,, Prawdziwa sztuka jest zawsze współczesna" . Przedstaw 3 utwory z różnych epok, które twoim zdaniem mają charakter uniwersalny i mogą przemawiać do dzisiejszego odbiorcy.

Co rozumiemy przez określenie; współczesność sztuki? Określa ono sztukę podejmującą tematykę uniwersalną, zawsze współczesną. Bez względu na moment interpretacji, odbiorca zrozumie ją, będzie mógł się z nią identyfikować. Sztuka współczesna musi wykraczać poza obszar jednej epoki. W tym tkwi jej siła, wyraża się jej geniusz. Czy zatem istnieje sztuka spełniająca to zadanie? Czy kategorie myślenia i światopogląd ludzi różnych stuleci nie różnią się na tyle by uniemożliwić istnienie sztuki współczesnej? Czy prawdziwa sztuka jest zawsze współczesna? Spróbuje podjąć to zagadnienie odwołując się do trzech utworów, o charakterze ponadczasowym, z różnych epok: ,, Odprawa posłów greckich"- Kochanowskiego, ,,Ludzie bezdomni"- Żeromskiego oraz ,, Proces" Kafki.

Problematykę uniwersalną podejmuje w swojej twórczości Jan Kochanowski. Jest ona bliska współczesnemu człowiekowi, gdyż ukazuje tematy ponadczasowe. Możemy zaobserwować to na przykładzie ,, Odprawy posłów greckich", pierwszej polskiej tragedii humanistycznej utrzymanej w konwencji tragedii greckiej. Treść utworu odwołuje się do mitu trojańskiego, tym samym nawiązuje do wydarzeń z ,, Iliady" Homera. Można byłoby przypuszczać, że utwór ten dotyczy całkiem zamierzchłych czasów jakimi jest starożytność, tymczasem jest to dzieło alegoryczne. Przez określenie to rozumiemy, iż pod powłoką realiów starożytnych kryją się znaczenia współczesne autorowi. Troja jest przenośnią Rzeczypospolitej doby Kochanowskiego. Odniesienia do XVI wiecznej Polski odnajdujemy w sferze realiów historycznych, nazewnictwie oraz w sferze prawdopodobieństwa postaci. Król Priam przypomina Zygmunta Starego a Aleksander- Zygmunta Augusta. Ponadto Rada Królewska obraduje na wzór polskiego sejmu. ( głosowanie przez rozstąpienie się, otwarcie obrad stukaniem laski marszałkowskiej). W utworze tym zawarte są przesłania pouczające o tym, że przekupstwo i prywata mogą doprowadzić wyłącznie do upadku państwa. Słowa krytyki są wyrazem troski o losy ojczyzny, mają wymowę uniwersalną, ponieważ nie odnoszą się do konkretnego władcy- Priama, lecz do każdego: ,, Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie" to wezwanie do wszystkich, którzy sprawują władzę. Powinni oni zdawać sobie sprawę z wielkiej odpowiedzialności, która na nich spoczywa gdyż to oni mają stać na straży prawa i sprawiedliwości. Potępiając prywatę i egoizm poeta zarazem pochwala takie szlachetne wartości jak rozsądek, patriotyzm i dalekowzroczność. Przesłania te nie odnoszą się wyłącznie do XVI wieku, lecz są aktualne po dzień dzisiejszy i nigdy nie stracą na wartości. Świadczy to o ponadczasowym charakterze ,, Odprawy posłów greckich "

