Gospodarka wiejska w XX wiecznej Europie

Przede wszystkim w latach 1901-2000 przeprowadzono wiele reform rolnych, a także wprowadzono wiele technik uprawy. Postęp na wsi zależał głównie od formy władania ziemią.
Ogromny wpływ na zmiany w gospodarce wiejskiej miała I wojna światowa. Kraje europejskie, które znalazły się w bezpośrednim zasięgu wojny, zaczęły odczuwać ogromny deficyt żywności. Był to jeden z najważniejszych problemów doby powojennej ,głód panował bowiem na całym kontynencie europejskim ,od Rosji do Francji bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych rolnictwo znalazło się w doskonałych warunkach-istniał ogromny potencjalny popyt na produkty wiejskie. Równocześnie rosły ceny płacone rolnikom ,co zwiększało ich dochody. Jednak nie wszystkie państwa w jednakowym stopniu mogły korzystać z dobrodziejstw dobrej koniunktury rolnej. Tam gdzie w krajach wojennych toczyły się walki, wsie znajdowały się w stanie kompletnej ruiny ,zabudowania były zniszczone ,pola zryte okopami, konie ,bydło ,trzoda chlewna zabrane przez wojsko. Brakowało więc warunków rozwoju. Również na terenach, które nie stanowiły pola bitwy, sytuacja nie wyglądała pomyślnie; brak było koni, narzędzi, nawozów sztucznych ;stan urządzeń melioracyjnych był opłakany; co jednak najważniejsze - oderwanie od pracy na kilka lat ogromnej masy mężczyzn - rolników spowodowało gorszą pielęgnacje ziemi i spadek przeciętnych plonów z hektara.
W Europie powierzchnia zasiewów 5 podstawowych zbóż spadła w latach 1919 - 1921 w porównaniu z latami 1909 - 1913 z 76 mln ha do 68 mln ha, a więc o 11%.Jeszcze w większym stopniu zmieniły się obszaru produkcji. Również niekorzystnie dla Europy przedstawiała się sytuacja w zakresie hodowli. Tereny zamorskie stały się zatem dostawcą Europy. Deficyt artykułów rolnych odczuwano nawet w Rumunii ,Bułgarii, na Węgrzech, w Polsce i Rosji, choć kraje te przed wojna należały do eksporterów. Od 1922 r. W rolnictwie europejskim następowała poprawa. Jej zewnętrznym objawem był wzrost cen .Stopniowa zwyżka cen doprowadziła do zwiększanie dochodowości produkcji rolnej. W tej korzystnej atmosferze odbudowano rolnictwo w Europie. Jednak do końca 1923r. W krajach dotkniętych zniszczeniami nie osiągnęła przedwojennego poziomu produkcji. Produkcja pszenicy była nadal niższa o 15%, żyta -o 25 %,jęczmienia - o 22 % ,a owsa- o 11 %.
W latach 1918-1923 wśród chłopstwa europejskiego narastał ferment.
Rolnicy domagali się reformy rolnej , pragnęli otrzymać ziemię znajdującą się w rękach obszarników na wsi szczególnie ostro występowało w krajach dużych przeżytkach feudalizmu położonych w bliskim sąsiedztwie Rosji Radzieckiej , a więc w Europie środkowej i wschodniej. W wielu państwach podjęto też bezpośrednio po wojnie akcję parcelacyjną miała ona spełnić kilka zadań. Pierwszym było rozładowanie napięcia narastającego na wsi. Drugim - zwiększenie siły nabywczej drobno- i średniorolnego chłopstwa. Trzecim - likwidacja pozycji politycznej i gospodarczej obszarnictwa. Rząd broniąc obszarnictwa ,określał bardzo wysoką granicę obszarów majątków podlegających podziałowi i ustalał równie wysoką cenę wykupu ziemi. Na przykład , o ile w Czechosłowacji wynagrodzenie za wywłaszczenie ziemię wynosiło 10- 12 % jej wartości rynkowej ,na ziemiach należących przed wojną do Rumunii- ,w Siedmiogrodzie -2 % , na Łotwie i Estonii- odszkodowania w ogóle nie płacono ,to w Polsce na mocy uchwały o reformie rolnej z 1920 r. Wynosiło ono 50% ,a od 1925r - 100 %. Na Łotwie celem parcelacji miała być likwidacja niemieckiego obszarnictwa w Kurlandii , a polskiego w Inflantach. Dlatego reforma rolna odbywała się bardzo wolno , a granice majątków podlegających wykupowi były bardzo niskie (50 - 100 ha).Inny typ przeobrażeń agrarnych reprezentowały Niemcy i Polska. Otrzymywali oni wynagrodzenie w pełnej wartości ziemi ,przekazywanej na cele reformy , i zachowywali nadal znaczną część kołchozów. Kolektywizacja - polegała na łączeniu indywidualnych gospodarstw chłopskich w wielkoobszarowe gospodarstwa spółdzielcze-kołchozy(istniały również gospodarstwa państwowe, tzw. posiadanych obszarów.
