Charakterystyka wybrzeż

Wody skupione w morzach, czyli stojące, działają niszcząco - abrazyjnie i budująco - akumulacyjnie. Oddziałowują przede wszystkim wybrzeża, wśród których wyróżniamy płaskie i strome. Fale morskie uderzając o ściany wybrzeży wysokich powodując podcinanie brzegu i wymywanie materiału skalnego. W ten sposób tworzy się nisza abrazyjna. Stale podcinany i cofający się brzeg to klif – typ urwistego brzegu morskiego (lub jeziornego). Materiał ze zniszczonego klifu, który zalega u jego podstawy wynoszony jest w morze i tworzy platformę brzegową, czyli miejsce u podstawy stromej ściany skalnej, powierzchnia słabo pochylona w kierunku morza.

Wybrzeża strome dzielą się na:
1. Dalmatyńskie - powstałe w wyniku zalania silnie rozczłonowanych grzbietów górskich równoległych do wybrzeża. Charakteryzują się dużą ilością wysp zatokowych i półwyspów. Przykładem jest wybrzeże chorwackie Adriatyku.

2. Riasowe – powstałe w wyniku zalania dolin starych grzbietów górskich prostopadłych do wybrzeża. Charakteryzują się licznymi zatokami. Można je spotkać w Irlandii, pd-zach Anglii, Francji i Portugali.

3. Fiordowe – powstałe w wyniku zatopienia dolin polodowcowych. Są długimi, wąskimi i głębokimi zatoki. Występują w Norwegii, Grenlandii, Alaski

4. Limanowe - tworzą się wówczas, gdy piaszczystymi wałami odcinane są lejkowate ujścia rzek. Spotykane u wschodnich wybrzeży morza Czarnego.

5. Szerowe (szkierowe) – powstaje przez zalanie setek małych wysepek skalistych wygładzonych wcześniej przez lądolód. Przykłady spotkamy w wybrzeżach Finlandii, Szwecji oraz Alaski

6. Klifowe - utworzone zostały w wyniku niszczenia przez fale morskie zboczy wyżyn lub wysoczyzn. Przykładem jest wybrzeże Bałtyku w rejonie Gdyni.

Wybrzeża niskie powstają w skutek działalności akumulacyjnej. Strefa brzegowa jest stale zalewana przez fale o tam tworzy się plaża. W obrębie plaży i płytkiego morza odbywa się przemieszczanie materiału przez prądy przybrzeżne i fale.

Dzielą się na:
1. Mierzejowe - powstają pod wpływem prądów przybrzeżnych, które tworzą mierzeje i zalewy np.: wybrzeże Bałtyku między Rozewiem a Klajpedą

2. Lagunowe - powstają w wyniku odcięcia zatoki przez wynurzony i nadbudowany wał wybrzeża (piaszczysta przybrzeżna ławica - lido) np.: wybrzeże Morza Adriatyckiego w okolicy Wenecji oraz wybrzeże Zatoki Meksykańskiej

3. Namorzynowe – występuje w strefie ciepłej, gdzie nad brzegami rosną słonolubne lasy namorzynowe, które chronią brzeg przed działaniem fal.

4. Koralowe - występują w strefie ciepłej i budują je korale. Niedaleko brzegu tworzą one bariery rafy koralowej, która nie pozwala na niszczenie wybrzeża. Wokół wysp rafy tworzą się w formy pierścieni - atole np.: u wschodniego wybrzeża Australii, Morza Czerwonego, okolicach Madagaskaru.
Wydma to piaszczyste wzniesienie o asymetrycznych stokach, usypane przez wiatr. Zależnie od miejsca występowania rozróżnia się wydmy pustynne, nadmorskie, śródlądowe, wędrujące.

Z uwagi na kształt i położenie względem kierunku wiatru:
- wydmy podłużne (wały zgodne z kierunkiem wiatru),
- poprzeczne (prostopadłe do kierunku wiatru),
- paraboliczne (w kształcie łuku),
- gwiaździste,
- piramidalne (różnorodne kształty).

Wybrzeże to wąski pas lądu, na który ma wpływ rzeźbotwórcza działalność mórz i oceanów. Wybrzeże dzieli się na część podwodną (przybrzeże) i nadwodną (nadbrzeże).
Poszczególne formy wybrzeża:
- klify,
- platformy abrazyjne,
- plaże,
- mierzeje,
- delty,
- wydmy,
- i inne.

Ze względu na genezę rozróżnia się główne 2 typy wybrzeży:
1. Wybrzeże narastające: powstają wskutek wynurzenia się dna morskiego (np. w Zatoce Botnickiej) lub budującej działalności morza (np. wybrzeże mierzejowo - zalewowe), rzek (np. wybrzeże deltowe), organizmów (np. wybrzeże mangrowe).
2. Wybrzeże cofające się: powstaje w wyniku obniżania się lądu lub podniesienia się poziomu morza (np. wybrzeże zanurzone) bądź wskutek niszczącej działalności morza (np. wybrzeże klifowe).

Działalność morza w strefie brzegowej przyczynia się również do formowania i transportowania osadów składanych później na jego dnie. Dzielą się one na osady strefy przybrzeżnej i osady głębokowodne.
Skład osadów dennych:
- materiał okruchowy pochodzący z niszczenia brzegów oraz przyniesionego przez rzeki i lodowce
- osady organiczne powstałe z obumarłych organizmów żyjących w tej strefie lub przy ich współudziale
- osady wytrącone z wody morskiej