Świat wartości bohaterów Żeromskiego

Celem wystąpienia jest przedstawienie kilku bohaterów Stefana Żeromskiego, oraz skupienie się na wartościach ważnych dla tych postaci.
Czytając utwory jakiegoś pisarza, niemal zawsze można odpowiedzieć na pytanie, jaki było lub jest światopogląd twórcy, jaką koncepcje życia proponował swoim odbiorcom. Jednocześnie nie należy zapominać, że każdy pisarz jest niejako wpisany w określoną epokę, a więc w pewien sposób związany z panującym w tej epoce światopoglądem. Doskonałym tego przykładem jest twórczość Stefana Żeromskiego, rozciągająca się na trzy epoki historyczno-literackie.

Stefan Żeromski używał pseudonimów: Maurycy Zych, Józef Katerla. Urodził się 14 października 1864 r. w Strawczynie koło Kielc, w Górach Świętokrzyskich. Był synem ubogiego szlachcica ?dzierżawy, od wczesnych lat skazany był na własne siły, gdyż rodzice wcześnie zmarli, matka w 1879 r. czyli gdy Stefan miał 15 lat, ojciec cztery lata później. Nauki elementarne pobierał w szkole wiejskiej w Psarach, Później uczył się w gimnazjum w Kielcach, nie zdał matury. W 1886 r. zapisał się do warszawskiej Szkoły Weterynaryjnej, lecz 2 lata później przerwał naukę z powodów zdrowotnych i braku pieniędzy. Podjął pracę nauczyciela domowego w dworach szlacheckich na Kielecczyźnie, Mazowszu, Podlasiu i w Nałęczowie, gdzie poznał Oktawię Rodkiewiczową, z którą wziął ślub w 1892 r. Później objął posadę zastępcy bibliotekarza w Muzeum Polski w Raperswillu w Szwajcarii. W 1896 r. powrócił do Polski i zaczął pracować w bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. W 1899 r. urodził się jego syn, Adam. Po roku 1904 sytuacja materialna pozwoliła mu zająć się wyłącznie działalnością pisarską; przebywał w Nałęczowie, Zakopanem, we Włoszech, na trzy lata przeniósł się do Paryża. Po powrocie do kraju w 1912 r. osiadł w Zakopanem. W tym okresie rozwiódł się z Oktawią Żeromską, oraz nawiązał związek z Anną Zawadzką. W 1918 r. umarł jego syn. Stefan Żeromski umarł 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Pogrzeb odbył się 23 listopada 1925 r. Pisarza pochowano na warszawskim cmentarzu ewangelicko-reformowanym.

Przedstawię teraz kilku bohaterów Żeromskiego, z różnych epok literackich, w których Stefan Żeromski tworzył. Będzie to Szymon Winrych z ?Rozdziobią nas kruki, wrony??, Stasia Bozowska i Paweł Obarecki z ?Siłaczki?, oraz Cezary Baryka z ?Przedwiośnia?.

?Rozdziobią nas kruki, wrony?? Żeromski napisał w roku 1895 r. Zostaje tam ukazana tragiczna śmierć powstańca, który stoi na straży, mimo zakończenia walk. Szymon Winrych (naprawdę Andrzej Borycki) to szlachcic, który dostarcza broń powstańcom styczniowym, walczący o niepodległość. Natknąwszy się na oddział Rosjan zostaje brutalnie zamordowany. Zabity jest też koń. Zlatują się wrony. Potem pojawia się chłop, który zabiera ubranie i skórę konia. Winrycha cechuje wielki patriotyzm (moralny maksymalizm), który przejawia się w bezgranicznym poświęceniu się dla sprawy, walczy o wolność do końca mimo iż wie, że walka jest już przegrana.
?Jeżeli kto jeszcze na tej ziemi walczył w całym i zupełnym znaczeniu tego słowa, to on, Winrych. On jeden jeszcze chodził po broń, jeden nie upadał na duchu. Gdyby nie on, i sama partia byłaby się od dawna rozleciała na cztery strony świata. (?). Teraz, gdy już wszystko runęło na łeb w bezdenną jamę trwogi, on się, jak to mówią, zawziął.?
Przypomina bohatera romantycznego. Jego romantyzm jest tragiczny. Ten tragizm przejawia się w walce z góry przegranej, skazanej na niepowodzenie. Mimo to nie poddaje się, gdyż ta walka, obrona powstańców, własnych przekonań i idei całego pokolenia romantyków, jest dla niego wszystkim. To jest jego misja. Czuje się odpowiedzialny za zło, które teraz ogarnie ziemie polskie, za zanik ducha narodowego, spowodowany upadkiem ducha powstania. Szymon Winrych dla walki o niepodległość zrezygnował ze wszystkiego. Kiedy rozpoczął walkę, stracił wszystko: ?chodził teraz w przepoconej sukmanie, żarł chciwie razowiec ze sperką i żłopał gorzałę z taką naiwnością, jakby to była woda sodowa ze sokiem porzeczkowym. ? Umarł tak jak walczył, samotnie.
Winrych jest jednym z tych najgłębiej oddanych idei, mimo świadomości nieuchronnej klęski. Walczy do końca, mimo świadomości przegranej, gotów na wszelkie konsekwencję, aż do śmierci włącznie. Winrych charakteryzuje się nadludzkim niemal heroizmem i poświęceniem dla ojczyzny.