Tematykę uniwersalną i nie podlegającą dezaktualizacji podejmuje również w swojej twórczości Stefan Żeromski. Ukazuje on jednostki stojące przed tródnymi wyborami, jakie postawiła przed nimi rzeczywistość. Takim człowiekiem jest Tomasz Judym, bohater powieści ,, Ludzie bezdomni". Musi on wybierać pomiędzy dwoma racjami, jednak w jego sytuacji jest to wybór tragiczny, gdyż, której by nie wybrał i tak nie osiągnie szczęścia. Z jednej strony może ożenić się z Joasią i założyć dom oraz rodzinę, o której zawsze marzył. Ta wizja nie pozwoliła by mu jednak zrealizować swych ideałów niesienia pomocy najuboższym i byłaby wbrew jego sumieniu. Z kolei wybór misji społecznika nie pozwoliłby mu osiągnąć szczęścia w sferze prywatnej. Odzwierciedleniem duszy Judyma jest rozdarta sosna, której opis zamieszczony jest w zakończeniu powieści. Obrazuje sytuację psychiczną jednostki podejmującej decyzję poświęcenia się dla ogółu. Jest to motyw wewnętrznego rozdarcia, oznaczającego cierpienie. Problematyka podejmowana w tej powieści ma charakter uniwersalny. Doktor Judym jest nie pierwszym i nie ostatnim bohaterem tragicznym w dziejach literatury. Konflikt tragiczny zapoczątkowany został już w starożytności. Postacią tragiczną jest Antygona z tragedii Sofoklesa. Rozdarcie wewnętrzne musiał przeżywać mitologiczny Prometeusz oraz większość bohaterów romantycznych jak np. Konrad Walenrod, czy Kordian, walczących o sprawę ojczyzny. ,, Ludzie bezdomni" mogą przemawiać również do dzisiejszego odbiorcy. Tródne wybory i problemy egzystencjonalne dotyczą ludzi każdego stulecia. Całe życie jest ciągłym wyborem. Rzadko bywają one tak dramatyczne jak w przypadku doktora Judyma, jednak tak jak w jego przypadku są one czynnikiem determinującym i kształtującym naszą egzystencję.

Determinantem, narzucanym z zewnątrz i ograniczającym naszą naturę jest również forma. Jest to czynnik, który każe działać wedle z góry przyjętego schematu. Ponieważ człowiek żyje w społeczeństwie jest na formę skazany. Temat ten podejmowny był wielokrotnie w literaturze przez m.in. takich twórców jak: Gombrowicz, Zapolska, Bułhakow, Franz Kafka. W ,, Procesie" Kafki formą jest system, sieć ubezwłasnowalniająca obywateli. W zderzeniu z nią człowiek jest bezradny. Powieść ta ma charakter paraboliczny, uniwersalny- Jest metaforą ludzkiego losu. Rodzimy się skazani na życie i śmierć bez żadnych wyjaśnień. Podporządkowani jesteśmy odgórnie ustalonym prawom. Wyrok- śmierć, spada na nas bez zapowiedzi, nie wiadomo kiedy i dlaczego. W tym ujęciu powieść traktuje o niewiadomej ludzkiego istnienia, o samotności i bezsilności człowieka wobec świata- problemach wiecznie nurtujących człowieka. Formą może być również przyjęty system wartości jak w przypadku Józia z ,, Ferdydurke" lub opinia innych, co widzimy na przykładzie pani Dulskiej, jednak bez względu na swój kształt, forma jest problemem ponadczasowym.

Reasumując, prawdziwa sztuka to sztuka uniwersalna, rozumiana i interpretowana w każdym okresie, bez względu na syutuację społeczną, polityczną i gospodarczą. Musi dotyczyć spraw ogólnoludzkich, ponadczasowych. To sztuka ponad wszelkie bariery historii i filozofi, której nie zburzy żaden przewrót. Tylko taka sztuka jest nieśmiertelna i przetrwa gdyż świat ciągle ewoluuje. Sztuka odnosząca się tylko do jednej epoki, jednego wydarzenia jest tylko odbiciem, odzwierciedleniem historii. Prawdziwy artysta to taki, który za życia postawi sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu a z jego dzieł będą czerpać natchnienie i inspirację przyszłe pokolenia, odkrywać jego sztukę w nowych kategoriach. Czas nie rozmyje pamięci o nim, historia nie zapomni jego imienia. Taki twórca powie o sobie, bez cienia wywyższania się i z należytą skromnością: ,, Non omnis moriar"

Michał LesiszR