mało skuteczne i Grecy, wspierani przez Brytyjczyków, zmusili ich do wycofania się. Obawa Niemców przed ewentualną utratą rumuńskich pól naftowych doprowadziła do włączenia się III Rzeszy w wojnę bałkańską.
Nastąpił atak niemiecki na Jugosławię i Grecję (6 IV 1941). Słabo uzbrojona armia jugosłowiańska nie była w stanie powstrzymać wojsk niemiecko-włosko-węgierskich i skapitulowała po 11 dniach (17 IV 1941). Dzięki pomocy prawie 70 tys. brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego Grecy opierali się dłużej, ale zdecydowana przewaga wojsk niemiecko-włoskich zmusiła ich do kapitulacji (23 IV 1941). Ostatnim akordem kampanii na Bałkanach był desant lotniczy na Kretę, brytyjską bazę wojskową na Morzu Śródziemnym, która została opanowana po dziesięciodniowych zażartych walkach (1 VI 1941).
Opanowanie Bałkan wyraźnie wskazywało, że kolejnym celem ataku Niemiec hitlerowskich i ich sojuszników będzie Związek Radziecki.
Wojna radziecko - niemiecka 1941 roku.
Już w lipcu 1940 roku, po klęsce Francji, Hitler przekazał dowództwu wojsk lądowych rozkaz przygotowania planu agresji na Związek Radziecki, która nastąpiła niemal dokładnie w rocznicę wkroczenia do Rosji wojsk napoleońskich - 22 czerwca 1941 r. Zgodnie z założeniami planu “Barbarossa” miała to być kolejna wojna błyskawiczna.
Siły niemieckie liczące około 2,4 mln żołnierzy, prawie 5 tys. samolotów i ponad 3700 czołgów były wspierane między innymi przez wojska włoskie, rumuńskie, fińskie, węgierskie i słowackie. Rosjanie byli im w stanie przeciwstawić około 2,6 mln żołnierzy, 1,8 tys. czołgów i 1,5 tys. samolotów.
Natarcie niemieckie nastąpiło w trzech strategicznych kierunkach: północnym z Finlandii i Prus Wschodnich na Leningrad, centralnym z okupowanej Polski na Smoleńsk i Moskwę oraz południowym z Rumunii na Kijów i Odessę. Wykorzystując atut zaskoczenia, Niemcy błyskawicznie (nawet po 40 km dziennie) wdarli się w głąb ZSRR zajmując tereny republik nadbałtyckich, Białoruś i Ukrainę Zachodnią. Rosjanie utracili tereny zamieszkane przez 40% ludności, które dawały ponad 50% produkcji przemysłowej. Do niewoli niemieckiej dostało się ponad 1 mln żołnierzy. Na północy rozpoczęło się trwające 900 dni oblężenie Leningradu.
W ramach operacji “Tajfun” rozpoczęto w październiku 1941 r. ofensywę na Moskwę. Dywizje Wehrmachtu rozbiły zgrupowania wojsk radzieckich pod Wiaźmą i Briańskiem, co pozwoliło im zbliżyć się w listopadzie na odległość 27 km do stolicy ZSRR. Znaczne siły radzieckie zgromadzone przez marsz. Georgija Żukowa pod Moskwą powstrzymały ten atak, a następnie przeszły do kontrofensywy. Rosjanie w ciągu 20 dni wyparli Niemców na odległość 100 - 200 km na zachód.
Radzieckie zwycięstwo przekreśliło plan “Barbarossa” i obaliło mit o niezwyciężoności armii niemieckiej. Krach “blietzkriegu” przekreślił nadzieje Hitlera na szybkie pokonanie Związku Radzieckiego.