?Siłaczka?
Głównym bohaterem ?Siłaczki? jest Paweł Obarecki, jednak największą rolę odgrywa Stanisława Bozowska. Obydwoje są przedstawicielami ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku, czyli ?pracy u podstaw?. Stasia jest wiejską nauczycielką, która jest pełna wiary w swoje społeczne posłannictwo. Wierzy, że może zmienić świat i ludzi. Po zakończeniu studiów próbuje realizować swoje idee. Chciała zniszczyć analfabetyzm, dlatego też została nauczycielką i uczyła podstawowej wiedzy ubogich. Robiła to z przyjemnością i jednoczesnym obowiązkiem, czuła satysfakcję. Mimo przeciwności i problemów dnia codziennego potrafi wytrwać w swoim postanowieniu. Jest postacią zdyscyplinowaną, o nieprzeciętnej sile charakteru, oddawała się sprawie całkowicie, i zawsze miała szlachetne intencje. Poświęciła swoje prywatne życie i szczęście dla skromnych objawów wdzięczności i sympatii, oraz dla ogólnoludzkich idei. Wzór moralny, który autor afirmuje. Żeromski uczynił z tej postaci wzór heroiczny. Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna ? nieprawdopodobne. Wygrała moralnie, nieustraszenie zwalczała przeszkody, próbując pokonać ciemnotę i zacofanie chłopstwa. Zyskała sobie miłość tych, którzy byli najbliżsi jej sercu, którym poświęciła życie. Nie zważała na własne zdrowie i dobro. Umarła na tyfus, nie uzyskawszy na czas pomocy lekarza i odpowiednich lekarstw.

Paweł Obarecki został umieszczony w utworze po to, żeby poprzez kontrast tym bardziej podkreślić heroizm Stasi. Również rozpoczynał karierę zawodową mając ideały. W Obrzydłówku na początku podjął energiczną walkę z zacofaniem środowiska. Rozdawał leki, które kupował lub sam robił, leczył biednych, uczył higieny. Spowodował tym, nieświadomie, początek wojny z aptekarzem i miejscowym felczerem. Po pewnym czasie, nie wytrzymał presji miasteczkowej społeczności z felczerem i aptekarzem na czele, i porzucił myśl dalszego naprawiania świata. Wybrał po rocznych zmaganiach wygodne i dostatnie życie. Zapomniał o tym w co wierzył. Stał się zwykłym dorobkiewiczem, który wykorzystywał ciemnotę prostych ludzi. Można powiedzieć, że poniósł klęskę. Narrator ironicznie komentuje: ?Śmierć panny Stanisławy na pewien czas zmieniła jego życie. (...) ale niedługo wrócił do poprzedniego stylu życia ? rozpacz po stracie Stasi minęła. Utył, znacznie się wzbogacił.?
Ani śmierć Stasi, ani wywołany przez to wstrząs, nie zmienił w żaden sposób postępowania Pawła Obareckiego. Może miał zbyt słaby charakter, aby bronić swoje młodzieńcze idee. Zweryfikował swoje założenia i postanowił przystosować się do otaczającej go rzeczywistości.

