Sztuka starożytnej Grecji - Akropol

W centrum Aten znajduje się najsłynniejsze, moim zdaniem miejsce Grecji – Akropol. Spotykane są dwie nazwy tego miejsca – Akropol ateński lub Akropolis ateńska. Jest to wzgórze, które swoja sławę zawdzięcza wspaniałym budowlom. Ta góra zamieszkiwana przez ludzi była już w okresie neolitu, a wiec pod koniec epoki kamienia. W VI wieku p.n.e. Akropol stał się ośrodkiem kultowym Aten.

W V wieku p.n.e. grecy wybudowali tam cztery wspaniałe budowle: Partenon (świątynia Ateny), Erechtejon (główny ośrodek religijny na Akropolu), świątynię Ateny Nike oraz we wschodniej części Teatr Dionizosa (obecna forma z czasów rzymskich).

Partenon, jest to słynna świątynia Ateny Partenos (dziewicy) na Akropolis ateńskiej, wzniesiona w latach 447 - 432 p.n.e. z inicjatywy Peryklesa przez Iktinosa i Kalli - kratesa na miejscu dwóch starszych świątyń: Hekatompedonu z ok. 570-550 p.n.e. i nie dokończonego tzw. Starszego Partenonu z ok. 488-480 p.n.e., zburzonego przez Persów.

Jest to klasyczne dzieło architektury attyckiej, łączące porządek dorycki z elementami jońskimi. Partenon wzniesiony został z marmuru pentelickiego na trzystopniowej pod - budowie (stylobacie) w typie doryckiego peripterosu (8 na 17 kolumn) z płytkim pronaosem i opistodomosem o 6 kolumnach in antis. Peripteros, jest to typ dużej greckiej świątyni (zwanej niekiedy perystylem), opartej na planie prostokąta, w której cellę (naos) otaczała ze wszystkich stron kolumnada, a pronaos, to przedsionek w formie portyku, poprzedzający cellę greckiej świątyni. Pronaos mieści się między antami (przedłużeniami ścian bocznych). Opistodomos, to głęboki portyk pomiędzy antami w tylnej części świątyni, zamykany niekiedy kratą z brązu. Pełnił najczęściej rolę skarbca.

Wymiary świątyni wynosiły 69,51 m na 30,86 m. Wnętrze dzieliło się na 2 części: trójnawową cellę o długości 100 stóp (stąd nazwa Hekatompedon naos), gdzie przecho - wywano kultowy posąg Ateny (Atena Partenos dłuta Fidiasza), i Partenon właściwy - salę o 4 jońskich kolumnach, dla dziewcząt w służbie bogini.

Dekorację rzeźbiarską wykonali artyści pod kierunkiem Fidiasza:
1) na belkowaniu - 92 metopy (ok. 447-443 p.n.e.) z przedstawieniem gigantomachii (wschód), amazonomachii (zachód), wojny trojańskiej (północ), centauromachii i dziejów Erechteusza (południe).
2) ciągły fryz na zewnętrznych ścianach celli (442-438 p.n.e.) o długości ok. 160 m, przedstawiający procesję panatenajską (Panatenaje).
3) na przyczółkach ukazano (438-432 p.n.e.) narodziny Ateny (wschód) i spór Ateny z Posejdonem o miasto (zachód).

We wczesnym średniowieczu (ok. 662 r.) świątynia została zamieniona na kościół chrześcijański, a w 1460, po wybudowaniu minaretu, na meczet. W 1674 ambasador Lud - wika XIV markiz C.M.F. de Nointel polecił sporządzić rysunki detali Partenonu. Rysownikami byli: nieznany z imienia Carrey, prawdopodobnie Flamandczyk, i tzw. anonim Nointel, o którym nic nie wiadomo.

Partenon uległ częściowemu zniszczeniu w czasie oblężenia Aten przez wojska weneckie w 1687 (Partenon był wtedy arsenałem), kiedy to oficer floty Wenecji trafił z działa okrętu w zgromadzone tam prochy. Rysunki Carreya i Nointela mają ogromne znaczenie dla poznania wyglądu zabytku i jego rekonstrukcji. W latach 1802-1812 część zachowanych rzeźb Partenonu wywiózł (wyrywając je z ich naturalnych miejsc i niszcząc przy tym) do Londynu (dziś w British Museum) lord T.B. Elgin.

Ruiny Partenonu poddano wstępnej konserwacji w poł. XIX w. W 1929-1930 dokonano częściowej rekonstrukcji kolumnady północnej. W miejsce wywiezionych przez Elgina metop (rząd Grecji stara się od lat o zwrot rzeźb partenońskich) wmontowano kopie. Obecnie w Partenonie trwają bardzo szeroko zakrojone prace restauracyjne, które w wielu środowiskach wywołują polemiki nad granicą odbudowy zabytków.

Budową świątyni Ateny, kierował Fidiasz. Fidiasz żyjący w latach ok. 490 - 432 p.n.e., jest największym rzeźbiarzem greckim okresu klasycznego. Pracował w Atenach jako doradca artystyczny Peryklesa. Nieprzyjaciele Peryklesa, nie mogąc zemścić się na strategu, uknuli spisek przeciwko Fidiaszowi, jego przyjacielowi. Oskarżyli Fidiasza o sprzeniewierzenie mienia publicznego (złota i kości słoniowej użytych przy posągu Ateny) i bluźnierstwo (portrety Peryklesa i Fidiasza na tarczy Ateny). Fidiasz został skazany na wygnanie, przeniósł się do Olimpii, gdzie kontynuował działalność artystyczną.
Doniosłość twórczości Fidiasza polegała nie na oryginalności dzieł, lecz na dos - konałej kompozycji monumentalnej rzeźby, oddającej majestat olimpijskich bóstw. Fidiasz łączył różne dyscypliny rzeźbiarskie: złotnictwo, obróbka kości słoniowej. Umiejętnie również kierował zespołem artystów.

Jego najsłynniejszymi dziełami są: projekt i częściowe wykonanie dekoracji rzeźbiarskich Partenonu, brązowe posągi Ateny Promachos i Ateny Lemnia (Akropol), chryzelefantynowe (złoto i kość słoniowa na drewnianym szkielecie) posągi Ateny Partenos (dla Partenonu) i Zeus Olimpijski, zaliczany do 7 cudów świata (dla Olimpii). Twórczość Fidiasza wywarła decydujący wpływ na rozwój greckiej monumentalnej rzeźby klasycznej V w. p.n.e.

Inną wspaniałą świątynią znajdującą się na Akropolu, jest Erechtejon, Erechtejon jest to świątynia jońska wzniesiona z marmuru . Łączy kilka sanktuariów: Ateny Polias, Posejdona, Erechteusza oraz obiektów czci (święta oliwka, grobowiec Kek - ropsa, źródło słonej wody) w jedną całość.

Skomplikowany plan sanktuarium, budowle na różnych poziomach. Sławny krużganek kor, któreg belkowanie dźwiga 6 posągów pięknych dziewcząt (Kariatyd). Projektantem Erechtejonu był prawdopodobnie Mnesikles.

W VI w. Erechtejon zamieniony na kościół chrześcijański, w XVII - XIX w. popadł w ruinę. Jedną z kor zabrał lord Elgin 1802 do Anglii.

Mnesikles żył w II połowie V w. p.n.e. i był wybitnym architektem greckim, działającym w Atenach. Zrealizował on oprócz Erechtejonu, także Propyleje - jedną z najdoskonalszych budowli greckich znajdującą się na Akropolu.