W Europie południowej i wschodniej rozparcelowano łącznie do 1926 r. około 7 mln ha, z tego w Rumunii 3mln ha, na Łotwie 1mln ha , w Estonii 900 tys. ha , w Czechosłowacji i Jugosławii po 500 tys. ha w Polsce 350 tys. ha , na Litwie około 150 tys. ha. Tylko w Rumunii , na Łotwie i Estonii reforma wpłynęła w istotniejszy sposób na poprawę położenia chłopstwa. Rolny dostali ziemię , rosły więc dochody wsi . Miało to duży wpływ na całą gospodarkę wsi- ludność wiejska zaczęła zwiększać zakupy artykułów przemysłowych, co pobudzało koniunkturę w innych działach życia.
Do duzych przemian w rolnictwie doszło w ZSRR. W 1929r. Zaczęto budować ogroną fabrykę traktorów im. Feliksa Dzierżyńskiego koło Stalingradu (dziś Wołogard), w Rostewie nad Donem wybudowano natomiast ogromną fabrykę maszyn rolniczych.
W drugiej połowie 1929r. rozpoczął się w ZSRR gwałtowny wzrost gospodarstw kolektywnych- sowchozy). Kolektywizacja była jedyną drogą do wyzwolenia z kułackiego wyzysku, do stałego podnoszenia ich materialnego dobrobytu i kultury. Tylko kolektywizacja mogła zapewnić wysoki poziom wydajności i towarowości rolnictwa, dostarczyć krajowi tak potrzebnej żywności i surowca. Aby kolektywne rolnictwo uzyskało mocną bazę materialną, Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego i rząd radziecki organizowały ruchome wypożyczalnie sprzętu, kolumny traktorów i ośrodki maszynowo- towarowe(MTS). Pierwszy ośrodek maszynowo-towarowy powstał w listopadzie 1928 r. W bazie oddziału traktorów sowchozu im. Tarasa Szewczenki w okręgu odeskim Ukraińskiej SRR.W ciągu 1929 r. Powstały 102 ośrodki, a także centrala wszechzwiązkowa -Traktorocentr.
Pierwszoplanowe znaczenie dla przejścia chłopów na drogę gospodarki kolektywnej miał ogromny wzrost najprostszych rodzajów kooperacji oraz wychowanie chłopów w ruchu kolektywizmu. Wydatną rolę odegrały również i już istniejące kołchozy, na przykładzie których chłopi przekonywali się o wyższości kolektywnych form gospodarowania. Wielki wpływ i na chłopów miały i sowchozy. Wyzywały nie tylko rentowność wielkiego zmechanizowanego gospodarstwa ,ale i pomagały chłopom swoimi traktorami i maszynami rolniczymi. W 1929 Stalin zlikwidował wszystkie przedsiębiorstwa i rozpoczął przymusowa kolektywizację rolnictwa opartą na bezwzględnym terrorze . Władze odbierały chłopom ziemie ofiarowana im w 1917 r. I tam zakładały kołchozy. W ciągu 10 lat ponad 24 mln małych gospodarstw połączono z 250 tysięcy kołchozów. Wraz z kolektywizacją przeprowadzono "likwidację kułaków jako klasy". Kułakami nazywali komuniści gospodarzy ,a z czasem wszystkich, którzy nie chcieli rezygnować z własnych gospodarstw. Rozkułaczenie wsi polegało na rozstrzeliwaniu lub zsyłaniu do obozów pracy całych rodzin. Chłopi w odpowiedzi wyrzynali zwierzęta hodowlane i ograniczyli produkcję. Władze nie pozostawały dłużne i stosowały bezwzględne rekwizycje(konfiskaty) żywnosci , co doprowadziło w latach 1932- 1933 do klęski głodu(tzw. wielki głód, co najmniej 4.5 mln ofiar śmiertelnych). W 1935 w państwie ZSRR nastąpiły nowatorskie zmiany w rolnictwie, powodem tego stała się realizacja drugiego planu pięcioletniego przez Stalina w latach 1933-1937. Przewodnicy produkcji rolnej zademonstrowali efektownie na czym polega wydajność pracy.
