Zasady działania totalitaryzmu oraz jego skutki na podstawie książki George Orwella pt. „Rok 1984”

Totalitaryzm - system organizacji państwa polegający na ingerencji władz we wszystkie dziedziny życia politycznego, społecznego i kulturalnego oraz na sprawowaniu nad nimi kontroli; totalizm.

W literaturze ubiegłego stulecia często pojawiał się motyw systemów totalitarnych – było to spowodowane tym, że wiek XX był okresem, w którym świat poznał pojęcie totalitaryzmu. Było to coś zupełnie nowego, czemu należało poświęcić uwagę. George Orwell stworzył doskonałe studium tego systemu w swojej książce pt. „Rok 1984”. Zawarł w niej ponurą wizję świata podzielonego na trzy wielkie mocarstwa, które toczą ze sobą nieustanną wojnę. Książka ta jest antyutopią ukazującą przejaskrawiony i przerysowany obraz dyktatury totalitarnej. W mojej pracy chciałbym przedstawić zasady działania totalitaryzmu oraz jego skutki na podstawie tej książki.

W „Roku 1984” główny bohater - Winston Smith – walczy o swoją świadomość i o swoją pamięć – jedno i drugie chce mu odebrać system, w którym żyje. Władza kontroluje praktycznie każdy aspekt życia, a właściwie egzystencji obywateli, każdy jest bez przerwy inwigilowany i nadzorowany. Służą temu specjalne ekrany zwane teleekranami zainstalowane na stałe w prawie każdym pomieszczeniu w kraju. Nikt nie może się czuć bezpieczny. Skutkiem tego obywatele Oceanii wykształcili w sobie tzw. Zbrodnioszlaban odruch będący mechanizmem obronnym, który polegał na natychmiastowym zatrzymaniu procesów myślowych zmierzających w niebezpiecznym kierunku. Nie można jednak kontrolować wszystkich jednocześnie gdyż wymagałoby to ogromnej masy ludzi. W tym celu, więc skonstruowano żywe teleekrany, mam tu na myśli dzieci, które kształcone już od kołyski nie wahają się donosić na własnych rodziców.

Mieszkańcy Oceanii podzieleni byli na trzy główne warstwy: Członków Wewnętrznej Partii, Członków Zewnętrznej Partii oraz tzw. proli. Prawdziwą i jedyną władzę w państwie posiadali członkowie Wewnętrznej Partii. Cieszyli się oni wszelkimi dobrami w przeciwieństwie do członków Partii Zewnętrznej, którzy mieszkali w obskurnych blokach i przymierali głodem. Najniższą warstwą społeczną byli prole. Żyli oni w odrębnych dzielnicach i nie byli respektowani przez władzę. W interesie rządzących było utrzymywanie ich w zacofaniu i ograniczeniu intelektualnym, wynikającym z nędzy, aby nie byli zdolni do przeciwstawienia się. Członków Partii Zewnętrznej utrzymywano w fanatyzmie przy pomocy permanentnej wojny. Dzięki temu łatwe było wprowadzenie tej grupy w rozmaite nastroje takie jak nienawiść do wspólnego wroga czy ślepe uwielbienie dla przywódcy. W tym celu narzuca się także obywatelom wstrzemięźliwość seksualną, gdyż popęd łatwo jest przemienić w uwielbienie dla wodza. Ograniczano także swobodę wyrażania myśli przez stopniowe wprowadzanie nowego języka tzw. Nowomowy.

Choć dla nas czytelników to, że państwo w „Roku 1984” stale okłamuje swych obywateli jest oczywiste wcale nie jest takie oczywiste dla mieszkańców Oceanii, którzy są poddawani ciągłemu i wszechobecnemu praniu mózgu. Każde, nawet najmniejsze odejście od ogólnie przyjętej ideologii jest piętnowane mianem najcięższej zbrodni – „Myślo zbrodni”. Dzięki dwójmyśleniu – technice polegającej na masowym praniu mózgu rządząca partia może wmawiać obywatelom, co tylko zechce. Za pomocą dwójmyślenia świadomość obywateli usuwa stare informacje zupełnie o nich zapominając, zastępując je nowymi „prawdziwymi”. W państwie tym powszechnym zabiegiem jest zmienianie historii. Każdy egzemplarz i każde wydanie gazety jest setki razy przedrukowywane tak, by spełniało aktualne wymagania założeń „Angsocu”. Na przykład, jeżeli Wielki Brat w swym przemówieniu przewidział zwycięstwo na określonym odcinku frontu, lecz w rzeczywistości do niego nie doszło, spalane są wszystkie czasopisma i książki, w których przemówienie to było zawarte i zastępowane są nowymi egzemplarzami.

Jedną z niewielu instytucji, które mają jakieś znaczenie w Oceanii jest Policja Myśli (tajna policja), która sprawuje kontrolę nad wszystkimi ludźmi i pozwala utrzymać porządek w państwie. Służy ona także manipulacji ludźmi oraz rzeczywistością do tego stopnia, że Winston zaczyna się w pewnym momencie zastanawiać czy wojna w ogóle trwa i czy miasta nie są bombardowane przez własny rząd. Wyrazem obłudy systemu są także nazwy czterech ministerstw, stanowiących strukturę administracyjną państwa. Są to ministerstwa: Pokoju, zajmujące się prowadzeniem wojny; Prawdy, zajmujące się fałszowaniem wszelkich danych; Obfitości, zajmujące się produkcją militarną oraz wytwarzaniem i rozdzielaniem skąpych racji żywnościowych między obywateli oraz Ministerstwo Miłości, które trudni się torturowaniem i inwigilowaniem ludzi.

Wszystkie powyższe mechanizmy miały na celu ograniczenie wolności obywateli oraz utrzymanie ich w całkowitym posłuszeństwie tak, aby nie byli zdolni do wystąpienia przeciwko władzy. Są to podstawowe przejawy totalitaryzmu, w którym nic nowego i twórczego nie dokonuje się, jedynie udoskonala się techniki zniewolenia i prowadzenia wojny. Doprowadziły one do prawie całkowitego zaniku zaufania międzyludzkiego oraz ludzkich uczuć. Oczywiście w książce Orwella są te mechanizmy przerysowane jednakże nie można zaprzeczyć, iż mają one odniesienie do rzeczywistości. Na tym polega właśnie ponadczasowa wartość książki. Choć napisana w roku 1948, nadal jest aktualna, gdyż wciąż niestety istnieją na Ziemi państwa totalitarne, w których panuje rzeczywistość bardzo podobna do tej przedstawionej u Orwella. Doskonałym przykładem jest Korea Północna, która jeżeli chodzi o system władzy, niewiele różni się od Oceanii. Z tym system stara się walczyć Smith, który jako jeden z niewielu nie uległ jeszcze całkiem procesowi dwójmyślenia i zachował prawdziwy obraz rzeczywistości. Wierzy on mocno w to, że z systemem da się wygrać i Partia kiedyś upadnie, my także w to wierzymy czytając książkę. Rozczarowujemy się jednak. Zakończenie powieści pokazuje zupełnie inny obraz niż ten, który sobie wyobraziliśmy i chcielibyśmy zobaczyć, mówi ono, że bunt jednostki w machinie systemu totalitarnego z góry skazany jest na niepowodzenie.