?Przedwiośnie?
Głóznym bohaterem ?Przedwiośnia? Jest Cazary Baryka. Los jego jest nietypowy i dosyć pogmatwany. Urodził się w Baku, w Rosji. Dzieciństwo spędził z rodzicami, z ojcem Sewerynem, oraz z Jadwigą, matką, która pochodziła z Polski. Dzieciństwo upłynęło beztrosko i pogodnie. Sielankę tę przerwała wojna, ojciec został powołany do wojska, po pewnym czasie nie dostają już żadnej informacji na jego temat. Korzystając z bezsilności matki Cezary zaczął rozrabiać. W Baku wybuchła rewolucja. Dla Cezarego objawiła się ona jako możność samowolnego podejmowania decyzji i ordynarnej manifestacji buntu przeciwko dotychczasowym autorytetom. Przyjął rewolucje z wielkim entuzjazmem. Z zapałem słuchał przemówień, często bywał na egzekucjach. Przez całe życie szuka idei, czasami wydaje mu się że ją znalazł, lecz szybko okazuje się, że się mylił. Gdy w Baku dochodzi do krwawych zamieszek, jego matka ciężko doświadczona życiem i wychowywaniem niesfornego syna, umiera z wycieńczenia. Gdy umarła, zatracił młodzieńczy entuzjazm i zachwiał się w swych przekonaniach, choć nadal widział potrzebę rewolucji: Rewolucja jest to konieczność wyższa ponad wszystko. Podczas nasilających się walk rewolucyjnych, Cezary stał się obserwatorem okrucieństw rewolucji: Krew płynęła nie rowami, lecz lała się po powierzchniach jako rzeka wieloramienna. Pracował jako karawaniarz, grabarz. Pewnego razu, gdy wykonywał swoje obowiązki, dostrzegł ciało młodej i seksownej Ormianki. Ten obraz uświadomił mu bezsens niszczenia oraz śmierci niewinnych ludzi. Później spotyka ojca, który, jak uważał, od dawna nie żyje. Postanawiają wyruszyć do Polski, do kraju ?Szklanych Domów?. W czasie podróży obserwował jak ludzie korzystają z bezprawia, po raz kolejny zauważa zło rewolucji. Umiera Seweryn. Młodzieniec sam postanawia dokończyć podróż, mimo iż nie ma ochoty się tam wybierać, robi to dla ojca. Gdy przybył do Polski, doświadcza rozczarowania, gdyż nie jest tak jak ojciec mówił. W Warszawie rozpoczyna studia medyczne. Przerywa je wojna. Jego udział w niej nie jest wyrazem głębokiego patriotyzmu, lecz poszedł, ponieważ wszyscy szli. W czasie walki daje dowody męstwa i odwagi, ratuje swojego przyjaciela, Hipolita Wielosławskiego. Po zakończeniu walk, udaje się do posiadłości swego przyjaciela, do Nawłoci. Nieszczęśliwie zakochuje się w Laurze, pięknej i młodej wdowie. Niestety po raz kolejny doznaje rozczarowania, znów czuje się samotny, przegrany. Po zawodzie miłosnym, prosi przyjaciela, o pobyt na Chłodku, w miejscu przeciwnym do tego, w którym dotąd przebywał. Na Chłodku poznaje nędzne życie biednych ludzi, oraz ciężką prace chłopów. Myśli o pracy dla społeczeństwa i potrzebie znalezienia idei, za którą warto zapłacić każdą cenę. Nie może zrozumieć bierności chłopów: Cóż za zwierzęce pędzicie życie chłopy silne i zdrowe (?) Zbuntujcie się chłopy potężne przeciw sobaczemu losowi. Po powrocie do Warszawy, wzbiera się w nim chęć naprawy ojczyzny. Prowadzi dyskusje ideowe z Szymonem Gajowcem ? dawnym przyjacielem jego matki, oraz z Antonim Lulkiem. Obydwaj mają pewną koncepcje na odbudowę Polski, lecz Cezary żadnej z tych dróg nie może jednoznacznie zaakceptować, dostrzega tylko częściowe racje. W scenie końcowej Cezary idzie na czele manifestacji zabiedzonego tłumu. Cezary jak każdy młody człowiek był buntowniczy, arogancki, ale pełen ciekawości świata, przez całe życia szuka idei, do których by dążył. Jest niezdecydowany, choć z pewnością posiadał zdolność analizy faktów i zdarzeń: Mnie nikt nie będzie brał w rękę, bo ja nie jestem parasol czy łyżka.

Żeromski poruszał w swych utworach sprawy zawsze aktualne i żywe, ważne dla człowieka, takie jak: życie, miłość, śmierć, jednostkowa odpowiedzialność za kształt i obraz świata.
Zauważyłam, że Żeromski przedstawia w swoich utworach trzy rodzaje bohaterów. Pierwszy rodzaj to ?bohater ? idealista?, np. Stasia Bozowska, lub Szymon Winrych. Są to postacie heroiczne, konsekwentnie dążą do realizacji swoich życiowych celów, a wartości moralne kierują ich życiem. Uważam, że są oni godni naśladowania. Są wyznacznikiem drogi, którą powinien kroczyć każdy z nas. Drugi rodzaj to ?bohater ? idealista ? upadły?, np. Paweł Obarecki, on nie zdołał wypełnić swoich postanowień, nie wytrwał w swoich wartościach.
W pewnym stopniu przypomina on każdego z nas, w końcu nie ma ludzi idealnych, którym zawsze udaje się dotrzeć do określonego celu, nie zawsze wszystko wychodzi nam tak, jakbyśmy chcieli. Trzeci rodzaj to ?bohater ? niezdecydowany?, jest nim Cezary Baryka. Jest to postać, która przez całe życie szuka własnej idei, dla której mógłby oddać swoje życie, poszukuje własnych wartości, lecz to mu się nie udaje. Przedstawiciel przeciętnego człowieka. Postać mająca zalety i wady, jak każdy człowiek. Każdy z nas kiedyś szukał swoich ideałów, niektórym to się udało i są szczęśliwi, niektórym jeszcze nie, a jeszcze inni nie znaleźli kierunku życia, lub poszli złą drogą.