Pierwsza w kraju brygada traktorzystek Starobieszewskiego Ośrodka Maszynowo-Traktorowego (USRR) wykonała w sezonie 1935. Pracę, w której na każdy traktor przypadło 1 225 ha zamiast 300 ha zgodnie z obowiązującą normą. Kombajnista Sztejngartowskiego Ośrodka Maszynowo - Traktorowego(koło Azowa) K. Borin po raz pierwszy zorganizował sprzęt zboża kombajnem w nocy i sprzątnął w sezonie 780 ha, podczas gdy norma wynosiła 160 ha. Przeciętna wydajność na jeden kombajn w 1935r. wynosiła dla całego Związku Radzieckiego 256 ha, tj. 2 razy więcej niż 1934r. W 1935 r. Zaczęto zabiegać także o wyższe zbiory buraka cukrowego. Inicjatorki tego ruchu- grupowe w kołchozie "Komintern" w obwodzie kijowskim - M.Damczeno i M. Gnatienko, grupową w kołchozie "Czerwony Gigant" w tymże samym obwodzie A. Koszewą i inne, które zebrały po 500 i więcej cetnarów buraka cukrowego z jednego ha. ,nazwano "pięćsetnicami". Wysokie zbiory również zebrali rolnicy uprawiający bawełnę w Uzbekistanie, Turkmenii, Azerbejdżanie. Zebrali oni po 27 q bawełny z 1 ha zamiast 9 q przewidzianych normą i po 40 - 50 q bawełny amerykańskiej zamiast 13- 15 q. Kolektywizacja rolnictwa i wzrost jego wyposażenia technicznego zwiększyły możliwość produkcji zboża towarowego. W okresie drugiej i trzeciej pięciolatki znacznie wzrosły plony w północnych i wschodnich rejonach ZSRR.
Od początku lat sześdziesiatych ujawniły się liczne hamulce dalszego rozwoju gospodarczego Związku Radzieckiego, które miały wpływ na postępujące zmiany strukturalne w gospodarce. Wpoczątkach lat sześćdziesiątych Nikita Chruszczow( I sekretarz KPZR w latach 195301964) zapowiedział prześcignięcie USA przez ZSRR w dziedzinie produkcji rolnej (min. dzięki uprawie kukurydzy i zagospodarowaniu nowych ziem w Kazachstanie) Jednak w 1963 r. Przed klęską głodu uratował Związek Radziecki tylko import zbóz z Kanady.
W latach 1944-1945 doszło do radykalnych reform rolnych w Europie. Miały one nie tylko cel ekonomiczny, ale i także i polityczny- pozyskanie konserwatywnych z zasady chłopów. Parcelowano więc majątki znaczniemniejsze niż w dwudziestoleciu międzywojennym ,nie wypłacano też odszkodowań dawnym właściecielom. Przekazywano natomiast ziemię bezrolnym i małorolnym chłopom, tworząc masę gospodarstw małych i niewydajnych.
Indywidualna własność ziemi jednak była przejściowa : w czerwcu 1948 r. władze w Moskwie zdecydowały o przyspieszeniu kolektywizacji w krajach satelickich. Choć nasilenie przymusu i terroru
było w niektórych państwach bloku radzieckiego olbrzymie, to jednak proces kolektywizacji nie przebiegał tak drastycznie jak w ZSRR. We wszystkich krajach socjalistycznych (oprócz Polski i Jugosławii) kolektywizacja została zakończona na początku lat sześćdziesiatych.

Kolektywne rolnictwo utrzymało się na bloku wschodnim po upadku systemu komunistycznego z w 1989 r. Na początku lat 90-siątych rozpoczął się proces reprywatyzacji (zwrot dawnym właścicielom lub ich spadkobiercom majątku przejętego przez państwo w czasach nacjonalizacji).Jednak stosunkowo niewielka część ziemi została przejęta przez gospodarstwa farmerskie .Przeważają natomiast spółki pracownicze (jak w Czechach , na Węgrzech , w byłej NRD ) lub inne formy nieindywidualnej właśnośći.