„Aby Polak był mądry przed szkodą”. Zaprezentuj polityczne przestrogi twórców polskiej literatury renesansowej (np. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Jana Kochanowskiego, Piotra Skargi).

W dobie renesansu wielcy twórcy literatury odrodzenia mieli na względzie dobro ojczyzny, dlatego w swych dziełach zawierali przestrogi polityczne, którymi powinna kierować się szlachta.

Jednym z takich wieszczów był Jan Kochanowski.

„Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi”

Cytat ten świadczy o politycznej mądrości i przenikliwości Jana Kochanowskiego, któremu losy kraju leżały na sercu, a nieudolność naszych wojsk sprawiała mu wielki zawód.

W „Pieśni o spustoszeniu Podola” Kochanowski przybliża ogrom spustoszeń dokonywanych przez Tatarów. Nie może pogodzić się z faktem, że prymitywny, koczowniczy naród mógł pokonać polskich rycerzy, którzy dotąd cieszyli się wielką sławą wojenną.

Widząc ogromne zagrożenie granic Rzeczypospolitej ze strony sułtana tureckiego apeluje do szlachty, aby poświęciła część swoich majątków na utworzenie stałej, zaciężnej, bardzo dobrze przygotowanej do walki armii.

Przestrzega też szlachtę przed utrwaleniem złej opinii o sobie. Do tej pory rozpowszechnione było przysłowie: „Mądry Polak po szkodzie”. Jeżeli Polacy nie wyciągną właściwych wniosków z utraty kolejnych ziem polskich, to może powstać nowe przysłowie, że Polak „i przed szkodą i po szkodzie głupi”.

Polityczne przestrogi Jan Kochanowski zawarł również w „Odprawie posłów greckich”. Autor nawiązuje treścią do mitu trojańskiego, – czyli do antyku, ale treścią utworu są sprawy polskie. Kochanowski w dramacie posługuje się maską, gdyż tak naprawdę pod antyczną Troją kryje się XVI w. Rzeczpospolita. Krytykuje społeczeństwo polskie i młodzież szlachecką. Zarzuca Polakom, że w kraju panuje anarchia, że lekceważy się prawo i sprawiedliwość, że szerzy się przekupstwo, chciwość, prywata, egoizm. Krytykuje życie ponad stan, zniewieściałość młodzieży szlacheckiej, czyli barak umiejętności prowadzenia walki i jej leniwy tryb życia oraz pijaństwo. Jest to zdecydowanie negatywna ocena społeczeństwa polskiego.

Odzwierciedleniem tych wad są słowa greckiego posła, Ullissesa:

„O nierządne królestwo i skinienia bliskie,
Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość
Ma miejsca, ale wszystko złotem kupić trzeba…”

Zamiarem autora było ukazanie wad społeczeństwa polskiego i organów rządzących, aby szlachta uświadomiła sobie całe zło i zmieniła swoje postępowanie a poprzez to doprowadziła do poprawy sytuacji w Polsce.

Ostrzega przed chwiejnością króla w podejmowaniu ważnych decyzji i przekupnymi senatorami, dla których dobro własne ważniejsze jest od spraw narodowych. Przypomina, że występki tych, którzy zajmują najwyższe miejsce w hierarchii społecznej.


Andrzej Frycz Modrzewski w traktacie „O poprawie Rzeczypospolitej” dąży do ujednolicenia prawa, aby wszystkie warstwy społeczne podlegały sprawiedliwemu osądowi niezależnie od pochodzenia i stanu majątku. Jest to według Modrzewskiego poważne nadużycie osłabiające państwo, gdyż szlachcic staje się panem życia i śmierci wobec chłopa. Prawo karało śmiercią chłopa za zabicie szlachcica, natomiast szlachcica tylko 10 grzywnami za zabicie chłopa.

Prowadzi to do samowoli szlacheckiej i niesprawiedliwości społecznej i takie prawo nie zapewni tego, „aby wszyscy obywatele mogli żyć spokojnie i szczęśliwie”.

Autor jest przeciwnikiem wszelkich wojen, które najbardziej dotykają lud, poprzez krzywdy i nieszczęście, jakie niesie za sobą wojna, a nie elity rządzące.


Również Piotr Skarga, w „Kazaniach sejmowych” zawiera przestrogi przed egoistycznym postępowaniem, trwonieniem bogactw i zaniedbywanie obronności kraju, które mogą doprowadzić ojczyznę do zguby. Pod koniec kazania ukazuje wizję upadku ojczyzny, w której porównuje ją do tonącego okrętu. Tłumaczy, że należy okręt ratować, bo w przeciwnym razie zginą oni oraz ich bogactwo.

„Kto ojczyźnie służy, sam sobie służy,
bo w niej jego wszystko się dobrem zamyka”.